Helgarpósturinn - 19.12.1985, Blaðsíða 14

Edda V. Guðmunds-
dóttir ásamt fötluðum
leikurum: „Stefnum
að því að stofna form-
legt áhugamannaleik-
hús"
ANNMARKA SINA
Rætt við Eddu V. Guðmundsdóttur um grósku i leiklist fatlaðra
Fólki finnst sjálfsagt og eðlilegt að
áhugaleikfélög séu starfrœkt út um
allar sueitir, en þegar minnst er á
leiklist fatlaðra reka menn upp stór
augu. Fötlun uirðist í fljótu bragði
ekki falla uel að þeirri mynd, sem
flest fólk gerir sér af leiklistarlífi.
Hér á landi er þó í uppsiglingu leik-
félag fatlaðra.
Edda V. Guðmundsdóttir, leik-
kona, hefur að undanförnu unnið
að leikstjórn með félögum í Sjálfs-
björg og með hópi fólks, sem hefur
skerta eða enga heyrn. Hún uar fyrst
spurð að þuí að huaða leyti leiklist
fatlaðra uœri frábrugðin annarri
leiklist.
„Ég geng ekki til þess verks að
leikstýra fötluðum á nokkurn annan
hátt en ef t.d. væri um áhugafélag
úti á landsbyggðinni að ræða. Ég
geri sömu kröfur og fer fram á sömu
hluti. Kjarninn í okkur öllum hlýtur
að vera sá sami, hvort sem við ökum
um í hjólastól eða berum ekki nein
útvortis merki fötlunar. Fólk er jú
alltaf fólk, hvernig svo sem það er
líkamlega á sig komið — tilfinning-
arnar hljóta alltaf að vera hinar
sömu.
Að sjálfsögðu er stundum nauð-
synlegt að aðlaga leikrit ef líkamleg
bæklun leikarans gerir það að verk-
um að ekki er hægt að framfylgja
fyrirmælum höfundarins, eða ef
einhver atriði verða ankannaleg. í
slíkum tilvikum sníðum við textann
einfaldlega til svo hann henti betur.
Fötlun er bara hluti af aðstæðum
fólks, en þær hljóta alltaf að vera
mismunandi frá einum einstaklingi
til annars. Það er því að mínu mati
ónauðsynlegt að einblína á leikrit,
sem eru sérstaklega samin fyrir fatl-
aða leikara, enda ekki mörg slík til.“
— Huer er afstaða áhugaleikar-
anna sjálfra?
„Ég finn, að þau vilja gjarnan að
fötlunin komi inn í myndina, sem er
ekki nema eðlilegt. Það hlýtur að
vera manni ofarlega í huga, þegar
maður af einhverjum ástæðum til-
heyrir minnihlutahópi í þjóðfélag-
inu, sem þar að auki býr ekki við
fullt jafnrétti á við flesta aðra þegna.
Ég legg hins vegar áherslu á það, að
það geta ekki allir gert alla hluti!
Maður á ekki að þykjast vera annað
en maður er, heldur nýta sér ann-
marka sína. Snúa vörn í sókn."
— Huað ertu að fást uið núna með
fólkinu í Sjálfsbjörg?
„Við erum að æfa leikrit, sem ekki
hefur enn fengið nafn. Ég ætlaði að
fá fólkið sjálft til þess að spinna upp
þráðinn, en þegar það virtist ætla
að ganga fremur hægt, tók ég mig til
og skrifaði eitt stykki leikrit." Hér
verður Edda hálfvandræðaleg og
bætir hlæjandi við: „Þú mátt bóka
það, að ég verð ekki tilnefnd til
Nóbelsverðlauna fyrir þetta framlag
mitt til leikritunar!
Þegar ég var komin með þennan
„ramma" og leikritið fór að fá á sig
ákveðna mynd, fóru síðan tillögur
að berast og ég hef ekki undan að
bæta við og breyta. Meginuppistað-
an í verkinu er ballferð og flestir
leikaranna eiga í fórum sínum fjöld-
ann allan af reynslusögum um þetta
efni. Það er mjög merkilegt að
kynnast því hvaða viðbrögð fatlaðir
fá frá „okkur hinum" á skemmti-
stöðum borgarinnar. Sumir bera
vínföng í hinn fatlaða, aðrir nota þá
sem skriftafeður og enn aðrir verða
reiðir yfir því að hafa fatlað fólk fyr-
ir augunum, þegar þeir eru að
skemmta sér. Algengustu viðbrögð-
in eru hins vegar líklega vorkunn-
semi — það liggur við að hinum fatl-
aða sé klappað á kollinn og hann
álitinn einhver aumingi. Fólki hætt-
ir til að gleyma því að maður hættir
ekkert að vera manneskja, þó mað-
ur eigi við líkamlega fötlun að
stríða! Það er verulega hollt fyrir
fólk að hafa það í huga, að þetta get-
ur komið fyrir okkur öll."
— Örlar þarna á reiði, Edda?
„Já, ég býst við því. Þegar maður
kynnist þeim heimi, sem fatlaðir lifa
í, verður maður ósjálfrátt reiður
vegna þess skilningsleysis sem þeir
verða að búa við. Ég er ekki þar
með að segja að ég hafi sjálf gert
mér næga grein fyrir þessu áður.
Minn skilningur á þessari ójöfnu að-
stöðu er til kominn vegna samskipta
minna við þessa áhugaleikara á
allra síðustu mánuðum. Það er hins
vegar hreinlega uöntun að sjá ekki
heiminn í stærra samhengi. Smá-
vægilegt kvef getur t.d. orsakað
heilmikla sjálfsvorkunn og mæðu,
en slík vandamál verða lítil og smá-
vægileg í samanburði við það að
þurfa að fara allra sinna ferða í
hjólastól."
— Vinnurþú að einhuerju leyti eft-
ir erlendri fyrirmynd?
„Ég hef sótt tvö námskeið erlend-
is og vona að þau geti orðið fleiri í
framtíðinni. Allur skilningur á þess-
um málum er mikið lengra kominn
erlendis. Þar eru t.d. starfandi
áhugamannaleikhús, sem eingöngu
eru mönnuð heyrnarlausu fólki, og
svo koma mörg leikhús til móts við
þarfir hinna fötluðu á ýmsan hátt.
Þar má t.d. nefna túlkunarþjónustu
fyrir heyrnarlausa, en þá er textinn
fluttur jafnóðum á táknmáli, og
hljóðritaða lýsingu á leikmynd og
leikurum, sem blindir geta hlustað á
fyrir sýningar. Mér finnst hins vegar
að íslenskt leikhús hafi ekki komið
nægilega til móts við þarfir fatlaðra,
nema þá helst Alþýðuleikhúsið.
Þegar það var til húsa í Hafnarbíói,
voru nokkrir bekkir fjarlægðir, svo
alltaf væri nægilegt rúm fyrir hjóla-
stóla."
— Þú ert líka að leikstýra heyrnar-
lausum, ekki satt?
„Jú, við erum að æfa atriði, sem
sýnd verða á samnorrænni ráð-
stefnu í Þjóðleikhúsinu á næsta ári.
Þarna verður heyrnarlaust fólk frá
öllum Norðurlöndunum með stuttar
leiksýningar á milli dagskrárliða, en
það mæðir mest á Islendingunum
sem gestgjöfum og skipuleggjend-
um. Við verðum með einn leikþátt,
en verðum þar að auki að hafa ýmis-
leg smálegt á takteinum til þess að
fylla upp í dagskrána ef einhverjar
tafir verða á milli atriða. Þetta verð-
ur að ganga eins og vel smurð vél."
— Er einhuer munur á þuíað leik-
stýra þessum tueimur hópum?
„Að mörgu leyti er þetta gerólíkt.
Það gefur allt aðra möguleika að
leikstýra heyrnarlausu fólki en
þeim, sem eiga við hreyfiörðugleika
að stríða. Hinir heyrnarlausu eru
svo vanir að tjá sig með látbragði að
slík leiklist liggur afar vel fyrir þeim.
Ef þau fá að ráða sjálf, geta þau líka
spunnið upp endalausan söguþráð
út frá einni setningu eða jafnvel einu
orði. Þá er farið út í minnstu smá-
atriði. Það hentar þeim hins vegar
síður að fara eftir afmörkuðu hand-
riti, því það virðist setja þeim of
miklar skorður.
Hópurinn hjá Sjálfsbjörg vinnur
aftur á móti miklu betur, ef um
ákveðna forskrift er að ræða, og þar
er að sjálfsögðu hægt að nýta rödd-
ina. Satt að segja dreymir mig um að
sameina einhvern tímann þessa tvo
hópa. Annar þeirra leggi þá til rödd-
ina, en hinn líkamann. Það gæti
orðið virkilega spennandi."
— Huernig gengur starfið með
heyrnarlausa fólkinu?
„Ég er nú að læra táknmál í
augnablikinu og gengur svona upp
og ofan. Ég er búin að læra stafrófið,
en þau hlæja mikið að mér og segja
að ég sé allt of stíf. Annars nota þau
varalestur til þess að skilja mig og
sjálf geta þau beitt röddinni, þó þau
heyri ekki. Sem sagt, engir sam-
skiptaörðugleikar.
Það er hins vegar Ijóst, að það er
stundum um mismunandi húmor að
ræða hjá okkur. Það kemur að öll-
um líkindum til sökum mismunandi
reynsluheims, svo ég noti eitt af
þessum tískuorðum. Mér fannst ég
t.d. koma með alveg bráðfyndna
hugmynd í verkið með því að láta
fjallkonuna flytja ræðu sína á tákn-
máli, en áheyrendur standa allir
með kíki til þess að fylgjast með.
Þetta fannst hópnum gjörsneytt því
að vera vitund hlægilegt!"
Edda var að lokum spurð að því
hvað væri erfiðast við að leikstýra
fötluðum áhugaleikurum. Hún svar-
aði að bragði: „Það er erfiðast að
finna tíma fyrir æfingarnar! Ég held
svei mér þá að fatlað fólk sé helm-
ingi félagslyndara en almennt gerist
og gengur. Þau eru öll á kafi í félags-
starfi og hafa alltaf óskaplega mikið
að gera."
— Framtíðaráform?
„Við stefnum'að því að stofna
formlegt áhugamannaleikfélag og
sækja um aðild að Bandal. ísl. leik-
félaga."
leftir Jónínu Leósdóttur mynd Jim Smartl
14 HELGARPÖSTURINN