Læknaneminn - 01.04.1985, Blaðsíða 15

Liðspeglun
Jón Karlsson, læknir og Ragnar Jónsson, læknir
Inngangur
Liðspeglun (arthroscopi) var fyrst
gerð svo vitað sé í Japan árið 1918 af
lækni að nafni Takagi. Hann gerði
tilraunir með speglun á hnjám í
líkum. Til þessa notaði hann blöðru-
spegil (cystoscop). Tækið var hins
vegar of gróft til að hægt væri að nota
það á sjúklingum. Árið 1931 tókst
honum að hanna sérstakan liðspegil
(arthroscop) 3.5 mm. breiðan og
niðurstöður sínar birti hann árið
1933. (8.10).
Fyrstur til að greina skriflega frá
niðurstöðum sínum (Zentralblatt fúr
chirurgie) var hins vegar svissneskur
skurðlæknir að nafni Eugen Bircher
(2). Hann gerði einnig tilraun til að
spegla hnéliði á líkum og notaði til
þess tæki er notað var við kviðarhols-
speglanir (laparoscop). Árið 1921
greindi hann frá reynslu sinni við
speglun á hnjáliðum lifandi fólks.
Mestar framfarir í liðspeglun voru
upphaflega í Japan en eftir 1955
breiðist aðferðin, einkum fyrir til-
stilli Robert Jackson (4), út til
Kanada og Bandaríkjanna og þaðan
síðan til Evrópu. Þróunin var í fyrstu
tiltölulega hæg, en eftir 1970 hefur
liðspeglun orðið æ algengari og er í
dag talin ómissandi þáttur við grein-
ingu og meðferð á sjúkdómum og
áverkum á liðum, einkum hnjám.
Tæknilega þróunin hefur orðið ör
°g í dag eru á markaði allrnargar teg-
undir liðspegla þó eru flestir af svip-
aðri gerð. Mestu tæknilegu framfar-
irnar urðu upp úr 1960 með tilkomu
nýs linsukerfis og síðar með sveigj-
anlegum (fiber-optic) ljósbera.
Hin síðustu ár hafa síðan komið
fram fjölmörg tæki sem gera mögu-
legar aðgerðir gegnum liðspegilinn
eða til hliðar við hann.
Liðspeglun var fyrst gerð á íslandi
árið 1980 á slysadeild Borgarspítal-
ans. Aðferðin hefur reynst vel og er
notuð í vaxandi mæli.
Grein þessi er skrifuð til kynningar
á liðspeglun.
Tækjabúnaður
Algengast er að nota 5.0 mm. lið-
spegil (8) sem stungið er inn í hnélið-
inn að framanverðu. Á þann hátt má
fá góða yfirsýn yfir allan liðinn. Að
auki má stinga liðspeglinum inn á
fleiri stöðum til að bæta yfirsýn yfir
liðinn.
Liðspegilinn er settur saman af
kíki með flóknu linsukerfi og ytri
hulsu þar sem tengt er við aðrennsli
og frárennsli vökva (sjá mynd 1,
tækjabúnaður).
í kíkinum er röð af linsum fyrir
mismunandi sjónarhom. Venjulegast
er að nota 30° og 70° sjónarhorn en
fleiri möguleikar eru fyrir hendi svo
sem 0° og 120° sjónarhom. Með 30°
sjónarhorninu má fá yfirsýn yfir
mestan hluta af liðnum. En með 70°
sjónarhominu má fá betri yfirsýn yfir
aftari hluta liðarins svo sem bakhom
innri liðþófa og aftara krossband.
Liðurinn er þaninn út með vökva
eða lofti til að bæta yfirsýn, venju-
lega um grófa plastnál sem sett er inn
í recessus suprapatellaris. Algengara
er að nota vökva, yfirleitt dauð-
hreinsað 0.9% saltvatn. Auk þess er
vökvinn notaður til að skola liðinn sé
um blæðingu að ræða eftir áverka,
LÆKNANEMINN '/1985 - 38. árg.
13