Helgarpósturinn - 19.12.1985, Blaðsíða 4

SKV. SKANDINAVÍSKUM LÖGUM
• NEYTENDUR VARNARLAUSIR
• ENGINN AÐILI HÉRLENDIS í STAKK BÚINN
TIL AÐ ALDURS- OG TEGUNDARGREINA KJÖT
/ tölubladi sínu 31. okl. sl. sýndi
HPfram á med óyggjandi rökum ad
ár hvert borda Islendingar u.þ.b.
500 tonn af kýrkjöti sem kaupmenn
selja sem nautakjöt; ad allt naut-
gripakjöt vœri selt á nokkurn veg-
inn sama verdi hvort sem um vœri
ad rœda nokkurra ára gamla belju
eða ungt naut. Hér eru því stórfelld
vörusvik á ferðinni. Greinin endaði
á þeirri ósk að vonandi gengju ein-
hverjir ábyrgir aðilar fram fyrir
skjöldu frekar fyrr en seinna og
gerðu skurk í þessu alvarlega neyt-
endamáli þar sem kaupmenn not-
fœra sér þekkingar- og andvaraleysi
neytandans.
Enginn gafsig fram, þrátt fyrir að
greinin hefði vakið mikla athygli.
Því fór blaðið sjálft á stúfana, fór á
milli nokkurra kjötverslana og
keypti sýnishorn af ýmsum tegund-
um nautakjöts og fór þess á leit við
Rannsóknarstofnun landbúnaðar-
ins að hún aldurs- og tegundar-
greindi kjötið. Slíkar mcelingar eru
ekki beinlínis í verkahring stofnun-
arinnaren þarsem hún hafðiáhuga
á málinu tók hún það að sér. Niður-
stöður liggja nú fyrir.
Myglaö kjöt med
táfýlu!
Við athugun kom e.t.v. fleira fróð-
legt í ljós varðandi aðstöðuleysi
þeirra sem fást við matvælarann-
sóknir heldur en kjötið sem hér var
til rannsóknar. Staðreyndin er sú að
hér á landi er enginn aðili í stakk bú-
inn til að aldurs- og tegundargreina
kjöt þannig að óyggjandi sé. Hluti
rannsóknarinnar fór því fram í
Kaupmannahöfn. Þar fyrir utan
verður umfang slíkra rannsókna að
vera afar yfirgripsmikið eigi að vera
hægt að skera úr um aldur skepnu,
svo og hvort um er að ræða kýr eða
naut, svo dæmi sé tekið.
Af þessum sökum var einungis
hluti rannsóknarniðurstaðnanna
marktækur, eða þær sem tóku til
mælinga á svokölluðum fríum fitu-
sýrum í kjötfitunni. HP hafði keypt
kjötsýni hjá eftirtöldum verslunum:
Kjötmiðstöðinni á Laugalæk, Mikla-
garði, Kjöthöllinni í Skipholti, Nóa-
túni og Vörumarkaðinum við Ar-
múla. Um var að ræða hakk, lundir,
T-bone steik og gúllas. Magn frírra
fitusýra reyndist á bilinu 0,7—
10,2%. En hvað þýða þessar niður-
stöður? Guðjón Þorkelsson, mat-
vælafræðingur hjá Rannsóknar-
stofnun landbúnaðarins:
„Hér var verið að mæla þránun af
völdum gerla. Pessi þránun á sér
stað í kældu kjöti en ekki frystu. Því
get ég ekki kennt sláturhúsunum
um þetta heldur kjötmeðferð i versl-
unum. Hérlendis eru ekki til neinar
reglur um hversu há þessi þránunar-
prósenta má vera. En sem dæmi má
nefna að í Skandinavíu má hún ekki
fara yfir 0,5—1%. Fari hún þar yfir
er kjötið talið óneysluhæft."
— Hvaða áhrifhefur þessi þránun
á gœði kjötsins?
„Þessar svokölluðu fríu fitusýrur
gefa óbragð og ólykt. Gerlarnir sem
myndast í kjötinu kljúfa fituna sund-
ur. Smjörsýra sem myndast í þráu
smjöri er skyld þessum fitusýrum.
Það er sama sýran og myndar tá-
fýlu! Þessar fríu fitusýrur myndast í
kjöti ef það er geymt við of hátt hita-
stig og greinilegt að þetta á við um
þær reykvísku verslanir sem hér um
ræðir.“
Fitusýrumagnið var hæst í nauta-
hakki frá versluninni Nóatúni, eða
10,2%. Nautagúllas frá sömu versl-
un reyndist hafa 5,6%, og T-bone-
steik frá Kjöthöllinni innihélt 6,5%.
Þessi steik var afar ódýr og illa útlít-
andi. Eftir að hafa staðið í ísskáp í
tvo daga var bitinn orðinn myglað-
ur!
Fram hefur komið að það er ekki
í verkahring Rannsóknarstofnunar
landbúnaðarins að sjá um neyt-
endatengdar rannsóknir og eftirlit.
Starfsmenn stofnunarinnar fylgjast
einkum með meðferð skepnanna
fyrir slátrun — fyrir sláturhúsin og
sláturleyfishafa — og síðan hvernig
farið er með kjötið í frystigeymslun-
um. En að sögn Guðjóns Þorkels-
sonar matvælafræðings er mjög al-
gengt að reiðir neytendur leiti til
stofnunarinnar með kjöt sem þeir
hafa keypt í verslunum eða á veit-
ingahúsum.
Enginn getur aldurs- og
tegundargreint kjöt!
„Neytendasamtökin hafa líka leit-
að til okkar en við höfum oftast
þurft að vísa þeim frá," sagði Guð-
jón. „Við höfum hvorki tíma, pen-
inga né aðstöðu til að standa í slík-
um neytendatengdum rannsókn-
um. Auk þess erum við með því að
fara inn á verksvið þeirra sem ættu
eiginlega að vera í þessu, svo sem
Hollustuverndar ríkisins og e.t.v. yf-
irkjötmats ríkisins. Og allt sem kem-
ur inn á verkaskiptingu ráðuneyta
er mjög viðkvæmt mál.
Auk þess vantar okkur alveg að-
stöðu til að aldurs- og tegundar-
greina kjöt. Enginn hefur aðstöðu
til slíks hér á landi þannig að það
liggur við að Neytendasamtökin og
jafnvel hagsmunasamtök launa-
fólks ættu að gera eitthvað í þessu.
Ljóst er að ríkið ætlar ekki að gera
neitt. Það er frekar að verið sé að
skera niður heldur en að bæta við,“
sagði Guðjón Þorkelsson matvæla-
fræðingur hjá Rannsóknarstofnun
landbúnaðarins.
En hvert er verksvið þeirra aðila
sem Guðjón nefnir? Andrés Jó-
hannesson, forstöðumaður hjá yfir-
kjötmati ríkisins:
„Yfirkjötmatinu ber einungis að
fylgjast með að sem líkast mat sé á
kjöti í öllum sláturhúsum á Islandi
og að það sé merkt og metið í sam-
ræmi við þær reglur sem eru í gildi
hverju sinni. Gallinn á þessu kerfi er
sá að merkingarnar á kjötinu eru
ekki nógu skýrar. Það eina sem sést
á kjötinu sjálfu er heilbrigðisstimp-
illinn. En það er ekki i okkar verka-
hring að fylgjast með kjötinu eftir
að það er komið á markaðinn að
öðru leyti en því að fólk getur leitað
til okkar ef það telur að það hafi ver-
ið svikið. En við skiptum okkur þó
eingöngu af dilkakjöti í heilum
skrokkum og nautakjöti í fjórðung-
um, þ.e. kjötinu eins og það kemur
frá sláturhúsunum, en ekki ef búið
er að vinna það.
Á sláturstað flokkum við kjötið í
gæðaflokka og kjötið er selt til
kaupmanna samkvæmt því. En síð-
an heyrir maður að kaupmenn eigi
það til að selja alla þessa ólíku
gæðaflokka á sama verði út úr búð
þótt afar mikill munur sé á inn-
kaupaverði."
Hvað með Hollustuvernd ríkisins?
Jón Gíslason: „Allt sem hefur með
heilbrigði að gera fellur undir þessa
stofnun. Sveitarfélög ráða heil-
brigðisráðunauta á hverjum stað
sem eiga að framfylgja heilbrigðis-
eftir Jóhönnu Sveinsdóttur
eftirliti. Ef eitthvað misjafnt kemur
upp senda þeir sýni til rannsókn-
astofnunar okkar en þar eru fyrst og
fremst framkvæmdar gerlafræði-
legar rannsóknir. Hún getur ekki
framkvæmt efnafræðilegt eftirlit.
Til þess vantar bæði húsnæði og
rannsóknarstofu."
Það er semsé hvorki í verkahring
yfirkjötmats ríkisins né heldur Holl-
ustuverndarinnar að fylgjast með
vörusvikum af því tagi sem hér um
ræðir, nema að því leyti að neytand-
inn getur leitað til Hollustuverndar-
innar hafi hann grun um eða stað-
festingu á að um skemmda vöru sé
að ræða og yfirkjötmatsins ef um er
að ræða óunna kjötvöru. Skyldi
þetta þá ekki falla undir verksvið
verðlagseftirlits rikisins? HP hafði
samband við Gísla ísleifsson, lög-
fræðing Verðlagsstofnunar.
Vardar viö
hegningarlög
„Líkast til er hér bæði um að ræða
brot á reglugerð um merkingu mat-
væla sem heyrir þá undir heilbrigð-
isráðuneytið," sagði Gísli, „en jafn-
framt tel ég að svona svik varði við
almenn hegningarlög. Það er nátt-
úrulega óheimilt að veita rangar
eða villandi upplýsingar um vörur í
auglýsingum eða með öðrum hætti.
Ef kjöt er t.d. selt sem allt annað kjöt
en það er varðar það við hegningar-
lög fremur en verðlagslög, og þá
einna helst 248. grein hegningar-
laganna. Og ef til vill kemur hér líka
til kasta 27. greinar laga um órétt-
mæta viðskiptahætti. í lögunum
segir að ríkissaksóknara beri að
fylgjast með opinberum brotum.
Þetta er afar óheppilega orðað, það
er eins og hann eigi að vera alls stað-
ar viðstaddur og fylgjast með!"
Að lokum bar HP kjötsvikin undir
Jóhannes Gunnarsson formann
Neytendasamtakanna. „Eg er sann-
færður um að umfang svika af þessu
tagi er nokkuð stórt. Innan allra
stétta finnast óprúttnir menn og
þessi vettvangur er kjörinn fyrir þá.
Eitt sinn ætluðu samtökin að takast
á hendur rannsóknir á þessu sviði
en komust að raun um að hún væri
alltof umfangsmikil og dýr fyrir
okkar fátæku samtök.
Neytendasamtökin hafa talið að
veruieg brögð væru að því að verið
væri að selja svikna vöru í þessu
sambandi. Sú mikilvæga staðfesting
sem fram kom í HP 31. okt. kom
okkur því ekki svo mjög á óvart.
Nú kemur blaðið svo með stað-
festingu á að kjötið sé ekki geymt í
mynd Jim Smart
verslunum sem skyldi og það kemur
heim og saman við niðurstöður sem
Neytendasamtökin komust að þeg-
ar þau létu rannsaka gerlamagn í
kjöthakki. Þetta sýnir að það er
veruleg brotalöm hvað varðar jafn
sjálfsagðar kröfur og að þessar vör-
ur séu geymdar eins og vera ber. Öll
þessi skrif um kjötmálin staðfesta
sömuleiðis að þarna þarf að taka tii
höndunum. Greinilegt er að sumar
verslanir eru að svíkja vörur inn á
neytandann á röngum forsendum
og það er útilokað fyrir neytandann
sjálfan að öðlast heildaryfirsýn yfir
þessi mál, þótt hann verði óánægð-
ur. Þess vegna hljóta þau skrif sem
hafa orðið um kjötmálin að knýja á
um að yfirvöld geri úttekt á þeim og
komi á reglum og lögum sem hindri
að verið sé að svíkja svona vörum
inn á neytandann."
Endalausar gloppur
í kerfinu
— Hvernig telurðu að yfirvöld
œttu helst að bregðast við svo ár-
angur náist?
„Ég tel að besta leiðin sé að dóms-
og hegningarkerfi fyrir slík brot sé
gert virkara. Verði viðurlög hert ef-
ast ég um að svo mjög þyrfti að
fjölga í eftirliti Hollustuverndar-
innar. Ef verslun sem er t.d. að selja
kýrkjöt í staðinn fyrir nautakjöt get-
ur átt von á að fá meiri háttar refs-
ingu fyrir brot sitt myndi hún hugsa
sig um tvisvar.
Herða þarf viðurlög og gera
dómskerfið virkara þannig að nið-
urstöður í svona málum liggi fyrr
fyrir. Ég held að heillavænlegast sé
að beita háum sektum og jafnvel
sviptingu verslunarleyfis fyrir alvar-
leg brot," sagði Jóhannes Gunnars-
son formaður Neytendasamtak-
anna.
Af framangreindu má ljóst vera að
kjötsvikamál af því tagi sem hér um
ræðir er afar erfitt viðureignar.
Rannsókn þess hefur leitt í ljós að
neytandinn/blaðið rekst á tóma
veggi; leikur litlu, gulu hænunnar
heldur áfram, hver aðili vísar á ann-
an. Drögum nú saman helstu niður-
stöður.
Kjötkaupmenn hafa í stórum stíl
gerst sekir um vörusvik sem er ekki
í verkahring neins aðila að fylgjast
með (nema ríkissaksóknara þá
helst!) Þau svik virðast fremur flokk-
ast undir hegningarlög en verðlags-
lög.
Lögum og reglugerðum um merk-
ingu matvæla er mjög ábótavant
auk þess sem kveða þarf nánar á um
lögleg sýru- og fitustig ýmis. Þau lög
sem þegar eru fyrir hendi eru mörg
hver þverbrotin og ekki í
verkahring neins aðila að hafa eftir-
lit með því.
Hafi neytendur eða jafnvel aðilar
á borð við Verðlagsstofnun eða
Hollustuvernd ríkisins rökstuddan
grun um að kaupmenn séu að svíkja
vöru, eins og að selja kýr í staðinn
fyrir naut, er engin stofnun í landinu
sem hefur aðstöðu til að aldurs- og
tegundargreina kjöt!
Að þessum niðurstöðum fengnum
varpar HP boltanum yfir til heil-
brigðis-, landbúnaðar- og dómsyfir-
valda og jafnframt almennra neyt-
enda sem virðast óvenju sofandi í
þessu máli!
Nidurstöóur Rannsóknarstofnunar
landbúnadarins á mælingum á þránun í
kjöti (fríum fitusýrum):
Staður:
Kjötmiðstöðin
Kjötmiðstöðin
Kjötmiðstöðin
Mikligarður
Kjöthöllin
Kjöthöllin
Nóatún
Nóatún
Vörumarkaðurinn
Vörumarkaðurinn
Sýni:
nautahakk
nautavöðvi
nautalundir
nautahakk
T-bone
nautahakk
nautagúllas
nautahakk
nautagúllas
nautahakk
% fríar
fitusýrur:
2,1
0,7
0,3
3.4
6.5
1,4
5.6
10,2
1.3
2.4
4 HELGARPÖSTURINN