Mímir - 01.02.1974, Blaðsíða 40

UM BÆKUR
GuSbergnr Bergsson
Það sefur í djúpinu
Helgafell 1973
Ytri frágangur bókarinnar er slæmur. Hún er
bundin í forljótt band, prófarkalestur fyrir neðan
allar hellur og verðið hátt — næstum þúsund
krónur. En snúum okkur að innihaldinu.
Ytri sögutími verksins er mjög skýrt afmark-
aður. Það gerist á nokkrum klukkutímum dag-
parti. A þessum dagparti gerist næsta fátt
og ekkert stórvægilegt. Hins vegar spannar
innri tími bókarinnar um það bil þrjá áratugi
aftur í tímann, og á þeim tíma gerast mikil
tíðindi. Þessum aðdraganda er komið á fram-
færi ýmist með hugsunum persóna (innri mónó-
lógum), með samtölum eða gegnum sögumann.
Ég er að tíunda þetta fram, af því að notkun
Guðbergs á tíma skiptir gríðarlega miklu máli
fyrir skilning bókarinnar. Allar þær upplýsing-
ar, sem við fáum um fortíðina, gegna því hlut-
verki að skýra nútíð persónanna og samfélags-
ins, sem við kynnumst í þessari bók. Ef við
tökum ókunnugu konuna sem dæmi, þá virðist
hún nánast óvirk í nútíð bókarinnar, enda
sefur hún hálfan bókartímann. Hins vegar fá-
um við töluverðar upplýsingar úr fortíðinni frá
þessari konu. Hún segir m. a. frá því, hvernig
þessi staður var fyrir stríð, tvær bújarðir og
nokkur hús við sjóinn. Þarna var stundað út-
ræði og í einu húsinu voru ráðnar vinnukonur
yfir vertíðina. Húsbóndinn barnar allar vinnu-
konurnar og eiginkonuna sama veturinn. Hús-
móðirin eignast síðan son, Má og ein vinnu-
konan eignast dóttur, Onnu.
Við vissum fyrir, að eiginmaður Önnu hét
Már og á eftir þessu endurliti ókunnugu kon-
unnar kynnumst við dóttur þeirra, Dídíju,
sem er fáviti. Það er þetta, sem ég á við með
því, að notkun tíma skipti miklu máli fyrir
skilning á bókinni. Þegar lesandinn er búinn
að tengja saman sögu ókunnugu konunnar,
hugsanir Onnu, Magnúsar bróður Más og Her-
manns litla, fortíð og nútíð, kemur fram skýr
heildarmynd, þar sem hver þáttur er á sínum
stað.
Anna er „söguhetja" okkar. Hún er sjó-
mannsekkja og tveggja barna móðir og býr í
húsi töluverðan spöl frá þorpinu, rétt hjá fisk-
hjöllunum. Anna vinnur ekki úti, en eyðir tím-
anum við lestur alls þess lesmáls, sem hún nær
í. Börn hennar ganga að mestu sjálfala og sam-
band hennar við þau er ráðvillt og kuldalegt.
Það sem mest er áberandi í fari Önnu er tóm-
læti og uppgjöf:
„I þau fáu skipti, sem Anna rifjaSi eitthvað upp af
fortíðinni var það hvorki til þess að Ijúga að sjálfri
sér né til þess að falsa eða skreyta hana. Hún reyndi
ekki heldur að komast að neinni niðurstöðu. Hún
reyndi ekki að finna tilgang í lífinu. Hún vildi ekki
skilja fortíðina, svo að hún gæti skipulagt fram-
tíðina í ljósi fortíðarinnar, heldur rifjaði hún hana
upp til þess að hún gæti fundið örskamma stund
óljósan og ófullkominn yl úr fjarlægð, þar sem hún
flökti eins og þriðja persóna í sögu um sundurtætta
minninguna, óskyld sjálfri sér, næstum því óþekkt og
óþekkjanieg manneskja." (76)
40