Helgarpósturinn - 05.06.1986, Blaðsíða 33

Matthías Viðar Sæmundsson sér um útgáfu á
verkum Kristjáns fjallaskálds:
„Ljóðrænn og ljúfsár
en klámhundur
jafnframt og
níhilisti“
„Kristján var á vissan
hátt 20. aldar maður.
Ég held reyndar að
leiðin til nútímaljóðs-
ins liggi frá Jónasi
Hallgrímssyni í gegn-
um Kristján til Jó-
hanns Sigurjónssonar"
segir Matthías Viðar
Sæmundsson bók-
menntafræðingur.
Það hefur uíst ekki farið fram hjá
áhugamönnum um bókmenntir að
Ijóð hafa átt miklu fylgi að fagna að
undanförnu. Ljóðabœkur seljast þó
vart miklu betur en áður, en mikill
áhugi virðist vera á Ijóðaupp-
lestrum hvers konar. Skemmst er að
minnast „dags Ijóðsins" nýverið og
Ijóðakvöldsins sem „Besti vinur
Ijóðsins" hélt í síðustu viku og var
einstakt: þá komu saman á Borg-
inni þrjár kynslóðir fólks, um 200
manns, til að hlýða á skáld jafn-
margra kynslóða lesa úr verkum
sínum. Mergjað! Þetta kvöld voru
jafnframt kynnt tvö látin Ijóðskáld
sem uppi voru í byrjun aldarinnar,
þeir Jón Thoroddsen yngri og Jónas
Guðlaugsson. Undirtektir áheyr-
enda sýndu að þeim féll þessi hálf-
gleymdi skáldskapur vel í geð, en
Ijóð þeirra Jóns og Jónasar eru ekki
fáanleg nema á fornsölum.
Og á nœstunni er einmitt að koma
út á vegum Ljóðaklúbbs Almenna
bókafélagsins, og jafnframt þess
eina á landinu, vönduð útgáfa á
verkum Kristjáns fjallaskálds sem
mörg hver voru við að falla I
gleymskunnar dá fyrir þœr sakir að
kvœði hans sem og ýmissa annarra
hafa vart verið aðgengileg nema í
sýnisbókum og undanfarna áratugi
hafa fáir orðið til að halda á lofti
merki höfundar húsgangsins vin-
sœla, Yfir kaldan eyðisand.
Útgáfa AB er heildarútgáfa og
það er Matthías Viðar Sæmunds-
son, lektor og bókmenntafræðing-
ur, sem hefur búið kvæðin til prent-
unar og ritað að þeim formála. HP
spjallaði við Matthías um útgáfuna
og innti hann fyrst eftir hvers vegna
sá kostur hefði verið valinn að
prenta allt sem gefið hefur verið út
eftir Kristján fjallaskáld.
„Til þess liggja tvær ástæður,"
sagði Matthías. „I fyrsta lagi er út-
gáfa Jóns Ólafssonar, sem út kom
1872, löngu ófáanleg þannig að nú-
tíma lesendur þekkja ekki Kristján
fjallaskáld nema að hluta og þá rit-
skoðað. Jón sagði á sínum tíma í for-
mála, til að réttlæta það að hann
birti mestallt sem hann fann, jafnvel
vísur sem hefðu lítið skáldskapar-
gildi, að hann veldi einfaldlega allt
sem væri dæmigert fyrir Kristján í
sálfræðilegu tilliti. Hann teldi réttast
að prenta allt í sinni útgáfu og síðan
væri rétt að prenta úrval kvæða
Kristjáns síðar meir. Sumar vísn-
anna hafa semsé lítið skáldskapar-
gildi en bregða aftur á móti upp
mynd af stráknum og klámhundin-
um Kristjáni.
í öðru lagi hafa hugmyndir manna
um hvað sé við hæfi í skáldskap
breyst; það sem eitt sinn þótti e.t.v.
óviðurkvæmilegt þykir það ekki
lengur."
— Hvernig ferðu með þann kveð-
skap sem eignaður er Kristjáni í rit-
um annarra manna?
„Það var vandasamt að velja úr
þeim, því sumar vísnanna eru áreið-
anlega eignaðar Kristjáni með
röngu. Mörgum þeirra er sleppt hér.
Við birtum þó í þessari útgáfu nokk-
ur kvæði fjallaskáldsins sem ekki
hafa komið út áður, t.d. Hverjum
þykir sinn fugl fagur sem er fallegt
ljóð á við betri kvæði Kristjáns og
Samkveðlinga sem er kvæðadeila
þeirra Kristjáns og Jóns Thoroddsen
eldri, sem er mjög merkileg heim-
ild, svo og bálk lausavísna frá fjalla-
árum skáldsins.
Við undirbúning bókarinnar höf-
um við mikið stuðst við útgáfu Jóns
Ólafssonar, sem var mikill vinur
Kristjáns og gaf út kvæðin á eigin
kostnað að mestu, enda eru handrit
Kristjáns sjálfs að miklu leyti glötuð,
þótt stundum hafi verið hægt að
styðjast við þau, t.d. varðandi kvæð-
ið Herðubreið sem hér er nokkuð
breytt frá fyrri útgáfum."
— Hvers konar skáld er Kristján?
„Kristján er bæði heilli og marg-
brotnari en flest önnur skáld. Hann
yrkir um margvísleg efni á breyti-
legan hátt, sveiflast á milli and-
stæðra tilfinninga, æstrar gleði og
svartasta harms, kveður ljóðræn og
ljúfsár kvæði sem taka flestu fram,
en er einnig strákur, klámhundur og
purkunarlaus níhilisti. Samt yrkir
hann hátíðleg lofkvæði um biskup og
kóng. Hann er bæði lágfleygur hag-
yrðingur og stórskáld. En þrátt fyrir
þennan margbreytileika þá ein-
kennast kvæði hans flest af sérstæð-
um tilfinningakrafti eða andrúmi
sem gerir hann frábrugðinn öðrum
skáldum. Kristján er einn þeirra fáu
skálda sem eru í stíl sínum."
— Hvaða þýðingu hefur skáld-
skapur Kristjáns fyrir okkur í dag?
„Ég held að vísur eins og Yfir
kaldan eyðisand séu samtíða hverj-
um íslendingi og Kristján bjó jafn-
framt yfir andstæðum sem ein-
kenna okkar tíma. Kristján orti sig
líka út úr kennikerfum 19. aldar og
var á vissan hátt 20. aldar maður. Ég
held reyndar að leiðin til nútíma-
ljóðsins liggi frá Jónasi Hallgríms-
syni í gegnum Kristján til Jóhanns
Sigurjónssonar."
— Hvað viltu segja um þetta fram-
tak sem Ljóðaklúbburinn er?
„Það er mjög jákvætt. Ég held að
gildi svona klúbbs sé tvíþætt. Ef
ljóðvinir þjappa sér saman um hann
gæti hann orðið vettvangur fyrir
skapandi ljóðlist. Þar að auki gefst
þarna tækifæri til að gefa út ýms
verk sem skipta pkkur máli i menn-
ingarlegu tilliti. Ég nefni sem dæmi
nokkur verk sem eru dýrmætur
þáttur í sjálfum okkur, án þess að
við gerum okkur það ljóst, og er af-
ar brýnt að komi út: Paradísarmissir
Miltons í þýðingu séra Jóns frá
Bægisá, kvæði Hallgríms Péturs-
sonar, og af nýrri bókmenntum ljóð
Jónasar Guðlaugssonar, Jóhanns
Gunnars Sigurðssonar og Jóns
Thoroddsen yngri. Einnig er mikil
þörf á að gefa út úrval kvæða skálda
eins og Sigurðar Breiðfjörð.
Að lokum var Matthías beðinn um
að leyfa okkur að birta eitthvert
mergjað, áður óbirt kvæði eftir
Kristján fjallaskáld, til sönnunar
þess að hann hafi ekki verið orð-
sjúkur maður. Fyrir valinu varð nið-
urlagið í Samkveðlingum þeirra
Kristjáns og Jóns Thoroddsen eldri
sem fyrr er getið og hljóðar svo:
I latínu muntu linur valla,
þó Ijódstafi þú setjir skakkl;
já, alveg rétt med engum galla
„adulter sum“ þú getur sagl.
og „allr afkœti idad þá“
uppáhaldsgriðkum þínum hjá.
Þú sem vilt med þínum ata þrekki alla,
arnarleiri fúlum fyllist
og flónskunnar I myrkri tryllist.
/ saurlífis og svívirdinga svörtu díki
bröltir sál þín ber og nakin,
byljum girnda stríöum hrakin.
Séröu'ei nema kerskni og klám af klœkjum
slunginn
á þinnar sálar sjónarhringi,
sœmdarsnaubi mannaumingi.
Þótt meiru ei ég svari svörtu syndaskauöi
og hans vitleysu hjá mér leidi,
held ég enginn kalli bleyði.
Þessi hressilega deila átti sér stað
5. janúar 1865. —JS
JAZZ
Brubeck, Hancock og Broadway
Þá upphefst djasslistahátíðin með píanó-
spili og elegans í kvöld. Meistari Herbie Han-
cock leikur á flygilinn í Broadway og er það
ekki á hverjum degi sem tækifæri gefst til að
hlusta á hann einan. Herbie Hancock er
margskiptur maður: djassisti, rokkari, disk-
ari og klassíker. Þó er djassarinn sterkastur
þegar öllu er á botninn hvolft og á þeim víg-
stöðvum hefur hann unnið glæstustu sigra
sína. Það var trompetleikarinn Donald Byrd
sem hjálpaði Herbie að komast til höfuð-
borgar djassins, New York, og þar komst
hann á samning hjá Blue Note hljómplötu-
fyrirtækinu og á fyrstu breiðskífu hans blésu
stórmenni með honum: Dexter Gordon í ten-
órsaxinn og Freddie Hubbard í trompetinn.
Meðal frumsömdu verkanna var Watermel-
on Man, sem seinna varð smellur i túlkun
Mongo Santamaria. Frægðarsól Hancock fór
þó fyrst að skína er Miles Davis réð hann til
sín 1963. Hann hætti að leika með Davis
1968 og gaf ári seinna út eina bestu skífu
sína: The Prisoner. Titilverkið er mikil hljóm-
sveitarsvíta í ætt við Vorblót Stravinskíjs.
Hancock er klassískt menntaður og ber þess
merki í stílsköpun sinni — impressjónistarnir
og Bill Evans hafa mótað hann öðrum frem-
ur.
Tónleikar Herbie Hancocks eru í Broad-
way í kvöld og á sunnudagskvöldið stígur
svo Dave Brubeck á diskógólfið og hamrar
píanóið. Dave verður ekki einn einsog Han-
cock. Með honum leika tenórsaxafónleikar-
inn og flautistinn Robert T. Militello, bassa-
leikarinn Chris Brubeck, sonur Dave og bás-
únuleikari að auki, hvort sem hún er í far-
angri hans hingað eður ei, svoog trommar-
inn RandyJones. Það eru nú liðin 35 ár síðan
Dave stofnaði fyrsta kvartett sinn ásamt altó-
saxafónleikaranum Paul Desmond. Hann
hafði þá numið hjá klassíkerum á borð við
Darius Milhaud og Arnold Schönberg og
skrifað allskonar tilraunatónlist. Hann var
dálítið þungur píanisti og sveiflan lék ekki
við hann. Það heíur þó breyst í áranna rás og
Brubeck trúlega sjaldan leikið eins vel á
píanóið og nú. Kvartettinn lék lengi á nætur-
klúbbum og varð fyrst og fremst að skemmta
fólki. Brubeck hætti að semja en Paul Des-
mond fékk hann til að byrja að skrifa að nýju.
Þá samdi hann m.a. In your own sweet way,
og síðan rak hver ópusinn annan uns Time
Out breiðskífan kom út. Sú skífa afsannaði
kenningar hljómplötuútgefendanna um að
almenningur vildi bara gömlu lögin. Öll
verkin voru frumsamin og mörg í óalgeng-
um takttegundum: tveir ópusar slógu ræki-
lega í gegn; Take Five eftir Paul Desmond,
sem skrifað var í 5/4, og Blue Rondo a la
Turk sem Brubeck samdi í 9/8 og hljómuðu
lengi úr glymskröttum um víða veröld og gera
jafnvel enn. Brubeck þurfti ekki lengur að
hafa áhyggjur af fjárhagnum og hann gat
leikið það sem hann vildi.
Hann samdi æ meira af hljómsveitarverk-
um: ballettum, konsertum, óratóríum og
kantötum og meira að segja söngleik: The
Real Ambassadors, og sungu Louis Arm-
strong og Carmen McRae í frumuppfærsl-
unni á Montrey djasshátíðinni.
Eftir að Paul Desmond hætti að blása í Bru-
beck kvartettinum hafa margir meistarar
blásið þar og ber fremstan að nefna Gerry
Mulligan og kanadíska klarinettuleikarann
Bill Smith. Yms efnileg ungmenni hafa feng-
ið að spreyta sig með Brubeck einsog klari-
nettuleikarinn Percy Robertsson — Militello,
sem blæs með honum hér, er þrjátíuogsex
ára og ætti því að búa yfir nægum þroska.
Vonandi fellur hann að stíl Brubecks.
Eini skugginn er hvílir yfir djassinum á
Listahátíð er matarmiðarnir í Broadway.
Það er einstök ósvífni af framkvæmdastjórn
hátíðarinnar að standa þannig að málum,
loksins þegar komið er útúr Laugardalshöll-
inni. Er mönnunum ekki sjálfrátt eða er enn
litið á djassinn sem þriðja flokks listgrein?
HELGARPÓSTURINN 33