Náttúrufræðingurinn - 2023, Blaðsíða 32

12. mynd. Jafndýptarlínur á botn nútímasets (rauðar). Línurnar er dregnar á dýptarkortið til samanburðar.
– Contours of depth to the bottom of Recent sediments (red).
ógegnsæs sets er hvergi á meira en 2
metra dýpi í setinu, en heildarþykkt nú-
tímasets er víða yfir 30 metrum. Þetta
gæti bent til þess að holurnar séu mynd-
aðar seint á Nútíma (sjá næsta kafla).
UMRÆÐA − UPPRUNI HOLNANNA
Holurnar í Geirþjófsfirði eru grafnar í
set, sem hér er talið vera nútímaset. Í
nokkrum endurvarpssniðum, svo sem
sniði d á 10. mynd, má sjá lagskiptingu
í þessu seti. Lagskiptingin kemur fram
sem daufar láréttar línur í sniðunum.
Þar sem lagskiptingin mætir holu-
vegg skerst hún sundur. Þannig grafast
holurnar niður í setið og eru yngri en það.
Hvað veldur því að holur grafast
í stafla af setlögum á 70 metra dýpi í
þröngum og kyrrum firði? Og hvað
veldur því að gröfturinn virðist hafa átt
sér stað eftir að setið hafði hlaðist upp á
botninum?
Ljóst virðist að vökvaflæði af ein-
hverju tagi komi hér við sögu. En hvers
kyns vökva? Erfitt er að ímynda sér að
hreyfingar sjávar í Geirþjófsfirði hafi á
einhverjum tíma, seint á Nútíma, byrjað
að mynda hvirfla um miðbik fjarðarins,
svo öfluga að þeir gætu borað sig niður
í gegnum setið. Slíkir hvirflar hefðu að
auki þurft að vera staðbundnir um langt
skeið og á mörgum stöðum.
Miklu líklegra er að vökvastreymi
hafi borist upp í gegnum setið. Slíkt
streymi hefði komið fínkorna botns-
etinu í sviflausn sem hefði borist burt
með straumum, aðallega sjávarfalla-
straumum. Streymið hefur þá, auk
setsins, fjarlægt ógegnsæja lagið í hol-
unum. Vökvinn hefði getað verið vatn,
heitt eða kalt. Hér verður ekki ráðist
í hugsanlegar skýringar á vatnsupp-
sprettu á mörgum stöðum í miðjum
Geirþjófsfirði. Þess má þó geta að
heitt vatn finnst á nokkrum stöðum
í nágrenninu. Til dæmis finnst það í
Dufansdal, og einnig í Reykjarfirði,
þar sem það er meðal annars notað í
sundlaug. Þá má nefna að við rann-
sóknarboranir í kalkþörungasetlög
árið 2000 fékkst volgur kjarni af botni
í vestanverðum Trostansfirði.
Sú staðreynd að umtalsvert magn efnis
hefur færst til í holu 4 bendir til þess að
kerfið sé virkt. Ástæða hrunsins í og við
holuna gæti verið sú að ný uppspretta
vökva hafi myndast við brún holunnar
sem fyrir var. Sú uppspretta gæti þá hafa
gert setið vatnsósa, vökvakennt, og valdið
rennsli þess niður í holuna. Hringlaga
jaðar hrunsvæðisins gæti hafa orsakast
af uppsprettu í miðjum „hringnum“.
Hér að framan er leitað að þekktum
náttúrulegum öflum sem gætu skýrt
myndun holnanna í Geirþjófsfirði. Skylt
er þó að nefna að svæðið um miðbik
Geirþjófsfjarðar má telja helsta búsvæði
skrímsla á landinu (Þorvaldur Friðriks-
son, munnl. uppl.), og því verður ekki full-
yrt með algjörri vissu að myndun holn-
anna sé tengd „náttúrulegum“ ferlum.
SUMMARY
A multibeam survey in 2001 and 2002
by the Marine Research Institute (now:
Marine and Freshwater Research In-
stitute) revealed, among other things,
large holes in the bottom sediments in
Geirþjófsfjörður, a small fjord within
Arnarfjörður, NW Iceland. This discov-
ery led the Icelandic Diving Service, in
November and December 2022, to make
a further study of the area, using a multi-
beam sounder and a seismic profiler.
Náttúrufræðingurinn
32