Helgarpósturinn - 05.06.1986, Blaðsíða 34

Sjömenningarnir sem
Leiklistarskólinn var að
útskrifa á dögunum.
„Algengur misskiln-
ingur að ætla að fleiri
leikarar útskrifist nú en
áður en Leiklistarskól-
inn tók til starfa fyrir
10 árum," segir Helga
Hjörvar skólastjóri.
— horfurnar í
atvinnumálum leikara
eru tvísýnar
— markaðurinn fyrir
leikara samt ekki
mettaður
Tímamót í íslenskri leik-
listarsögu eru í vændum
Átta nýir nemendur voru teknir
inn í Leiklistarskóla íslands t sídustu
viku. Þar með lauk mánaðarstressi
16 krakka sem voru svo efnileg að
mjög mjótt var á mununum og dóm-
nefndin átti í miklum erfiðleikum
með að gera upp á milli þeirra.
Rúmlega 80 manns höfðu hug á að
komast inn í skólann, sern eru fleiri
en nokkru sinni.
Nýju leikaraefnin átta setjast að
öllum líkindum á skólabekk í
Landssmiðjuhúsinu sem Leiklistar-
skólinn fékk til afnota í vor eftir
a.m.k. tveggja ára harmsögulegt
húsnœðishrak. En hvað bíður þess-
ara nemenda þegar þau útskrifast
úr skólanum eftir 4 ár? Er ekki leik-
arastéttin að verða helsti fjölmenn
þegar haft er í huga að þegar eru
hátt í200 atvinnuleikarar í landinu?
Á frumskógarlögmálið eftir að
verða allsráðandi? Bíður flestra
þessara leikara nokkuð annað en
atvinnuleysið?
í fljótu bragði virðast horfurnar
ekki bjartar. I dag er staðan þannig:
Framlög ríkisins tii Þjóðleikhússins
hafa verið skorin niður um þriðjung
og verkefnum sem tekin eru til sýn-
ingar hefur fækkað. Endurnýjun
leikara á föstum samningum er til-
tölulega hæg, og vegna fjárskortsins
neyðist leikhúsið til að nýta enn bet-
ur fast starfslið sitt því það er tiltölu-
lega ódýrara en að lausráða leikara
í einstakar leiksýningar.
Haustið er skollið á í íslenskri
kvikmyndagerð, æ færri kvik-
myndagerðarmenn leggja út í að
gera kvikmynd, og þeir sem ekki
eru þegar lamaðir vegna skulda eða
hreinlega farnir á hausinn, eiga æ
erfiðara með að fjármagna kvik-
myndir sínar. Aðsóknin hefur
minnkað gífurlega, íslendingar hafa
ekki lengur neinn sérstakan áhuga á
að sjá innlendar kvikmyndir um-
fram erlendar, og þegar enginn vill
koma og sjá, eru bankar og fésýslu-
menn skiljanlega ekkert hrifnir af
því að leggja til fé í fallít fyrirtæki.
Litlu leikhúsin á höfuðborgar-
svæðinu hafa átt í gífurlegum hús-
næðisþrengingum og ná m.a. þess
vegna ekki að koma sér upp fasta-
gestum. Þar á ofan bætist að þau
hafa fengið mjög tilviljanakennda
styrki frá hinu opinbera og þannig
hefur hin lélega fjárhagsstaða orðið
til þess að sjaldan hefur verið unnt
að borga leikurum eða ' öðrum
starfsmönnum laun.
í útvarpi hefur leikritum fækkað
nokkuð síðustu árin og sjónvarpið
hefur hvorki tekið upp né sýnt leik-
rit á þessu ári, og brugðið hefur ver-
ið út af þeim vana að sýna leikrit á
páskum eins og jafnan hefur verið.
Síðustu fregnir herma svo að við-
komandi yfirvöld í sjónvarpi séu að
taka upp leiksýningu Herranætur,
áhugaleikfélags Menntaskólans í
Reykjavík á leikriti Sigurðar Páls-
sonar „Húsið á hæðinni eða hring
eftir hring", nokkuð sem kætir ekki
hjörtu menntaðra leikara í landinu.
Og hvað stendur þá eftir? Jú, aug-
lýsingarnar í sjónvarpinu, „sjóvin" á
skemmtistöðum borgarinnar, leik-
listarstarfsemin á landsbyggðinni og
Leikfélag Reykjavíkur, sem í dag
stendur á tímamótum og hefur ekki
búið við neinn fjárskort að ráði.
Bjartar vonir eru bundnar við at-
vinnumöguleika í hinu nýja og
glæsilega Borgarleikhúsi, ef það
reynist þá unnt að taka það að fullu
í notkun á árinu 1988 eins og borg-
arstjórnarmeirihluti sjálfstæðis-
manna hefur lofað.
Niðurstöður könnunar sem Leik-
listarskóli íslands gerði árið 1983
eru á þá leið að 89% þeirra 55 leik-
ara sem þá höfðu útskrifast frá upp-
hafi skólans, hafi verið „viðloðandi
leiklist" eins og það er orðað í könn-
uninni. Þar af voru 9% á föstum
samningi innan leikhúsanna, 60%
lifðu af leiklist í þrengri skilningi á
misjöfnum launum og 20% leik-
stýrðu, unnu við ýmiss konar tækni-
störf og fleira. 11% höfðu hins vegar
helst úr lestinni. Helga Hjörvar,
skólastjóri Leiklistarskólans, telur
að hlutföllin séu svipuð núna; í sum-
um árgöngum sé um ekkert at-
vinnuleysi að ræða en í öðrum
meira eins og gengur. Engin ástæða
sé til að ætla að hlutföllin eigi veru-
lega eftir að breytast á næstunni og
það sé algengur misskilningur að
ætla að fleiri leikarar útskrifist nú en
áður en Leiklistarskólinn tók til
starfa fyrir rúmum 10 árum.
Flóð alþjóðlegs afþreyingarefnis
hefur skollið yfir íslensku þjóðina á
liðnum árum og nú horfum við inn
í mikla fjölmiðlaöld sem boðar
breytta tíma. Mikil barátta á því eftir
að verða um þær fáu sálir sem á
landinu búa, barátta um það hvern-
ig þær komi til með að verja tóm-
stundum sínum. Sífellt eykst fram-
boðið á menningarefni og einnig
allri lista- og menningarstarfsemi.
Verkefnaval leikhúsanna hefur mót-
ast af fleiri skemmti- og sprellsýn-
ingum sem sumir telja að eigi lítið
skylt við list. Almenningur hefur
enda minni áhuga á alvarlegri sýn-
ingum, það hefur Þjóðleikhúsið t.d.
orðið áþreifanlega vart við í vetur.
En hvert leiðir þessi þróun í verk-
efnavalinu, á hún kannski líka eftir
að verða einn af þeim þáttum sem
setja framtíð íslenskrar leiklistar í
hættu, ásamt fjölmiðlabyltingunni
og litlum skilningi stjórnvalda á
nauðsyn þess að styðja við öfluga
innlenda menntun?
Arnór Benónýsson, formaður Fé-
lags íslenskra leikara, einn fjöl-
margra viðmælenda HP, er þó bjart-
sýnn á horfurnar og heldur því fram
að ástandið þurfi ekkert að verða
svartara eftir 4 ár en það hefur ver-
ið. Nemanna sem þá útskrifast bíði
svipuð framtíð og allra hinna sem
útskrifast hafa úr skólanum síðustu
tíu ár, nefnilega eitt og eitt hlutverk
í stóru leikhúsunum og starf í litlu
leikhúsunum og því fari fjarri að
markaðurinn fyrir leikara sé orðinn
mettaður, ef svo má að orði komast.
Svo muni væntanlega einhvern
tíma verða en ekki á næstu árum.
Leiklistin standi á tímamótum á Is-
landi, hún hafi verið að þróast úr
áhugamennsku í sífellt meiri at-
vinnumennsku og þegar Leikfélag
Reykjavíkur flytji upp í Borgarleik-
hús eigi væntanlega margt eftir að
breytast. Þörfin fyrir intímleikhús
verði nefnilega alltaf fyrir hendi og
væntanlega muni ungir leikarar,
sem þegar hafa útskrifast og munu
útskrifast á komandi árum, koma
með nýjan, ferskan kraft inn í Iitlu
leikhúsin. En þá verði stjórnvöld
líka að gera sér grein fyrir mikil-
vægi þess að góð og vönduð leiklist-
arstarfsemi sé fyrir hendi og að það
sé íslensk menning sem geri okkur
að þjóð og snúi við þeirri óheilla-
stefnu sem felist í æ minna framlagi
tii menningarmála.
Allir viðmælendur HP voru sam-
mála um að atvinnuhorfurnar væru
nokkuð tvísýnar og mikil tímamót í
íslenskri leiklistarsögu í vændum,
þótt menn væru ekki á einu máli um
hvernig þróunin yrði eða hverjir
höfuðþættirnir í þessu máli væru.
En leyfum einum viðmælenda
blaðsins að hafa orðið: „Hér verður
frumskógarlögmálið bara að fá svo-
lítið að ríkja. Listin er grimm og það
verða svo og svo margir að heltast
úr lestinni. Ég hef miklu meiri
áhyggjur af því hvers konar leikhús
verður hér í framtíðinni en hvort of
margir leikarar gangi um atvinnu-
lausir. Ef leikhúsin standa rétt að
málunum verður framtíðin heldur
ekki svo skuggaleg. Ef leikhúsin
bjóða upp á raunverulegt, skapandi
leikhús en hætta að apa eftir lág-
menningarstefnu þeirri sem í gangi
hefur verið, þá munu áhorfendur
taka þau mannlegu samskipti sem
fram fara í leikhúsi fram yfir gler.
Látum því markaðinn bara verða
stærri og samkeppnina meiri. En
fyrst verður að skapa þau skilyrði
að leikarar fái nauðsynlegt áreiti
innan og utan stofnana til að geta
verið á hreyfingu sem listamenn en
það er það sem leikara skortir fyrst
og fremst nú. Grasrótin verður að fá
svigrúm, leit listamannanna sjálfra
að nýjum formum og nýjum leiðum
er meginvandamálið sem leikhúsið
á við að glíma í dag.“
-Mrun
KVIKMYNDIR
Uppundir Laugarásnum
Bíóhöllin, Út og suður í Beverly-hœöum
(Down and Out in Beverly Hills) ★★★
Bandarísk, árgerð 1986.
Framleiðandi og leikstjóri: Paul Mazursky.
Handrit: Paul Mazursky og Leon Capetans.
Kvikmyndun: Donald McAlpine.
Tónlist: Andy Summer. Aðalleikarar:
Richard Dreyfuss, Nick Nolte, Bette Midler,
Little Richard og hundurinn Mike.
Það er athyglisverð þrenna sem fer með
titilrullurnar í nýjustu mynd Mazurskys, Út
og suður í Beverly-hæðum, einkum fyrir þær
sakir að ekkert þeirra sem hana skipa hefur
átt upp á pallborðið hjá framleiðendum á
undanförnum misserum; ýmist vegna
ímyndar sinnar, eiturlyfjavanda eða erfið-
leika í undangengnum hlutverkum. Þetta er
hræðsla við karlmennskustimpilinn á Nolte,
en fyrir löngu er farið að gæta einhæfni í
hlutverkavali hans. Þetta er ótti við kóklöng-
un Dreyfussar, sem reyndar hefur mestan
part haldið sig við leiksviðið upp á síðkastið,
eða frá því hann brilleraði í „Er þetta ekki
mitt líf?“ með John Cassavetes. Og hringl-
andahátt Midler, sem hefur ekki náð áttum
frá því hún var útnefnd til óskarsverðlauna
fyrir eftirminnilegan leik sinn á móti Alan
Bates í „Rósinni", en menn eru ekki frá því að
leikhæfileikar hennar njóti sín einmitt betur
á söngsviðinu en framan við fókus. Altént
höfði hún sterkast til fjöldans lausbeisluð og
klúr á fullri keyrslu með bandið á bakvið sig,
„and the Show must go on . ..“
Bette Midler nær sér ekki á strik í Beverly-
hæðunum, ólíkt Nolte og þó einkum Dreyf-
uss sem iðar myndina á enda af ánægjunni
yfir að vera inni á ný. Þessi yndislegi leikari
smáatriðanna er geysilega nákvæmur í sjálf-
sagt lausskrifuðu hlutverki sínu. Og kemur á
framfæri hnitmiðaðri persónu sem undir-
strikar ýkt stílbragð sem er yfir allri mynd-
inni. Hún fjallar, skulum við segja, um við-
bjóðslegar vellystingar tveggja barna hjóna
í þessu þekkta snobbhverfi vestanhafs. Hann
á fyrirtæki sem hefur sérhæft sig í gerð fata-
hengja! Hún er heimavinnandi með haus-
verk, sonurinn hommi með kvikmynda-
dellu, stelpan uppi. Inn í þetta ofboðslega
flotta umhverfi stekkur loks róni sem finnur
ekki hundinn sinn; eina vininn utan kogg-
ans. Hann eigrar um lóðina, sér sundlaugina,
grípur nokkra steina úr beði. Og stekkur svo
út í... Þessi misheppnaða sjálfsmorðstil-
raun verður upphaf að sterkum vinatengsl-
um milli hans og fjölskyldunnar. Þau sýna
eftir Sigmund Erni Rúnarsson
fjölskyldulmeðlimunum gallana í eigin fari
en okkur sem horfum á þetta, að sannleikur-
inn manns verður hvorki keyptur né klædd-
ur upp.
Út og suður í Beverly-hæðum er vand-
virknislega unnin gamanmynd. Handritið
skrifa Mazursky og Leon Capetans af stöku
næmi fyrir því broslega í velmegunarstandi
vesturheimskra. Og áherslurnar eru aukin-
heldur hárréttar, tæmingin góð. Höfundarnir
eru auðsjáanlega með sterka tilfinningu fyrir
þeim takmörkum sem almenningur setur
fyndninni; mörkum gamans og vitleysu. Það
eru einkum samtölin sem eru vel skrifuð —
ákaflega blátt áfram og hversdagsleg en
leyna á sér. Undir niðri ólga kitlandi meld-
ingar um lífið, viðmælandann og veröld-
ina . . .
34 HELGARPÓSTURINN