Mímir - 01.02.1974, Blaðsíða 20

koxni fyrir þegar í elzta máli í nokkrum orðum:
limr, sonr / stmr, (þf. flt. sfine, syne), órr (ære),
óss (cese).1 Eins og áður getur, fær þetta stuðn-
ing af einu dæmi hjá Larsson, ?fe af orðinu óss,
sem reyndar er sagt, að hafi einnig a-stofna-
beygingu í fornmáli (áss, nf. flt. ásar).2 Björn
K. Þórólfsson telur, að -i í þolfalli komi ekki
fyrir fyrr en á síðari hluta 13. aldar, en u-stofnar
haldi yfirleitt hinni fornu mynd fram yfir
1500.3
Stefán Karlsson hefur bent mér á nokkur
dæmi úr frumbréfaútgáfu sinni4 um þolf. flt.
u-stofna, og hafa þau öll hina fornu u-endingu:
vestfiordu (333-2—3) Barð. 1450; Rettu
(113.30) Eyjafj. 1401; Retthu (113-37) Eyjafj.
1401; farueghu (42.9) Skag. 1371; vidu (91.5)
Skag. 1393; vido (289-22) Skag. 1442; torf-
uollu (74.8) Hörgárdalur 1387; steinauollu
(bæjarnafn) (154.3) Fljót 1416; huit'ár vollu
(308.9—10) Hún. 1445. Stefán telur þessi
dæmi sín benda frekar til þess, að i-endingin
í þf. hafi ekki verið algeng í þeim bréfum,
sem í útgáfunni eru, því sennilega hefði hann
rekið augun í það, ef beygingin hefði verið á
reiki.
I Nýja testamenti Odds Gottskálkssonar er að
sögn Jóns Helgasonar5 hin forna beyging u-
stofna að mestu leyti enn við lýði. Hann nefnir
fjögur dæmi um þf. flt. á -i, og eru þrjú í
orðinu sonur, en hann nefnir líka dæmi um
þf. flt. sonu (bls. 54.). Auk þess nefnir hann
orðmyndina sofnudina (bls. 62.). Orðin með
-að/-uð viðskeytinu höfðu þegar í fornu máli
i-end. í þf. flt. sbr. t. a. m. fagnaþe hjá Larsson
(Hómilíubók 54:4; 178:5). Orðið siður, sem
í elztu hdr. er endingarlaust í þgf. et. nefnir
Jón að hafi hér þf. flt. siðu, en nefnir ekki,
að það endi á -i f Nýja testamenti Odds.
Oskar Bandle segir, að þf. flt. endi í Guð-
brandsbiblíu ýmist á -i eða -u, en -u sé enn
töluvert (bedeutend) algengara. Telur hann hins
vegar, að -i endingin sé í sókn á síðari hluta
16. aldar.0 Dæmi þau, sem Bandle nefnir um i-
þf. flt. í Gb., eru allmiklu fleiri en þau, sem
Jón Helgason nefnir, og virðist af þeim ekki
sjáanlegt, að það fari neitt eftir stofnsérhljóði,
hvor fallmyndin er. T. a. m. koma fyrir tvímynd-
irnar vide og vidu af viður, Grunduelle og Vfittu
af völlur og Skillde og Skifilldu af skjöldur.
Björn Karel7 nefnir nokkur fleiri dæmi frá
16. öld um i-þf., og kemur það, sem hann
segir, vel heim við það, sem áður var haft
eftir Bandle um ástandið á 16. öld. Björn bætir
því við á sama stað, að á 17. öld fái „þessi
flokkur í heild sinni i-stofna fleirtölu”.
I málfræðibók Runólfs Jónssonar, sem gefin
var út í Kaupmannahöfn 1651,8 er gefin þessi
regla á bls. 54.: „Accusativus Pluralis Masculin-
orum formatur á Nominativo Plurali, rejecto R
finali, ut ab hestar est hesta... Sic á Daler
Dale / hvaler hvale / Saler Sale / Vetter Velle /
etc." Þarna slæðist með u-stofnaorðið völlur.
Hvort óhætt er að túlka þessa reglu Runólfs
svo, að þf. flt. í upprunálegum u-stofnum hafi
yfirleitt endað á -i í hans máli, skal ósagt látið,
enda hefur málfræði hans yfirleitt ekki talizt
til hinna traustari heimilda.
I málfræði Jóns Magnússonar, Grammatica
Islandica, sem samin er á árabilinu 1733—38,
1 Altn. Grammat., bls. 274. Rétt er að geta þess í
þessu samhengi, að við lauslega athugun á orða-
safni Onnu Holtsmark (Ordforrádet i de norske
hándskrifter til ca. 1250, ved Anne Holtsmark,
Oslo 1955),fannst eitt dæmi um þf. flt. á -i: ttmi
(af limur) við hlið limu.
2 Sjá Finnur Jónsson, Skjaldesprog, bls. 55. (Dæmið
er reyndar úr Laufáss-Eddu.), Noreen, bls. 273.
og Isl. tunga í fornöld, bls. 207. Ennfr. A. M.
Sturtevant, Scandinavian Studies, 19-, bls. 82.
3 Um ísl. orðm., bls. 22. Sjá áður tilvitnuð ummæli
Bandles, gr. 1.2.4.
4 Stefán Karlsson: Islandske orginaldiplomer indtil
1450, Ed. Arnamagnæanæ, Ser. A. vol. 7., Khöfn.
1963.
5 Jón Helgason: Málið á Nýja testamenti Odds Gott-
skálkssonar, Safn Fræðafélagsins VII, Khöfn. 1929,
bls. 53. o. áfr.
6 Die Sprache, bls. 241—242.
7 Um ísl. orðm., bls. 84.
s Grammaticæ islandicæ rudimenta... per Run-
olphum Jonam, Hafniæ 1651.
20