Náttúrufræðingurinn - 2023, Blaðsíða 53

Mökun fer yfirleitt fram í seinnihluta
marsmánaðar og flestar læður gjóta
um miðjan maí. Yrðlingarnir fæðast
blindir og ósjálfbjarga en eru farnir á
stjá utan grenisins um fjögurra vikna
gamlir.34 Þeir eru vandir af spena
um sjö vikna gamlir39 en eftir það er
erfiðara að telja yrðlinga á grenjum
(eða vinna grenin). Mest veiðist af
yrðlingum í kringum 20. júní, sam-
kvæmt gögnum úr vöktun íslenska
refastofnsins. Þá eru yrðlingar að
jafnaði 5 +/- 2,7 vikna gamlir (miðað
við að þeir séu fæddir 15. maí).
komast á legg, óháð því hversu stórt
gotið var í upphafi sumars. Í Horn-
vík fækkaði einmitt yrðlingunum í
þessum stóru gotum yfir sumarið
og álíka fjöldi komst á legg og árin á
undan (Ester Rut Unnsteinsdóttir,
óbirt gögn). Hvalrekaáhrif geta einnig
orðið til þess að þeir yrðlingar komast
á legg sem fæddir eru á löku óðali þar
sem allajafna er lítið um fæðu. Þannig
hefur viðbótarfæða tímabundin áhrif
á burðargetu svæðisins og gæði óðals-
ins. Þetta gerðist til dæmis í Hornvík
árið 2021 þegar sex hausar af ferskum
steinbít, um 700 grömm hver, fundust
við greni þar sem yfirleitt hefur gengið
illa að koma yrðlingum á legg. Af sex
yrðlingum lifðu fjórir til sumarloka
og munaði þá líklega mikið um þessa
viðbótarfæðu á þeim tíma sem læðan
var bundin við grenið og yrðlingarnir
enn á spena.33
Víða erlendis er lagt mat á frjósemi
refa með því að heimsækja greni (eða
setja þar sjálfvirkar myndavélar) og
telja yrðlinga sem sjást útivið.5 Á Ís-
landi eru aðstæður sérstakar því hér
hefur grenjavinnsla verið stunduð
lengi og hefur verið haldið utan um
skráningu veiðigagna frá stofnun
veiðistjóraembættisins árið 1958.9 Þótt
yrðlingar sem þar eru skráðir á grenjum
hafi verið drepnir má nota tölur um
fjölda yrðlinga sem veiðast á hverju
greni sem vísitölu á gotstærð. Í þessari
grein er gotstærð skilgreind sem fjöldi
yrðlinga sem finnst við hvert greni
við grenjavinnslu eða við athuganir
á ábúð og gotstærð á grenjatíma (sjá
rammagrein).
Samkvæmt veiðigögnum frá öllu
landinu á tímabilinu 1958−1982 var
meðalgotstærð úr 309 unnum grenjum
4,2 yrðlingar (±1,53 SD) veiddir á
greni.34 Refastofninn var í vexti á ár-
unum 1980−2007 og var meðalgot-
stærðin þá 4,4 (±1,65 SD) sé miðað við
fjölda veiddra yrðlinga á 1.573 grenjum.
Árin þar á eftir (2008−2021) féll stofn-
inn og rétti síðan aftur úr sér en á því
tímabili var meðalfjöldi yrðlinga sem
skráðir voru með innsendum læðum af
309 grenjum 4,3 (±1,64 SD) samkvæmt
gögnum frá vöktun refastofnsins. Frá
því vöktun refa hófst í friðlandi Horn-
stranda árið 1999 hefur gotstærð á því
svæði verið metin 4−6 yrðlingar að jafn-
aði en hefur lækkað niður í 4−5 undan-
farin 5−6 ár.23,25 Í frásögnum Jóns frá
Ljárskógum frá 192210 og í bók Theodórs
Gunnlaugssonar frá 195311 kemur fram
að algengt var að 4 yrðlingar veiddust
á grenjum (3−4 í sumum frásögnum og
4−5 í öðrum). Virðist gotstærð íslenskra
refa því ekki hafa tekið breytingum að
ráði alla síðustu öld. Að minnsta kosti
er gotstærðin þegar veiðar voru skráðar
árið 1958 nánast sú sama og hún er nú.
Er þetta afar sérstætt og óvenjulegt á
heimsvísu þar sem tegundin er þekkt
fyrir miklar sveiflur í gotstærð. Hér
hefur verið vísað í tölur frá grenja-
vinnslu og í vettvangsrannsóknir, sem
Mórauður yrðlingur með nýdauðan fýl (Fulmarus glacialis) í kjaftinum.
– Arctic fox cub with a newly killed fulmar (Fulmarus glacialis) in its mouth.
Ljósmynd / Photo: Einar Guðmann.
53
Ritrýnd grein / Peer reviewed