Skógræktarritið - 15.05.2002, Blaðsíða 51

Þorsteinsson27 telur að við
landnám hafi um 65% landsins
verið gróið, en nú er gróðurhulan
aðeins á um 25% landsins.
Ofbeitin fyrr á öldum var nauð-
vörn fátækrar og fákunnugrar
þjóðar fyrir lífi sínu. Land- og
gróðureyðing var það gjald sem
greiða þurfti til að halda lífi f
þjóðinni.18 En nú er öldin önnur.
Hvaða afsökun höfum við fyrir
ofbeit í dag? Er þjóðin svona
fátæk eða fákunnug? Hér verður
ekkert fullyrt um þekkingarstig
þjóðarinnar í heild, en fátæk er
hún ekki.
Sauðfjárrækt á íslandi
Lengst af íslandssögunnar
hefur meginþorri þjóðarinnar
búið í sveitum og nær allir með
sauðfé. Flestar ær eignuðust
aðeins eitt lamb enda sauðféð
ekki síst alið til mjólkur- og
ullarframleiðslu þótt kjötið væri
að sjálfsögðu nýtt. Heyöflun
hefur sett því takmörk hve margt
fé menn gátu alið, þótt fullorðnu
fé hafi verið ætlað að bjarga sér á
vetrarbeit. Mjaltir voru seinlegt
verk og erfitt og hafa einnig átt
sinn þátt f að takmarka fjölda
sauðfjár á landinu.3
Með aukinni þéttbýlismyndun
varð vinnuaflið dýrara og menn
hættu smám saman að ala
sauðkindur til mjólkurfram-
leiðslu. Smám saman dró úr
vetrarbeit, túnrækt jókst og öll
fóðuröflun varð einfaldari. Að
sjálfsögðu tóku menn þá að
rækta afurðameiri skepnur, en
einhverra hluta vegna notuðu
menn ekki tækifærið til að draga
úr sauðfjárrækt, heldur juku
hana. Hefði markmiðið verið að
auka framleiðni í landbúnaði
hefðu menn ekki farið að fjölga
sauðfé. Menn hefðu þá getað
nýtt þetta tækifæri til að skipta
um bústofn (sbr. töflu 1).
Árið 1998 skiluðu fullorðnarær
1,67 lömbum til nytja að
meðaltali. Hver ær skilaði þá af
sér 26 kg meðaltalsfrálagi á ári.
Afurðamesta sauðfjárbú landsins
skilaði þá 37,4 kg frálagi.10 Tafla
1 sýnir frálag búfjár. Þar sem
kjötframleiðsla er aukaafurð í
kúabúskap er nautgripum sleppt
í töflunni.
Aldrei hefur verið fleira fé á
íslandi en á 20. öldinni. Það
gerðist þrátt fyrir að samhengið
á milli landhnignunar og
sauðfjárræktar hljóti að vera
flestum mönnum ljóst.
Landeyðing 20. aldar stafaði ekki
af illri nauðsyn fátækrar þjóðar

Mynd 3: Beitarfríir hólmar.
Víða um Iand má sjá hólma og eyjar í ám og vötnum sem eru vaxnir víði (eins og
hér) eða birki ef fé kemst ekki þangað. Slíkt má jafnvel sjá í jökulám þótt þær hafi
varla iákvæð áhrif á hitastigið! Mynd: Sig.A.
Tafla 1.
Meðalfrálag búfjár á
íslandi árið 1999
Ein sauðkind 26 kg
Ein hæna 83 kg
Eitt svín 1200 kg
Byggtá10
Auðvitað segir svona tafla ekki
alla söguna. Hún tekur ekki tillit
til þess hversu stóran hluta
frálagsins nýta þarf til viðhalds
stofna. Hún segir heldur ekkert
um það hvað kostar að framleiða
eitt kg af kjöti af mismunandi
skepnum. Hérlendis og erlendis
er erfitt að reikna út raunkostnað
við kjötframleiðslu vegna beinna
og óbeinna styrkja.
eins og forðum. Févarflestí
landinu árið 1977 eða um
896.000 vetrarfóðraðar ær
samkvæmt forðagæsluskýrslum.10
Þessi mikli fjárfjöldi leiddi til
aukinnar ofbeitar á útjörð, þegar
öll ytri skilyrði voru til að draga
úr henni. Bent hefur verið á að
skemmdir sem urðu á gróðri og
jarðvegi þegar fé var flest á
landinu eru ennþá sýnilegar.35
Til eru þeir, sem halda því fram
að varla geti verið um ofbeit að
ræða í dag. Vetrarbeit hefur létt
og fénu hefur fækkað frá því það
var flest. í því sambandi er rétt að
geta þess að myndirnar sem
fylgja þessari grein eru allar
teknar á sfðasta áratug 20.
aldarinnar.
Fé hefur vissulega fækkað frá
'77 en það verður að viður-
kennast að sú fækkun segir ekki
alla söguna. Ekki er færra fé á
íslandi í dag en verið hefur að
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2002
49