Helgarpósturinn - 05.06.1986, Blaðsíða 4

INNLEND YFIRSYN
Lokun tveggja
hérðasskól^ hefur nú
verið boðuð og svo
virðist sem aðeins sé
tímaspursmál hvenær
þeir heyra allir sögunni
til... Fjárfestingin
ævintýralega
vitleysisleg, segir
Benedikt á Laugarvatni.
Héraðsskólarnir eru kostnað-
arsöm nátttröll í skólakerfinu
Héraðsskólar í landinu hafa verið átta tals-
ins en með boðskap menntamálaráðherra í
síðustu viku hefur verið ákveðið að leggja
tvo þeirra niður, skólann að Núpi í Dýrafirði,
sem hættir starfsemi í vor, og Héraðsskólann
á Laugarvatni sem hættir að ári. Aðsókn að
öðrum héraðsskólum hefur minnkað og svo
virðist sem aðeins sé tímaspursmál hvenær
þeir heyra allir sögunni til. Fjárfestingar í
skóla- og heimavistarhúsnæði undir öðrum
nöfnum hefur skilið þessa skóla eftir án
nokkurs tilgangs í menntakerfinu og fljótt á
litið virðist svo sem í menntakerfinu sé keyrt
á offjárfestingu til þess eins að láta undan
þrýstingi frá stærri sveitarfélögum.
Sumir skólanna eru síst betur staddir en
Héraðsskólinn á Laugarvatni, sem undanfar-
in ár hefur útskrifað 32 nemendur úr tveim-
ur bekkjardeildum grunnskóla á ári hverju.
Þannig hefur tilgangi skólastarfs að Reykjum
í Hrútafirði verið kippt burt með eflingu
barnaskóla að Laugabakka í Miðfirði og
Hvammstanga. Einmitt á Reykjum var byggt
nýtt heimavistarhús fyrir tveimur áratugum
og fullkomið kennsluhúsnæði tekið í notkun
fyrir 10 árum. Annarsstaðar, svo sem á Eið-
um og í Reykholti, hefur tekist að virkja skól-
ana til framhaldsfræðslu með góðum árangri
en þó þykir mönnum sem nú sé næsta
ótrygg framtíð Reykholtsskóla með því að til
stendur að byggja heimavist á Akranesi og
að hluti unglingafræðslu Reykholtsdalshrepps,
hefur verið færð að Kleppjárnsreykjum, 8
km frá Reykholti.
Héraðsskólar í landinu eru velflestir gam-
algrónar stofnanir og hefur hlutverk þeirra
verið unglingafræðsla, frá því að barnaskóla-
námi loknu um 12 ára aldur og þar til nem-
andinn taldist fullfær til þess að takast á við
menntaskólanám.
Þegar kom fram á söunda áratug þessarar
aldar var orðið æ algengara að sveitarfélög
í landinu létu sér ekki nægja að reka barna-
skóla heldur starfræktu ennfremur tvo og
stundum þrjá bekki gagnfræðaskóla í eigin
heimasveitum. Þannig var komið á Suður-
landi um 1970 að nær öll sveitarfélög buðu
upp á nám allt að landsprófi og mörg lands-
próf einnig.
Sú þróun, sem leitt hefur til þess að héraðs-
skólar í landinu hafa ekki lengur neitt hlut-
verk í skólakerfinu, var því Ijós fyrir að
minnsta kosti 20 árum og jafnvel fyrr. Flestir
skólarnir bjuggu þá og búa enn að þokka-
legu húsnæði, þó að við flesta þeirra sé ein-
hver hluti húsanna kominn til ára sinna. Ó-
víða er húsnæði héraðsskóla eins glæsilegt
og að Reykjum í Hrútafirði en líklega hafa
þau verið lélegust að Núpi í Dýrafirði en sá
skóli er einmitt lagður niður á þessu vori.
Með uppbyggingu grunnskóla í strjálbýl-
um sveitum landsins hefur sorfið æ meira að
héraðsskólunum. Leiðin út úr ógöngunum
hefur verið að koma upp framhaldsskóla-
deildum þar sem boðið er upp á hinar ýmsu
greinar fjölbrauta- og menntaskólanáms.
Víðast hvar hefur þessari kennslu þó verið
komið upp af miklum vanefnum og án sam-
ræmingar eða teljandi stuðnings frá ríkis-
valdi. A sama tíma og við blasir að dýrar fjár-
festingar í héraðsskólum komi til með að
standa auðar innan fárra ára ráðast yfirvöld
ríkis og bæja í það verk að koma upp fjöl-
brautaskólum og framhaldsskóladeildum í
bæjarfélögum þar sem engar slíkar skóla-
stofnanir voru fyrir. Dæmi um þetta eru fjöl-
brautaskólar á Selfossi og Sauðárkróki en
skólarnir að Reykjum og Laugarvatni eru í
nágrenni þessara bæja. Undanfarin ár hefur
rekstur framhaldsdeildar við Héraðsskólann
að Laugum gengið nokkuð vel en ráðagerð-
ir, sem nú eru uppi um fjölbrautaskóla á
Húsavík, gera væntanlega út af við þá
menntastofnun. Fjöldamörg önnur dæmi
mætti nefna og i flestum stærri bæjarfélög-
um hefur verið komið upp einhverjum vísi
að framhaldsskóla, sem um leið dregur úr
aðsókn að framhaldsdeildum héraðsskól-
anna þar sem boðið er upp á heimavist.
Ein meginástæða þess að ráðist hefur ver-
ið i byggingu framhaldsskóla í þéttbýliskjörn-
um, þar sem skólahúsnæði er til í dreifbýli
sömu héraða, er án efa þrýstingur þessara
fjölmennu sveitarfélaga. Þannig sjá þau hag
sínum borgið að geta með öflugum skóla
fjölgað bæjarbúum og glætt atvinnulíf. Þess
utan auka bæjarstjórnarmenn vinsældir sín-
ar meðal kjósenda með því að nú þurfi ekki
lengur að senda börnin í heimavist í ókunn-
ugri sveit.
Önnur ástæða, sem án nokkurs vafa hefur
ýtt undir stofnun framhaldsdeilda í landinu,
eftir Bjarna Harðarson
er frumvarp til laga um framhaldsskóla sem i
legið hefur fyrir Alþingi í um áratug. Með-
fylgjandi því frumvarpi sömdu alþingis- og
embættismenn drög að niðurröðun fram-
haldsdeilda í landinu. Þó svo að lög þessi hafi
aldrei hlotið neina afgreiðslu hjá Alþingi hef-
ur að miklu leyti verið fylgt þeirri skólabygg-
ingaáætlun sem þar er lögð fram. í þeim
drögum er víðast gengið framhjá þeirri hug-
mynd að nýta megi þá héraðsskóla sem til
eru í landinu en miðað við að ungmenni í
stærri þéttbýliskjörnum landsins þurfi ekki
að leita út fyrir eigin heimabæ vegna mennt-
unar fyrr en náð er að minnsta kosti 18 ára
aidri.
En það eru fleiri stofnanir en héraðsskól-
arnir sem eiga undir högg að sækja. Um leið
og Sverrir boðaði landslýð að tveir héraðs-
skólar skuli lagðir niður boðaði hann einnig
lokun þriggja af fjórum húsmæðraskólum
landsins. Ollum heimildum HP ber saman
um að fruntalega hafi verið að þessari
ákvörðun staðið, þar sem hvorki skólastjór-
um né öðrum yfirvöldum þessara skóla var
tilkynnt um það áður en útvarpið fékk fréttir
af málinu. Kvöldfréttir á fimmtudag í síðustu
viku komu því eins og köld vatnsgusa á
þessa skólamenn sem lengi hafa mátt þola
áhugaleysi yfirvalda á því vandamáli að dýr-
um og vönduðum stofnunum þeirra væri
fundinn staður í menntakerfinu. Yfirvöldum
skólans að Núpi hafði verið sagt frá þessari
ákvörðun.
En hvað sem líður mannasiðum ráða-
manna þá er næsta víst að Héraðsskólana
dagarnú uppi í menntakerfinu, — nátttröll
sem reynst hafa íslenskum skattgreiðendum
dýr. „Fjárfestingin hefur verið ævintýralega
vitleysisleg," sagði Benedikt á Laugarvatni í
samtali við HP. Ástæðan var vafalítið stefnu-
leysi í menntamálum. Þær tilraunir sem
gerðar hafa verið til stefnumótunar hafa
byggt á þeirri vafasömu hugmynd að byggja
allt frá grunni og skilja það gamla eftir tómt
og autt.
ERLEND YFIRSÝN
Hvern dag má vænta skýrslu frá nefndinni
sem Bandaríkjastjórn skipaði til að kanna
aðdraganda og orsakir þess að geimskutlan
Challenger fórst 28. janúar í vetur með sjö
manna áhöfn. Fastlega er búist við að skýrsl-
an verði þungur áfellisdómur yfir stjórn og
starfsháttum Geimferðastofnunar Banda-
ríkjanna (NASA). Sú ályktun er dregin af
þeim opinberu yfirheyrslum sem fram hafa
farið og ummælum Williams Rogers, for-
manns nefndarinnar, sem var um tíma utan-
ríkisráðherra í stjórn Nixons og áður og síð-
an virtur lögmaður.
Krafan um að málefni NASA verði rann-
sökuð ofan í kjölinn og ekkert undan dregið,
hefur harðnað í Bandaríkjunum eftir að tvö
önnur geimskot mistókust. Títan eldflaug
með þýðingarmikinn njósnagervihnött inn-
anborðs sprakk í tætlur ásamt farminum
skömmu eftir að hún hófst á loft frá Vanden-
berg flugherstöðinni í Kaliforníu 18. apríl.
Hálfum mánuði síðar, 3. maí, fór Delta eld-
flaug með annan gervihnött sömu leiðina í
skoti frá Canaveralhöfða.
Þar með eru öll þrjú kerfin sem Banda-
ríkjastjórn ræður yfir til að koma geimförum
á loft úr leik fyrst um sinn. Hvorki geimskutl-
urnar sem éftir eru né eldflaugagerðirnar
tvær verða notaðar fyrr en rannsókn á slys-
inu og óhöppunum er lokið og búið að leið-
rétta það sem úrskeiðis hefur farið. Þetta hef-
ur áhrif á marga þætti hernaðarviðbúnaðar
Bandaríkjanna, allt frá loftmyndatöku og
hlerun fjarskiptakerfa utan úr geimnum, til
verkefna í þágu áformanna um geimhernað,
sem hlotið hafa nafnið stjörnustríð.. Þar að
auki truflast áform fjarskiptafyrirtækja, sem
tekið hafa þann kost að leita til geimskota-
fyrirtækja Vestur-Evrópuþjóða og Kínverja.
Ekki eru þau þó heldur laus við óhöpp, síð-
asta geimskot frá Frönsku-Guyana með Ari-
ane-flaug mistókst, þegar þriðja þrepið
kveikti ekki og flaugin var sprengd með
merki úr stjórnstöð.
Enn beinist þó athyglin einkum að Chall-
enger-slysinu, því þar fórust mannslíf og það
meira að segja geimfarar, eftirsóttur fjöl-
miðlamatur. Fastlega er búist við að banda-
ríska rannsóknarnefndin kveði upp þann úr-
skurð, að yfirstjórn NASA hafi með óafsakan-
legum hætti brotið gegn sjálfsögðum ör-
yggissjónarmiðum með því að láta skjóta
geimskutlunni á loft frá Canaveralhöfða í
þeim kulda sem þar ríkti morguninn 28. jan-

Fletcher
a Ae! f ramk væ m dast j ó ra
NÁS-4 er borið á brýn
að hafa ekkert iært af
því sem er komið á
daginn.
Hátækniháskinn efst á baugi
eftir Challkiíiger og Tsérnóbil
úar. Vitað var að þéttihringir á samskeytum
ræsiflauganna gátu orðið óvirkir færi hita-
stig niður fyrir 10 selsíusstig, og lofthiti á
Kanaveralhöfða við ræsingu Challenger var
2.2 stig. Eftir 74 sekúndur sprakk burðar-
flaugin, ferjan brotnaði í mola, en stjórnklef-
inn með áhöfninni kom heill í sjó. Ekki dreg-
ur úr athyglinni, að ýmislegt bendir til að
fólkið hafi verið á lífi mínúturnar sem hrapið
tók.
í upphafi rannsóknarinnar þóttust yfir-
menn NASA enga skýra vitneskju hafa feng-
ið um að þéttihringir ræsiflauganna væru
ekki öruggir við lágt hitastig, en þá kom í ljós
bréf frá verkfræðingi hjá Morton Thiokol
Inc., framleiðanda flauganna, með þeim
upplýsingum um óvirkni við 10 stig sem áður
voru greindar. Rogers rannsóknarnefndar-
formaður lét hafa eftir sér, eftir að bréfið
fannst, að ekki væri annað að sjá en NASA
hefði reynt að dylja vitneskju sem fyrir lá um
að þéttihringirnir væru ótraustir.
Könnun á aðdraganda Challenger-slyssins
hefur leitt í ljós togstreitu milli tæknimanna,
sem vissu hver hætta var á ferðum, og for-
stjóra, sem hugsuðu fyrst og fremst um pen-
inga og metnað. Skoti geimskutlunnar hafði
verið frestað hvað eftir annað vegna tækni-
galla, og yfirmenn voru orðnir óþolinmóðir.
Komið hefur á daginn að aðfaranótt 28. jan-
úar vöruðu verkfræðingar Morton Thiokol
forstjórana eindregið við að láta verða af
geimskotinu, vegna vitneskju sinnar um
þéttihringina. Loks var yfirverkfræðingi fyr-
irtækisins skipað að „taka niður verkfræð-
ingshattinn og setja upp stjórnandahattinn."
Hann hlýddi, með þeim afleiðingum sem
brátt komu í Ijós.
Þegar tveir verkfræðingar Morton Thiokol
skýrðu rannsóknarmönnum frá þessari at-
burðarás, gripu forstjórar fyrirtækisins til
hefndaraðgerða. Verkfræðingarnir Allan
McDonald og Roger Boisjolov voru sviptir
mannaforráðum og ýtt til hliðar frá áhrifum
á starf fyrirtækisins. Rogers rannsóknar-
nefndarformaður kvaðst hneykslaður á
þessari framkomu stjórnenda Morton Thio-
kol.
Grunur leikur á að svipuð vinnubrögð hafi
verið viðhöfð víðar í geimferðakerfinu.
Skýrt hefur verið frá að verið sé að rannsaka,
hvort yfirmenn geimskutludeildar NASA í
Huntsville í Alabama hafi fyrirskipað eyði-
leggingu skjala, þegar ljóst varð að rann-
sóknarnefndin myndi krefjast afhendingar
allra gagna um slysaskot Challenger.
Þegar slysið varð var aðalframkvæmda-
stjóri NASA í leyfi, vegna þess að rannsókn
stóð yfir á meintu fjármálamisferli hans
gagnvart landvarnaráðuneytinu í þágu fyrri
vinnuveitanda, hergagnaframleiðandans
General Dynamics. Eftir að ósköpin urðu
eftir Magnús Torfa Ólafsson
var hann leystur frá starfi að fullu og skipað-
ur nýr aðalframkvæmdastjóri, James C. Flet-
cher, sem áður stjórnaði stofnuninni frá 1971
til 1977.
Eitt af því sem nú hefur komið á daginn er
að um langa hríð, meðal annars í fyrri stjórn-
artíð Fletchers, hefur NASA legið undir
þungri gagnrýni ríkisendurskoðenda fyrir
lélega stjórn, sóun fjármuna svo milljörðum
dollara skiptir og slælegt eftirlit með verk-
tökum og öryggisráðstöfunum.
- í fyrstu meiriháttar ræðu sinni eftir að
þingið staðfesti ákvörðun Reagans forseta að
skipa hann á ný yfir NASA, sýndi Fletcher, að
dómi Washington Post, að hann hefur ekkert
lært af því sem gerst hefur. Framkvæmda-
stjórinn sakaði bandarísk blöð um að spilla
áliti NASA með fréttaflutningi sínum. Mestar
áhyggjur lét hann uppi af því, ef gagnrýnin
yrði til þess að erfiðlegar gengi en áður að fá
Bandaríkjaþing til að samþykkja ríflegar
fjárveitingar til NASA. Slík framkoma af
hálfu yfirmanns stofnunarinnar má ekki
lengur eiga sér stað, segir Washington Post.
Helför Challenger, slysið í kjarnorkuver-
inu við Tsérnóbil í Úkraínu og deilurnar um
óheyrilega flókin stjörnustríðsáform Reag-
ans Bandaríkjaforseta hafa vakið umræður
um sambúð manna við vandmeðfarna og
háskalega hátækni.
Rannsókn unnin á vegum þriggja demó-
krata í fjárveitinganefnd öldungadeildar
Bandaríkjaþings leiðir í ljós, að til að koma út
í geiminn þeim vopnakerfum, sem geim-
varnaáætlunin gerir ráð fyrir, þyrfti 2000
geimskutluflug, og kostaði sá þáttur einn allt
að 174 milljarða dollara. Er þá gert ráð fyrir
að tæknin sem verið er að reyna að þróa
verði meðfærileg, en það er enn með öllu
óséð. Þar á ofan þyrfti hundruð tilrauna-
sprenginga kjarnavopna, til að sjá fyrir
kjarnorkusprengjum hæfilegum til að sjá
röntgengeislaleisum geimvarnakerfisins fyr-
ir orku frá kjarnorkusprengingum. Og eina
leiðin til að þetta kerfi veitti nokkra vörn,
væri að ná samningi við Sovétríkin um að
þau neiti sér um að gera tiltölulega ódýrar
ráðstafanir til að skjóta það niður, segja sér-
fræðingar bandarísku öldungadeildarmann-
anna.
4 HELGARPÓSTURINN