Helgarpósturinn - 19.12.1985, Blaðsíða 6

eftir Sigmund Erni Rúnarsson
INNLEND YFIRSYN
11 EUtOCARO Greiðslukortafyrirtækin hafa kaupmenn „í vas- anum“. Það kemur hvað • gleggst fram núna um 1 jólin.
s Kaupmenn slegnir um 1 hálfan milljarð
Helgarpósturinn hefur reiknað það út að
korthafar muni slá kaupmenn landsins um
giska hálfan milljarð króna á tímabilinu frá
átjánda þessa mánaðar til aðfangadags. For-
sendur þessarar upphæðar eru fengnar með
því að margfalda fjörutíu þúsund virka
greiðslukortanotendur með tólf þúsund
krónum, en það er að mati sérfræðinga var-
lega áætluð upphæð sem að meðaltali verði
tekin út á hvert þeirra plasta sem notuð
verða fram að jólum. Þessvegna er ekki leng-
ur fáránlegt að tala um kaupmenn sem einn
stærsta „banka" landsins!
Forsvarsmenn Kaupmannasamtakanna og
greiðslukortafyrirtækjanna tveggja, Visa ís-
land og Kreditkorta hf, samþykkja fyrir sitt
leyti ofangreindar forsendur. Hinir síðar-
nefndu ætla jafnframt að notkun greiðslu-
korta muni aukast um sextíu prósent í þess-
um desember umfram aðra mánuði ársins,
en ef sumarmánuðunum sé sleppt í þeirri
viðmiðun — en þá er notkunin næst mest —
sé aukningin enn meiri, eða nærfellt 75 pró-
sent. Gjafavara verður væntanlega að fjórum
fimmta hluta greidd með kortum á umgetnu
tímabili, að því er forsvarsmenn þessara að-
ila hafa á tilfinningunni.
Kaupmenn hryllir við þessari þróun, þó
þeir vilji í sjálfu sér ekki standa á móti henni
sem slíkri. Það sem þeir hafa við þetta að at-
huga er fyrst og fremst aðferðin sem notuð
er við innheimtuna. Þeir benda á að í hvert
sinn sem kúnni kaupir af þeim vöru, falli það
í hlut verslunarinnar að greiða þrjú prósent
skatt af þeim viðskiptum en viðskiptavinur-
inn fái hinsvegar vöruna á sama verði og
hefði hann staðgreitt hana. „Kaupmaðurinn
þarf að borga fyrir það að lána," eins og einn
viðmælenda blaðsins orðaði þetta.
Kúnninn situr hinsvegar við sama borð og
sá sem staðgreiðir, og hagnast þar með tölu-
vert á viðskiptunum, þar eð hann fær þau í
reynd lánuð i allt að hálfan annan mánuð, án
vaxta. Þeir lenda líka á kaupmanninum og
eru oftast i kringum þrjú prósent. Þannig læt-
ur nærri að bindingin og beinn kostnaður
kaupmannsins af kortaviðskiptum, reiki á
bilinu fimm til sjö prósent. Einn af æðstu
mönnunum innan Kaupmannasamtakanna
viðurkenndi í samtali við HP að kaupmenn
væru almennt farnir að reikna með þessum
kostnaði við álagningu vara sinna.
Afleiðingin er sú, að sá viðskiptavinur sem
staðgreiðir vörur, er farinn að borga hluta af
vörunni sem korthafi kaupir. Kaupmenn
jafnt og þeir sem nota ekki greiðslukort,
standa ráðþrota frammi fyrir þessum vanda.
„Við erum nauðbeygðir til þess að taka við
þessum kortum, sjáðu bara Hagkaup, KEA
og fleiri risa; þeir hafa þurft að láta í minni
pokann fyrir þessum aðilum," segir einn
kaupmaður við HP. Hann og aðrir kollegar
hans viðurkenna fúslega að greiðslukorta-
fyrirtækin hafi kaupmenn „svona nokkurn-
veginn" í hendi sér, hvað þetta atriði varðar.
,,í vasanum," eins og einn komst reyndar að
orði.
Viðspyrna verslunareigenda við þessum
„vágesti" sem þeir telja kortin vera í þeirri
mynd sem þau eru núna, hefur einkanlega
fólgist í því að reyna að fá viðskiptavini til
þess að greiða vöruna frekar með peningum,
gegn sex og allt að tíu prósent afslætti. Menn
eru hinsvegar sammála um að þessi mótleik-
ur dugi skammt. Og þá aldrei verr en einmitt
í jólamánuðinum, þegar menn nota kortin
gagngert til þess að geta dreift þeim aukna
kostnaði sem jólin hafa í för með sér fyrir
hvert heimili, yfir á fleiri mánuði.
Almennt viðkvæði verslunareigenda virð-
ist vera að sífellt erfiðara sé að koma á fót
smáfyrirtækjum á borð við til dæmis gjafa-
vöruverslanir. Ástandið hafi aldrei verið
verra í þeim efnum en einmitt núna. Þessir
menn benda reyndar á að allt hafi hjálpast að
á undanförnum vikum til þess að gera kaup-
mönnum lífið leitt og er þar sérstaklega bent
á þá sem eru að koma á fót nýjum verslun-
um. Fyrir nú utan það að fá ekki eitthvað um
sjötíu prósent innkomunnar í eigin kassa fyrr
en allt að hálfum öðrum mánuði liðnum, og
þar af tapa um sex prósentum í þeirri upp-
hæð, hefur svo verið að lánafyrirgreiðsla úr
bönkum á undanförnum mánuðum hefur
verið í algjöru lágmarki og oftast engin þeg-
ar og ef menn hafa ekki þeim mun sterkari
sambönd.
Önnur lán en bankalán hafa síðan verið
næsta ófáanleg á síðustu viku, viðurkenna
menn, og eru þá að tala um svonefnd okur-
lán. Ástæðuna vita menn. Flestir kaupmenn
virðast réttlæta þau, þegar svo ber undir að
vörur þurfi að leysa í hvelli út úr tolli. Ofan
á allt þetta bætist svo gjaldþrot Hafskips, en
við það stöðvaðist Skaftáin í Evrópu, en hún
hafði að geyma mjög mikið magn af jóla-
varningi verslana. Bakkafoss, skip Eimskipa-
félagsins, tók við vörum Skaftárinnar ytra
fyrir nokkrum dögum, eins og komið hefur
fram í fréttum, en þá tók ekki betra við en
svo að skipið bilaði, og er ekki væntanlegt
heim fyrr en í fyrsta lagi á laugardag. Það er
vitaskuld of seint fyrir langflesta þá verslun-
areigendur sem hlut áttu í varningi Skaftár-
innar.
En hvað um notendur krítarkortanna?
Kannski er réttmætt að spyrja hvort þeirra
vandi sé ekki nokkur, úr því sem komið er.
Svarið hlýtur að vera jákvætt og skal þar til
dæmis vitnað í forsvarsmann annars korta-
fyrirtækisins, sem segist ekki búast við öðru
en að mikið verði um það að korthafar fari
yfir þá hámarksúttekt sem þeim er leyfileg á
hverju úttektartímabili. Hún er að meðaltali
um þrjátíu þúsund, en getur mest verið um
fimmtíu þúsund þegar einstaklingar eiga í
hlut.
Nú er vitaskuld vonlaust að ætla hvað hver
landsmaður gefur fyrir mikið á jólum. Allir
meðaltalsútreikningar í því efni eru nánast
út í hött, þó ekki væri nema fyrir þær sakir
að gjafakapphlaupið ku vera farið að hafa
öfug áhrif á fólk; algengara sé að verða að
fólk kaupi litlar persónulegar gjafir og
hundsi þannig þær geðveikislegu jólaauglýs-
ingar sem hamra á fólki um þetta leyti og
flestir fá ímugust á undir það síðasta; einnig
að þess sé farið að gæta í æ ríkara mæli að
fólk sé farið að búa til margar gjafir sínar
sjálft. Auðvitað verður samt mikið keypt. ..
. . .og þær tólfþúsundir sem nefndar voru
í fyrstunni sem forsenda þess að kaupmenn
yrðu slegnir um hálfan milljarð fram að jól-
um, eru væntanlega ekki nema hluti þess
fjármagns sem menn leggja að meðaltali í
kassa kaupmanna þessi jólin. Eitt er örugg-
ast af þessu öllu að timburmenn gjaíakapp-
hlaupsins verða býsna miklir á næsta ári.
Þeir korthafar sem bara taka út fyrir tólf-
þúsund þurfa aukavinnu í janúar, að ekki sé
nú talað um þá sem forsvarsmaður annars
krítarfyrirtækjanna nefndi áðan; þá
„mörgu" sem fara yfir strikið í ár, jafnvel yfir
á sjötta tug þúsundanna og lengra. . .
Gleðileg jól.
ERLEND YFIRSYN
Stjórnmálabaráttan í Noregi stendur um
þessar mundir ekki fyrst og fremst milli
stjórnarliðs og stjórnarandstöðu á Stórþing-
inu. Orðaskipti Káre Willoch, forsætisráð-
herra og leiðtoga Hægri flokksins, og Gro
Harlem Brundtland, formanns Verkamanna-
flokksins, eru ekki sem stendur þungamiðja
pólitískrar framvindu. Tekist er á um það af
hörku og með þó nokkrum refjum, hversu
háttað verður sambúð stjórnarflokkanna
þriggja og smæsta þingflokksins, Framfara-
flokksins. Sá flokkur vill fyrir hvern mun láta
innlima sig með formlegum hætti í stjórnar-
fylkinguna. Ríkisstjórnin afþakkar jafn
ákveðið að leggja lag sitt við flokkinn, þótt
hún eigi einatt líf sitt undir atkvæðum
tveggja Framfaraflokksþingmanna.
í kosningabaráttunni fyrir Stórþingskosn-
ingarnar í haust hét Carl I. Hagen því statt og
stöðugt, að fella ekki stjórn borgaraflokka
undir forustu Hægri flokksins, kæmust þeir
félagar í oddaaðstöðu á þingi. Kosningaúrslit
urðu þau, að þingflokkur Framfaraflokksins
helmingaðist, fór úr fjórum þingmönnum
niður í tvo. En vegna kosningasigurs Verka-
mannaflokksins, sem gerði fylkingar stjórn-
arflokka og stjórnarandstöðu svo jafnar að
ekkert má útaf bera í átakamálum, ríður
tveggja manna þingflokkurinn baggamun-
inn, þegar í odda skerst.
Káre Willoch er ekki flasfenginn maður, en
honum varð á að tala af sér á kosninganótt-
ina. Þegar úrslit lágu fyrir lét hann svo um
mælt, að þrátt fyrir missi þingmeirihlutans
myndu stjórnarflokkarnir halda sitt strik og
ekki taka neitt tillit til Framfaraflokksins og
oddaaðstöðu hans manna. Þetta sagði
Willoch í trausti á að Hagen hefði bundið sig
svo rækilega í kosningabaráttunni til að
verja stjórnina falli að ekki yrði undan vikist.
Jafnframt var forsætisráðherranum umhug-
að um að auðvelda miðjuflokkunum tveim
sem mest að endurnýja stjórnarsamstarfið,
en hreinræktuð markaðshyggjustefna Fram-
faraflokksins er eitur í þeirra beinum.
Komið er í ljós að Carl I. Hagen kann nú að
snúa snældu sinni fyllilega á við Willoch.
Hann kom nú með þá útleggingu á heiti
Framfaraflokksmanna að viðhalda borgara-
legri ríkisstjórn, að þar með væri ekki sagt
að yfirlætisfullum forsætisráðherra slíkrar
stjórnar væri óhætt að virða þá að vettugi og
eiga samt atkvæðin tvö vís, ef í nauðir ræki.
Carl I. Hagen reynir að
knýja Willoch forsætis-
ráðherra til að þiggja
stuðning.
Norska stjórnin streitist á
móti vidbót viö þingstyrk sinn
Framfaraflokkurinn myndi standa við að
koma í veg fyrir að Verkamannaflokksstjórn
kæmist til valda. Þótt stjórn Káre Willoch
félli, kæmi bara í staðinn önnur stjórn borg-
araflokka, en nú undir forsæti manns úr
Hægri flokki sem ekki væri bundinn af van-
hugsaðri storkun við Framfaraflokkinn.
Það sem af er þingi hefur Hagen undirbúið
að króa Willoch af við hentugt tækifæri. Til
kastanna kom við afgreiðslu fjárlagafrum-
varpsins. Þar er fullt af ágreiningsefnum,
sem Framfaraflokkurinn getur átt um
samleið með vinstri flokkunum án þess að
gefa á sér pólitískan höggstað. Til fjárlaga-
afgreiðslunnar kom Hagen með samþykkt
frá flokksstjórn sinni, þar sem þeim tvímenn-
ingum í þingflokknum er falið að koma fjár-
lögum því aðeins í höfn fyrir stjórnina, að
ljóst sé að Framfaraflokkurinn sé viður-
kenndur aðili að þingmeirihluta ríkisstjórn-
arinnar.
Fram til þess hafði stjórnarliðið aðeins haft
samráð við Framfaraflokksþingmenn um
undirbúning mála á sama grundvelli og
þingflokka stjórnarandstöðunnar. í síðustu
viku nægði það ekki lengur. Þá komu til at-
kvæða útgjaldatillögur, sem Willoch hafði
sagst gera að fráfararatriði fyrir stjórn sína,
ef samþykktar yrðu. Ekki varð undan vikist
að taka Framifaraflokksþingmann með á
fund fulltrúa stjórnarflokkanna í fjárveit-
inganefnd Stórþingsins.
Hagen setti stjórnarflokkunum tvo kosti.
Annað hvort kostaði stuðningur hans við
fjárlagafrumvarpið að þar yrði tekið tillit til
sérstakra tillagna Framfaraflokksins, svo
næmi einhverjum tugum milljóna króna.
Ella yrði látið koma fram í forsendum fyrir
sameiginlegri tillögu um fjárlagaafgreiðsl-
una, að Framfaraflokkurinn teldist til þess
þingstyrks sem ríkisstjórnin byggði á.
Kröfur þessar settu allt í uppnám á stjórn-
arheimilinu. Hægri flokkurinn hefði vel get-
að uppfyllt þær fyrir sitt leyti, ef það hefði
ekki kostað að gera forsætisráðherrann
ómerkan orða sinna. Öðru máli gegnir um
hina stjórnarflokkana. Kjell Magne Bonde-
vik, formaður Kristilega þjóðarflokksins,
komst svo að orði, að þar væri ekki að finna
fólk sem tilleiðanlegt væri til að selja sál sína.
Forustumenn Miðflokksins voru álíka skor-
inorðir.
En jafnframt fóru fram áþreifingar bak við
tjöldin milli Willoch og Hagens. Þeim hafði
eftir Magnús Torfa Ólafsson
nokkuð miðað áleiðis, þegar til atkvæða
kom fyrsta tillagan sem Framfaraflokkurinn
hafði samstöðu um með stjórnarandstöð-
unni og Willoch hafði sagst gera að fráfarar-
atriði. Hún fjallaði um að færa vænan skerf
af getraunatekjum frá vísindarannsóknum
til íþróttahreyfingarinnar. Þegar til kom
greiddi Hagen mótatkvæði og varði stjórn-
ina falli.
Willoch tók nú það ráð, að fresta lokaaf-
greiðslu fjárlaganna um tvo daga. í fyrradag
virtist sýnt að þeir myndu nægja til að af-
stýra stjórnarkreppu, að minnsta kosti fram
yfir áramót. Ríkisstjórnin tók til greina það af
útgjaldatillögum frá Framfarafiokknum,
sem Hagen telur sig þurfa til að geta stað-
hæft gagnvart flokksstjórn sinni að í verki
hafi flokkurinn verið innlimaður í þingmeiri-
hluta með stjórnarflokkunum. Hins vegar
var engin yfirlýsing gefin, svo miðjuflokk-
arnir telja sig geta þvegið hendur sínar af
Hagen og hans liði.
En þetta er aðeins vopnahlé, ekki varan-
legur friður í stríði Carls I. Hagens fyrir að
verða lýstur samkvæmishæfur í þingliði sem
ber uppi norska ríkisstjórn. Tap Framfara-
flokksins í síðustu þingkosningum sýnir að
hann er í hættu að þurrkast út úr norskum
stjórnmálum, nema honum takist að koma
ár sinni fyrir borð í samspili flokkakerfisins
með því að nota sér oddaaðstöðuna á þingi.
Hagen verður þó að gæta sín að fara ekki
of geyst í sakirnar. Ofsagt er í málafylgju
hans, að óhætt sé að fella stjórn Káre Will-
ochs, af því Framfaraflokkurinn sé á staðn-
um til að fella minnihlutastjórn Verka-
mannaflokksins. Þingrof er ekki leið út úr
sjálfheldu á þingi í Noregi, hvert Stórþing er
skyldugt að sitja sitt afmarkaða kjörtímabil.
Miðjuflokkarnir eru ekki svo fast njörvaðir
við Hægri flokkinn að önnur meirihluta-
myndun á þingi sé útilokuð. Sér í lagi í Mið-
flokknum eru öfl sem líta hýru auga þann
möguleika að vinna til vinstri með Verka-
mannaflokknum. Felli Framfaraflokkurinn
Willoch til þess eins að á laggir komist stjórn
undir forustu Gro Harlem Brundtland, væri
verr farið en heima setið að dómi þess skoð-
anahóps, sem smáflokkurinn ungi og öflug-
ur Hægri flokkur kljást um í kosningunum.
6 HELGARPOSTURINN