Læknaneminn - 01.04.1985, Blaðsíða 50

vegna þeirrar eðlilegu tilhneig-
ingu starfsfólks að ætla að allir
séu eins. Það sparar starfsfólki að
setja sig inn í málin í raun og
veru. Það er grundvallarlögmál í
endurhæfingu að þjálfun er sniðin
eftir ástandsgreiningunni en ekki
eftir því hvað meðferðaraðilar á
hverjum stað geta best kennt eða
þjálfað.
4. Hvorki það að minnka sjúkdóms-
einkenni eða lækna sjúkdóm leið-
ir af sjálfu sér til bættrar hæfni.
Árangri nær maður best með því
að setja sérstök markmið sem
skipta sjúkling nægjanlega miklu
máli til að hann vilji keppa að
þeim. Síðan þarf að kenna honum
aðferðina til þess að ná markmið-
unum.
5. Frelsi er afstætt hugtak. Um-
hverfi sem hentar einum einstak-
lingi er e.t.v. allt of þvingandi
fyrir annan. Það er mikilvægt að
setja aldrei óþarflega miklar
hömlur í umhverfi fólks. Reglur
og takmarkanir á frelsi geta þó
verið sumum sjúklingum nauð-
synlegt öryggi.
6. Að vera háður öðrum getur stund-
um gefið aukinn árangur eða
aukna fæmi. í endurhæfingu er
orðið „dependency" (það að vera
öðrum háður) alls ekki ljótt orð.
Til dæmis þarf lamaður maður oft
heimilishjálp, en það að þiggja
hjálp getur gert honum kleift að
vinna fullt starf og vera fjárhags-
lega sjálfstæður.
7. Vonin er afgerandi þáttur í endur-
hæfingu. Eitt af því sem þarf að
byrja á að byggja upp hjá sjúkl-
ingnum er von. Von er það að
vænta jákvæðrar breytingar og
hún þarf að miðast við raunveru-
lega möguleika. Ekki má ýta und-
ir óraunhæfar vonir. Til að hjálpa
sjúklingi að byggja upp von þarf
leiðbeinandi hans oft að virða og
viðurkenna mikið vonleysi í
byrjun. Áframhaldandi vonleysi
minnkar mjög möguleika í endur-
hæfingu.
Dæmi um sjúkling í endur-
hæfingu
Tuttugu og sex ára karlmaður sem
ólst upp við óstöðugleika og óöryggi
í bemsku og æsku. Hann var fyrst
innlagður á geðsjúkrahús 16 ára
vegna schizophren einkenna af para-
noid gerð. Dvaldi á stofnunum að
mestu næstu ár og náði loks þeirri
starfsþjálfun að hann gat flutt heim
til fjölskyldunnar og unnið hálft
starf, lítillega vemdað. Hjá fjöl-
skyldunni naut hann verulegrar
vemdar, t.d. annaðist móðir hans
þjónustu og fæði að mestu. Hæfni
hans a.ö.l. mátti lýsa svo að hann átti
fáeina vini en kunni lítið að skemmta
sér annað en að fara í bíó. Árlega
þurfti hann að leggjast inn á geð-
sjúkrahús um nokkurra mánaða
skeið.
Fyrir átta mánuðum var hann lagð-
ur inn á móttökudeild vegna aukinna
sjúkdómseinkenna sem komu í kjöl-
far þess að sjúklingur vildi verða
sjálfstæðari en áður og óháðari fjöl-
skyldu sinni. Dvaldi í fimm mánuði á
móttökudeild, verulega ruglaður.
Síðustu þrjá mánuðina hefur hann
dvalið á endurhæfingardeild.
Markmið hans í endurhæfingu var
í byrjun að þjálfa upp vinnugetu á ný
og flytjast aftur til fjölskyldu sinnar.
Á einum af mörgum fjölskyldufund-
um ákvað hann loks að betra væri að
flytjast á
áfangastað. Hann vonast til að geta í
framhaldi af dvöl þar búið í sambýli
með öðru ungu fólki.
Á endurhæfingardeildinni hefur
sjálfstæði hans aukist. Hann kann nú
að annast herbergi sitt sem hann ekki
kunni áður. Vinnugeta er sívaxandi.
Framkoma er betri og fullorðins-
legri. Hann á eftir að læra að matbúa
og kaupa inn, hvorttveggja þarf að
kunna á væntanlegum áfangastað.
Raunverulegur og sýnilegur
möguleiki að búa í sambýli með öðru
fólki auðveldaði honum að taka þá
ákvörðun að skiljast frá fjölskyldu
sinni. Þess má vænta að þroski hans
aukist við að búa sjálfstætt og við ör-
yggi. Þess má einnig vænta að minni
líkur verði á tilfinningalegum
árekstrum við fjölskylduna hér eftir.
Líklegt má telja að það taki Vi-1 ár
að komast í örugga höfn í sambýli.
Takist honum vel að búa þar og geti
hann fundið starf við hæfi má telja
tryggt að geðsjúkdómstímabiium
fækki í framtíðinni.
Lokaorð
Síðari ár hafa heilbrigðisstarfsmenn
hér sem erlendis reynt að hverfa frá
því fyrirkomulagi sem áður var
algengt að sjúklingar dveldu lang-
dvölum á sjúkrahúsum. Þótt slík
stefna sé vel meint fylgja fram-
kvæmd hennar erfiðleikar og gallar
sem vonandi reynast tímabundnir.
Einn er sá að myndast hefur hópur
„síkomusjúklinga" sem þrífast ekki í
samfélaginu eftir útskrift af sjúkra-
deildum, vantar til þess aðstöðu,
hæfni, eða aðstöðu sem miðast við
hæfni. Þeim versnar því aftur og þeir
leita aftur og aftur inn á sjúkrahúsin
eða lenda þar án þess að vilja það
sjálfir. í mörgum tilfellum getur
sjúkradeildin orðið þeirra eina raun-
verulega heimili en vistin fyrir utan
stofnun reynist þeim óöryggi eða ein-
angrun. Hér er um að ræða þríþætt
fyrirbæri sem er félagslegt ekki síður
en sjúklegt eða læknisfræðilegt.
Skapast það af samspili sjúklings,
stofnunar og samfélagsins í heild. í
ensku máli er til einföldunar stundum
talað um „revolving door patient“.
íslensk þýðing gæti verið „rúllu-
hurðasjúklingur". Það orð er vonandi
of ljótt til að festast í íslensku máli.
48
LÆKNANEMINN Vms - 38. árg.