Læknaneminn - 01.04.1985, Blaðsíða 41

Um speglun á vélinda,
og skeifugörn
Tómas Á. Jónasson
Inngangur
Undirritaður samdi grein fyrir
Læknanemann árið 1969 er kallaðist
„Um magaspeglun og magaljós-
myndun“(l) Var lýst nýrri rann-
sóknaraðferð en tæki til magaljós-
myndunar var tekið í notkun hér á
landi 1966 og trefjaglersáhald til
magaspeglunar ári síðar. í greininni
var nokkuð vikið að upphafi maga-
speglana og verður það ekki endurtek-
ið hér. Endurbætur tækja og aðferða
hafa orðið til þess að notkun þessarar
rannsóknaraðferðar hefir færst mjög
í aukana og er mér ljúft að verða við
osk ritstjóra að gera nokkra grein fyr-
ir þessari þróun, framkvæmd rann-
sóknar og helstu ábendingum.
Fyrsta trefjaglersáhaldið til maga-
speglana sem notað var hér á landi
var í eigu Krabbameinsfélags íslands
en var notað á öllum spítölunum í
Reykjavík í nokkur ár. í þessu tæki
var ljósmyndavél komið fyrir í
neðri enda slöngunnar en frá þessu
var horfið og ljósmyndavél sett á milli
auga og augnglers þegar taka þurfti
myndir. Jafnframt var gert mögulegt
að þræða töng gegnum tækið til sýni-
töku. Smám saman hafa orðið miklar
breytingar á gerð tækjanna sem miða
að því að gera þau liprari og mjórri
en jafnframt hafa myndgæðin aukist.
Fyrstu tækin höfðu hliðarglugga svo
ekki var unnt að sjá vélindað né held-
ur voru þau nægilega mjó til að kom-
ast í gegnum pylorus. Flest tæki til
magaspeglunar sem nú eru í notkun
horfa annað hvort beint eða nær beint
fram og með þeim má skoða vélinda,
LÆKNANEMINN '/1985 - 38. árg.
maga og skeifugöm í sömu rannsókn
og má nær ávallt skoða til fullnustu
þessa hluta meltingarfæranna. Með
þeim fjölbreytta tækjakosti sem nú er
völ á, má auk þess spegla allan ristil-
inn og jafnvel hluta mjógimis. Jafn-
framt hafa batnað möguleikar til töku
sýna fyrir frumu- og vefjarannsókn
en einnig til ýmiss konar aðgerða.
Má þar nefna snörun slímhúðarsepa,
þræðingu gall- og brisganga til sýni-
töku og inndælingar skuggaefnis við
röntgenskoðun, útvíkkun og skurð á
sphincter Oddi og losun steina úr
gallgangi. Enn má nefna útvíkkun á
þrengslum í vélinda, pyloms eða
gallgöngum og ísetningu plastpípa til
að halda opnum óskurðtækum
þrengslum. Stöðva má blæðingu frá
æðagúl í vélinda og fella hann saman
með endurteknum inndælingum
(Sclerotherapia). Ennfremur er
mögulegt að stöðva blæðingar með
rafbrennslu, hita eða laser jafnvel
gera skurðaðgerð með laser.
I grein þessari mun ég ræða ein-
göngu um speglun á vélinda, maga
og skeifugörn en láta öðrum eftir að
greina frá öðrum þáttum endoscopi-
unnar.
Á töflu 1 má sjá að fjöldi maga-
speglana í Reykjavík er stöðugt að
aukast og að röntgenskoðunum fer
heldur fækkandi. í þessum tölum fel-
ast eingöngu speglanir framkvæmdar
á þremur sjúkrahúsum í Reykjavík
(bæði inniliggjandi og utanspítala-
sjúklingar) og af þeim verður ekki
ráðið um sjúklingatjölda. Flestir
maga
þessir sjúklingar eru væntanlega frá
Reykjavík og nágrenni en einhverjir
lengra að komnir. Utan Reykjavíkur
eru nú framkvæmdar magaspeglanir
á a.m.k. sjö stöðum en flestar þeirra á
Akureyri.
Þessari starfsemi fylgir óhjá-
kvæmilega ærinn kostnaður. Hús-
næði þarf að vera sæmilega rúmgott
og innrétting sérhönnuð. Nauðsyn-
legt er að hafa tiltæk áhöld af mis-
munandi gerðum, en kaupverð þeirra
er hátt og þau jafnframt viðkvæm og
þarfnast alloft dýrra viðgerða sem
framkvæma verður utanlands. Þörf
er á vel þjálfuðu starfsfólki til að-
stoðar við sjálfa skoðunina, til eftir-
lits með sjúklingum og til hreinsunar
og varðveislu þessara verðmætu
tækja. Vanda þarf til skráningar og
geymslu á upplýsingum um sjúk-
linga, niðurstöður skoðana, ljós-
myndasafns o. fl. Það er því erfitt fyr-
ir einstaka lækna að standa undir
kostnaði við þessa rannsóknarstarf-
semi.
Hverjir gera magaspeglan-
ir?
Magaspeglanir eru nær eingöngu
gerðar af sérfræðingum í meltingar-
sjúkdómum og skurðlæknum sem
fást við meðltingarsjúkdóma. Hefð
er fyrir því að hálslæknar spegli vé-
linda og stundum gera brjósthols-
skurðlæknar það einnig. Aðalatriðið
er að enginn á að fást við magaspegl-
un á eigin spýtur nema hafa áður
39