Læknaneminn - 01.04.1985, Blaðsíða 47

Um endurhæflngu geðsjúkra
Óskar Reykdalsson læknanemi
Inngangur
Eitt af því sem er erfiðast fyrir geð-
sjúklinga, fjölskyldur þeirra og fyrir
þá sem meðferð stunda eru síendur-
teknar innlagnir þessara sjúklinga á
sjúkrahús. Skýrt hefur verið frá að
75% allra schizophren* sjúklinga
komi inn á sjúkrahús tvisvar sinnum á
hverjum þrem árum, fyrstu ár sjúk-
dómsins. (Talbot J.A. The Chronic
Mentally 111. New York, Human Sci-
ence. Press Inc. 1980). Þetta segir
sina sögu um sjúkdóminn. Þá er
staðreynd að víða erlendis safnast út-
skrifaðir schizophren sjúklingar sam-
an í hverfi þar sem húsnæði er lélegt
°g önnur aðstaða eftir því. Hvort
tveggja segir okkur að sjúkleikinn er
alvarlegur og hefur skemmandi áhrif
á lífsmynstrið allt. Léleg félagsleg
staða er bæði orsök og afleiðing. Þeir
geðsjúkdómar sem oftast skilja eftir
stg verulega og stundum varanlega
hæfnisskerðingu eða fötlun, eru
schizophrenia, langvarandi þung-
lyndi og truflanir vegna vefja-
skemmda (organisk psycho-synd-
rome). Jafnvel þótt geðlyf (neurol-
eptica) verki fljótt og vel á virk (pos-
itiv) einkenni schizophreniu þá hafa
þau lítil áhrif á óvirkni (negativ ein-
kenni). Lækning á virkum einkenn-
um þýðir ekki nærri alltaf að sjúkl-
ingur verði hæfur til þess að starfa og
lifa eins og hann gerði áður.
*Sjúkdómsgreining schizophrenia hefur
verið þýdd með orðinu „geðklofi" og
schizophren sjúklingar verði nefndir
-,kleyfhugar“ á íslensku. Hvorug þýðingin
finnst mér rökrétt eða góð. Því er erlenda
orðið notað.
læknaneminn I/1985 - 38. árg.
Hvað er endurhæfing?
Endurhæfing í geðlækningum þýðir
að einstaklingurinn endurheimti fé-
lagslega og starfslega hæfni sína að
því marki sem best má ná með
kennslu, þjálfun, stuðningi frá öðr-
um og með aðstoð umhverfis. Ef
fyrri hæfni endurheimtist ekki að
fullu er einstaklingnum hjálpað til
aðf á vinnu og/eða aðsetur miðað við
skerta hæfni. Sumir sjúklingar þurfa
aðeins lítinn stuðning til þess að ná
fyrri getu, t.d. margir þeirra sem fá
þunglyndis-/örlætissveiflur (affectiv-
an sjúkdóm). Aðrir sjúklingar, t.d.
margir chroniskir schizophrensjúkl-
ingar ná aldrei fullri fyrri hæfni og
þurfa sérstakar verndaðar aðstæður.
Það gefur auga leið að því verr
sem sjúklingurinn er staddur þegar
endurhæfingin byrjar og því lengur
sem sturlunarástand (psychosis) hef-
ur varað, því minni árangurs er að
vænta í endurhæfingu, sé miðað við
að ná fullri hæfni. Þetta útilokar þó
engan sjúkling frá endurhæfingu að
óreyndu, enda eru fleiri markmið
verðug en „fullur bati“.
Þeir sem vinna að endurhæfingu
geðsjúkra reynast ýmist að minnka
þarfir sjúklings fyrir hjálp geðheil-
brigðiskerfis og félagslega þjónustu
eða að styrkja þá sjálfsbjargargetu og
sjálfstæði sem sjúklingurinn hefur
náð, þ.e. að styrkja hann enn frekar
til að vera óháður fyrmefndum kerf-
um - að halda heislu sinni.
Fræðileg undirstaða endurhæfing-
ar í geðlækningum kemur aðallega úr
tveim áttum. Annars vegar notar hún
sömu lögmál og aðferðir og þær sem
notaðar eru í endurhæfingu líkam-
lega fatlaðra. Sú grundvallarhug-
mynd að fatlaður maður þurfi að öðl-
ast eigin hæfni eða kunnáttu ásamt
ytri stuðningi eða hagræðingu til þess
að geta þrifist vel og/eða starfað í
umhverfi að eigin vali er eitt helsta
leiðarmerki í endurhæfingu geð-
sjúkra jafnt sem líkamlega fatlaðra
þótt ýmislegt sé frábrugðið eru lík-
indin þó svo mikil að sama aðferða-
fræði gildir beggja megin.
Önnur aðalundirstaða og aðalfors-
enda endurhæfingar í geðlækningum
kemur frá fræðum sállækninga
(psychotherapy). Þar eru samkennd
með sjúklingi (empathy) og traust
undirstöðuatriði, undirstaða sam-
vinnu og gagnkvæmrar virðingar.
Þríþætt verkefni
1. Ástandsgreining (diagnostic
phase). Gera verður endurhæf-
ingargreiningu. Sú greining er
allt önnur en venjuleg sjúkdóms-
greining. Endurhæfingargrein-
ingin reynir ekki að flokka sjúk-
linga eftir ákveðnum einkennum í
ákveðna flokka á hefðbundinn
hátt, enda hefur komið í ljós að
hefðbundin sjúkdómsgreining
hefur ekki nægjanlegt forspár-
gildi um árangur endurhæfingar.
Þess í stað metur endurhæfingar-
greiningin hæfni/vanhæfni ein-
staklingsins til þess að lifa því
lífi, stunda það starf eða lifa í því
umhverfi sem hann vill eða þarf.
Það er skilyrði að sjúklingurinn
45