Náttúrufræðingurinn - 2023, Blaðsíða 50

(eða á víðavangi utan grenjatíma) og hins
vegar fæðuagnir úr refasaur. Athugan-
irnar endurtók hann mánaðarlega í tvö ár.
Niðurstöður sínar birti Páll meðal annars
í Fréttabréfi veiðistjóra árið 1987.12 Þar
kom fram að melrakkar væru tækifær-
issinnar sem auðveldlega gætu lagað sig
að breyttum fæðuskilyrðum. Breytileiki
í fæðuvali refa væri jafnframt að miklu
leyti háður árstíðabundnu framboði, svo
sem varptíma fugla, en einnig tíðarfari,
sem er ófyrirsjáanlegt. Nokkuð áberandi
munur kom fram í árstíðasveiflum stað-
bundinna fæðutegunda annars vegar og
þeirrar fæðu sem rak á fjörur refa hins
vegar. Til dæmis var æðarfugl mikilvæg
fæða refa yfir sumartímann og fannst þá
í allt að 50% saursýna. Fýll fannst í allt að
20% saursýna að vorlagi en lítið um vet-
urinn. Síðla vetrar og fram á vor átu refir
mikið af svartfugli (aðallega stuttnefju
og langvíu) og innihéldu allt að 60%
saursýna frá þeim tíma svartfugl. Þess
ber að geta að fýll og svartfugl voru ekki
algengir í fæðu refa á sumrin enda urpu
hvorki fýlar né svartfuglar (nema teista)
í Ófeigsfirði. Veðurfar þá tvo vetur sem
Páll dvaldist í Ófeigsfirði virðist hafa haft
markverð áhrif á fæðuframboð fyrir refi.
Hann sagði frá því að í mars 1979 hefði
snöggkólnað svo fjörðinn lagði en þegar
ísa tók að leysa gerði hvassa norðanátt
með miklu brimi. Barst mikið af þangi
og dauðum sjófugli upp í íshrönglið í
fjörunni og gengu refir í það sem þeir
náðu í, bæði fugl og krækling. Þegar leið
á sumarið var mikið af þangflugulirfu í
rotnandi þanginu og sóttu refir þá mjög
í það. Þannig sköpuðust óvænt skilyrði
og aukið framboð fæðu á þessum stutta
veðurkafla, sem dugði fyrir refi frá því
síðla vetrar og fram eftir sumri.12 Aðrar
athuganir á fæðuvali refa, með greiningu
á fæðuleifum í saur,13 magainnihaldi14 og
við greni15 styðja við þær niðurstöður
Páls að sjófugl og fæða af hafrænum upp-
runa sé helsta fæða tófunnar á strand-
svæðum vestanlands. Rannsókn Hálf-
dánar Helgasonar (2008) á fæðuleifum
úr refasaur og magainnihaldi dýra sem
veidd voru að vetrarlagi leiddi jafn-
framt í ljós að ásamt vaðfuglum, rjúpu
og gæsum eru stór spendýr algengust á
matseðli refa inn til landsins.13 Athugun
Snæfríðar Pétursdóttur (2015) á maga-
innihaldi refa sem veiddir voru að vetrar-
lagi leiddi ennfremur í ljós að til viðbótar
við sjófugl eru fiskur og hryggleysingjar
algeng fæða refa á strandsvæðum vest-
anlands en ekki inn til landsins.14 Lang-
tíma samanburður Snæbjarnar Páls-
sonar o.fl. (2016) á fæðuleifum við greni
við sjávarsíðuna á Vestfjörðum og inn til
landsins sýndi að tíðni sjófugla (aðallega
fýls), gæsa og vaðfugla breytist í takt við
breytingar á stærð refastofnsins, bæði
austanlands og vestan.15 Fæðuleifar við
greni gefa þó aðeins vísbendingu um
fæðu refa að sumarlagi enda sést aðeins
hluti fæðunnar sem er nægilega stór
eða skilur eftir sig ummerki, s.s. vængir
eða eggjaskurn.
Með greiningu á stöðugum sam-
sætum köfnunarefnis og niturs úr
vefjum er hægt greina uppruna kol-
vetna og próteina í fæðu sem neytt er
yfir lengra tímabil. Samanburður á tíðni
og hlutfalli stöðugra samsætna þessara
frumefna veitir til dæmis upplýsingar
um það hvort fæðan er af hafrænum eða
landrænum uppruna.16−18 Slíkar rann-
sóknir hafa verið gerðar á fæðu refa hér-
lendis og hafa niðurstöður þeirra verið í
nokkuð góðu samræmi við áðurnefndar
niðurstöður athugana á magainnihaldi
og saur, svo sem um mun á fæðu dýra
sem lifa við ströndina og inn til landsins.
Jafnframt sýna mælingar á stöðugum
samsætum að þótt refir hafi góðan að-
gang að sjávarfangi getur fæða þeirra
jafnframt verið landræn að talsverðum
hluta.16,17 Greining fæðuleifa í saur sýnir
jafnframt breytileika eftir árstíðum og
endurspeglar hæfileika tófunnar til að
nýta sér þá fæðu sem helst er í boði á
hverjum stað á hverjum tíma.12
Niðurstöðum athugana með mis-
munandi aðferðum ber því saman um
að á Íslandi sé um að ræða landfræði-
legan mun á fæðuvali refa, sem líklega
endurspeglar framboð á hverjum stað
og tímabili. Þannig sé meginuppistaða
fæðunnar á strandsvæðum vestan til
á landinu af hafrænum uppruna, að-
allega sjófuglar og æðarfugl en einnig
fiskur og hræ sjávarspendýra. Austar
og inn til landsins eru fæðutegundir
oftar af landrænum uppruna, svo sem
Mórauðir yrðlingar við greni. / Arctic fox cubs of the blue morph at a den. Ljósm./Photo: Terry Wittaker.
Náttúrufræðingurinn
50
Ritrýnd grein / Peer reviewed