Helgarpósturinn - 23.10.1986, Blaðsíða 24

BÓKMENNTIR
Jónas til söngs
eftir ingólf Margeirsson og Gunnlaug Ástgeirsson
Jónas Arnason: Til söngs.
Myndskreytingar eftir Atla Má,
Hring Jóhannesson, Eirík Smith,
Kjartan Guðjónsson, Jóhannes
Jóhannesson, Steinþór Sigurös-
son, Tryggua Olafsson og Valtý
Pétursson.
ímbusteinn 1986.
Svíarnir eiga Bellman og Taube,
Frakkarnir Brel og Brassens,
Ameríkanarnir Leadbelly og
Guthrie. íslendingar eiga Jónas
Árnason, sem höfund vinsælla
alþýðulaga. Jónasi er ýmislegt til
lista lagt; hefur skrifað leikrit,
söngleiki, hörkugóðar blaðagrein-
ar í gamla Þjóðviljann sem enn
standa sem minnisvarðar um
margt það besta sem gert hefur
verið í íslenskri blaðamennsku.
Jónas hefur líka skrifað vinsælar
bækur og hann hefur samið söng-
texta við þekkt erlend þjóðlög,
mörg hver sem hvert mannsbarn
þekkir og kann utanbókar. Nú
hefur hið nýstofnaða forlag Imbu-
steinn tekið sig til og safnað sam-
an flestöllum söngtextum Jónasar
í stóra, eigulega bók og prýtt hana
teikningum eftir þjóðkunna lista-
menn. Og aftast í bókinni er að
finna nótur og gítargrip við text-
ana. Þessi bók er ekki lítill fengur
fyrir aðdáendur Jónasar og aðra
sem kynnast vilja liprum textum
hans og hnyttnum. Bókinni er
skipt í kafla eftir efni, allt eftir því
hvort sungið er um stillur, storma,
sjómenn, ástina, karlana, konurn-
ar, mannlegsamskipti, grimmdina
og dauðann eða eitthvað annað.
Sumt af vísum og kvæðum Jónas-
ar er úr leikritum og söngleikjum
eins og Gísl eftir Brendan Behan
og Þið munið hann Jörund eftir
Jónas sjálfan og Þrjú á palli sungu
á plötu ásamt öðrum lögum hans.
Og þarna eru söngtextar sem hver
maður kann: „Hífopp!" æpti karl-
Átta myndlistarmenn skreyta söngbók
Jónasar Árnasonar. Meðfylgjandi
teikning er eftir Eirík Smith.
inn, Lífið er lotterí, Hríseyjar-
Marta, Jón var kræfur karl, og
fleiri. Það er gaman að fletta þess-
ari fallegu bók og áður en maður
veit af er maður farinn að raula
textana og jafnvel syngja þá upp-
hátt. Og ef píanó er nærtækt eða
gítar, þá er bókinni stillt upp og
farið að spila. Það eina sem getur
fipað lesandann, sem bæði getur
sungið og spilað, er að viðkom-
andi þarf að fletta fram og til baka
því nóturnar eru prentaðar
(reyndar með tölvutækni) aftast í
bókinni og hefðu að ósekju mátt
standa við hlið textanna.
Það er fagnaðarefni að söng-
textar Jónasar skuli vera komnir
út í einni bók og vonandi verður
þar framhald á, því af nógu er enn
að taka eftir Jónas, m.a. textar
hans við lög bróðurins Jóns Múla.
En í fyrstu atrennu tökum við
undir þau lög sem Jónas hefur
valið til söngs.
-IM
Bókaþing
Nýverið efndi hið nýstofnaða
Bókasamband Islands til Bóka-
þings 1986. Bókasambandið er
samband eftirtalinna félaga:
Bókauarðafélags íslands, Félags
bókagerðarmanna, Félags ís-
lenskra bókaútgefenda, Félags ís-
lenskra bókaverslana, Félags ís-
lenska prentiönaðarins, Hagþenk-
is, Rithöfundasambands Islands
ogsamtaka gagnrýnenda. Þetta er
mikið lið og má segja að þarna
séu saman komin félög allra
þeirra sem láta sig bœkur og bóka-
gerð varða, nema eftil vill lesend-
ur, en erfitt er aö finna þeim form-
lega aðild, nema efvœri í gegnum
Atþýðusambandið eða BSRB, en
þau samtök láta sig nú menning-
armál litlu varða.
Á bókaþing mættu hátt á annað
hundrað manns og hlýddu á
marga og misjafna spekina um
bækur og bókaþjóðina, enda var
yfirskrift þingsins: Bókaþjóð á
krossgötum. Reyndar voru flest
framsöguerindi fremur stutt og
skipuleg og yfirleitt voru þau
saman sett af skynsamlegu viti. Er
slíkt mikil blessun því oftar en
ekki þarf maður að sitja undir
löngum og leiðinlegum framsögu-
ræðum á þingum sem þessu. Eiga
skipuleggjendur bókaþings hrós
skilið fyrir vandaðan og skipuleg-
an undirbúning.
Skipta má umræðuefnum bóka-
þings í þrennt. í fyrsta lagi umræð-
ur um tæknileg atriði í sambandi
við bókaútgáfu, í öðru lagi vanga-
veltur um bókaútgáfu og bóksölu
og í þriðja lagi umræður um lestr-
arvenjur og lestraráhuga fólks.
Skal nú reynt að gera nokkra grein
fyrir hverjum þessara þátta fyrir
sig;
Eg er nú ekki svo vel að mér í
tæknilegum efnum að ég skilji allt
sem sagt er um þau mál í sam-
bandi við bókagerð, en menn
virðast almennt sammála um að
þegar hefur átt sér stað bylting í
bókagerð og að alls ekki sé séð
fyrir endann á henni. Tölvutækn-
in leiðir ma. til þess að allt vinnslu-
ferlið við bókagerð verður miklu
einfaldara og þar af leiðandi ódýr-
ara og opnar það margvíslega
möguleika. T.d. virðist að með til-
komu geislaprentara sé unnt að
gefa út bækur í tiltölulega fáum
eintökum án þess að kostnaður
verði sérstaklega hár. Nú þegar er
unnt að ganga algerlega frá bókum
í tölvum án þess að annað sé eftir
en að prenta þær. Þær breytingar
sem þegar eru orðnar hafa vissu-
lega haft áhrif á prentarastéttina
(sem núna kallar sig bókagerðar-
menn) og von að þeir hafi þungar
áhyggjur vegna vinnu sinnar. En
tækniþróunin verður ekki stöðv-
uð og þvi er jafn gott að horfast í
augu við hana og nýta sér hana á
eins skynsamlegan hátt og unnt
er.
Um bókaútgáfu og bóksölu var
sagt margt athyglisvert á þessu
þingi. Samkvæmt afar fróðlegum
tölum sem Kristján Jóhannsson,
forstjóri AB, lagði fram, þá sýnir
norræn statistík að i raun er bóka-
útgáfa á íslandi hreint kraftaverk
og stenst í rauninni alls ekki. T.d.
eru hér á landi skráðir einir 400
aðilar sem gefa út bækur, þar af í
kringum 90 bókaforlög, að vísu
fæst mjög stór. Hér á landi er eitt
forlag á um 2600 íbúa meðan í
Skandinavíu er eitt forlag á milli
60.000 og 70.000 íbúa. Hér á landi
eru um 400 íbúar um hverja bóka-
verslun meðan í Svíþjóð eru þeir
nærri 1200. Þannig mætti áfram
telja. Þetta bendir vissulega til
þess að bókaiðnaður allur sé hinn
blómlegasti hér á iandi, en hins-
vegar mætti einnig spyrja sig að
því hver sé framleiðni í bókaiðn-
aðinum hér, og þá á ég við allan
ferilinn frá höfundi til lesanda.
Bæði Kristján og Árni Einarsson
hjá Máli og menningu voru sam-
mála um að bókaútgáfan hér ætti
ennþá ónumin lönd og væri þar
einkum um að ræða ódýra kilju-
útgáfu svo og handbækur ýmiss-
konar sem fólk í fjölþættu og nið-
urhólfuðu upplýsingaþjóðfélagi
þyrfti á að halda. Annars fjallaði
Árni mest um breytingar á bók-
sölu og var kjarninn í máli hans sá
að bækur þyrftu að vera mun víð-
ar til sölu en nú er til þess að meira
seldist og væru þær reglur sem
giltu milli bóksala og forleggjara
orðnar úreltar og jafnvel hemill á
sölu bóka. (Blöskraði mörgum
gömlum kommanum í salnum að
framkvæmdastjóri Máls og menn-
ingar væri orðinn talsmaður
óheftrar markaðshyggju.) En Árni
lagði ýmislegt fleira skynsamlegt
til. Taldi hann að bóksalar og for-
lög þyrftu að auka samstarf sín á
milli og auka þjónustu við kaup-
endur. Halda ætti útsölur oftar en
gert er og vekja ætti sérstaka at-
hygli á tilteknum bókum hvenær
sem tækifæri gæfist. Ennfremur
taldi hann og reyndar fleiri að full
þörf væri á almennilegum bók-
menntaverðlaunum til þess að
vekja rækilega athygli á bókum og
bókmenntum. Voru í þessu sam-
bandi nefnd nýleg finnsk verðlaun
sem skynsamleg fyrirmynd. Þar
velur nefnd fyrst 10 bækur sem
eru tilnefndar til verðlauna í októ-
ber en síðan velur önnur nefnd
verðlaunabókina í janúar og láta
Finnar vel af þessu fyrirkomulagi,
að sögn fróðra manna.
Mikið hefur verið rætt um niður-
fellingu söluskatts á bókum og
töldu margir sem til máls tóku að
í þessari niðurfellingu væri að
finna frelsun bókarinnar frá hin-
um illu öndum vídeós, bíós, sjón-
varps o.fl., en aðrir töldu að hér
væri um tálvon að ræða, það væru
aðrir þættir sem réðu bóksölunni
í landinu.
Flestir sem til máls tóku lögðu
mikla áherslu á sérstöðu bókar-
innar sem miðils. Hana væri hægt
að hafa hjá sér og fietta fram og
aftur, hún væri aðgengileg og ekki
síst hefði lesandi fullkomið vald
yfir miðlinum. Einnig lögðu menn
áherslu á að lestur væri vitræn og
tilfinningaleg upplifun, skapandi
starfsemi sem aðrir mötunarmiðl-
ar byðu ekki uppá.
Þrátt fyrir þessa sameiginlegu
trú á ágæti bókarinnar höfðu
menn skiptar skoðanir á því
hvernig hún stæði og hverja fram-
tíð hún ætti fyrir sér. Einkum ótt-
ast margir erkifjandann video.
Virtist mega ætla af máli sumra að
bókelskt fólk og grandvart hefði í
stórum hópum tekið trú á þennan
afguð og liti nú aldrei í bók. Aðrir
bentu á að einmitt sjónmiðlarnir,
sjónvarp og video, hefðu þvert á
móti stuðlað að aukinni bóksölu.
Þessir miðlar væru þrátt fyrir allt
svo takmarkaðir að þeir vektu
hungur fólks eftir frekari fróðleik
og að skáldverk sem búnar væru
til myndir eftir kæmust skjótt á
metsölulista.
Það virðist vera nokkuð rík til-
hneiging þeirra sem velta þessari
þróun fyrir sér að gylla fortíðina
um of og láta svo sem allir hafi hér
fyrr á árum verið á kafi í fagurbók-
menntalegum pælingum. Það er
útaf fyrir sig ekkert við það að at-
huga þó menn gylli fortíðina, en
það er hinsvegar ærið varasamt ef
slík glansmynd á að vera mæli-
kvarði á ástand nútíðarinnar og
grundvöllur greiningar á henni.
Spunnust um þetta nokkrar um-
ræður þegar undirrituðum ofbauð
glansmyndagerð Erlends Jóns-
sonar og óð í pontu með nokkrum
hávaða.
Snjallasta hugmyndin sem kom
fram á þessu þingi var frá Pétri
Gunnarssyni. Hann dró upp mynd
af hollustubyltingu nútimans sem
enginn hefði getað ímyndað sér
fyrir 30 árum. Síðan setti hann
fram þá framtíðarsýn að innan tíð-
ar hlyti að eiga sér stað andleg
hollustubylting þar sem bækur og
góðar bókmenntir tækju við af því
menningarlega frauðmeti sem nú
um stundir virtist vinsælast.
Þó mér finnist ekki ástæða til
þess að líta á Bókasambandið sem
einskonar náttúruverndar-, frið-
unar-, eða slysavarnasamtök til
varnar útrýmingu bókarinnar er
það samt sem áður þarflegur vett-
vangur skoðana- og upplýsinga-
skipta, sem geta orðið bókmennt-
um og bókaiðju í landinu til gagns.
G.Ást.
SJÖSTJARNAN í meyjar-
merkinu er eftir Jónas Svafár. Og
þykir alltaf tíðindum sæta þegar
hann sendir frá sér ljóð, í þetta sinn
myndskreytt af sér sjálfum. Þarna
verður að finna ný Ijóð innan um
úrval eldri ljóða, þrungin tilfinn-
ingahita að hætta súrrealistans.
GÍTARVINIR gera sér ferð í
Austurbœjarbíó klukkan hálf þrjú á
laugardag, þar sem Pétur Jónasson
plokkar hljóðfæri sitt af kunnri
kúnst.
BÓKAFORLAGIÐ Nótt,
sem stofnað var á síðasta ári og gaf
þá út einar fjórar þýddar bækur, þ.á
m. Hörkutólin hans Norman
Mailers, verður ekki með í útgáf-
unni fyrir næstu jól.
MYNDBAND með einu laga
Bubba Morthens af Svíþjóðarplöt-
unni verður tekið upp hérlendis í
næstu viku. I dag, fimmtudag, koma
til landsins enskir kvikmyndagerð-
armenn á vegum sænskra framleið-
enda plötunnar og eiga að annast
tökurnar. Lagið heitir „Er nauðsyn-
legt að skjóta þá“, fjallar um hval-
veiðarnar okkar, og verður hvort
heldur sem er tekið upp með ís-
lenskum og enskum texta, enda er
stefnt á markað erlendis sem hér-
lendis með þessa skífu Bubba sem
menn biða með óþreyju eftir.
FÓLKI eru enn í fersku minni
hnitmiðaðar og merkar ræður Krist-
jáns Eldjárn forseta við ýmis tilefni.
Nú hefur Menningarsjóður ákveðið
að gefa út á bókfelli áramótaávörp
Kristjáns og margar hans minnis-
stæðustu ræður. Verkið kemur út á
næstu vikum.
TÓNLEIKAR til styrktar
Kvennaathvarfinu fara fram i Há-
skólabíói á þriðja tímanum á sunnu-
dag. Og núna legguröubb/ upp með
landsliðið í söng og leik, að líkind-
um ekki ófrægari listamenn en
Diddú, Valgeir Guðjónsson, Egil
Ólafsson, Kristínu Ólafsdóttur (ekki
systur hans, en borgarfulltrúa) og
dúett Péturs Kristjáns og Bjartmars.
Þá er næsta víst að Raggi Bjarna
mæti á sviðið til gamanauka. Auk
þessara listamanna spilar Bubbi svo
söngva sína. Þessir tónleikar munu
eiga að verða næsta órafmagnaðir,
en rómantískir og notalegir.
*
GALLERI af nýjustu nál hefur
bæst í hóp þeirra fáu sem orðin eru
fyrir. Það heitir Innrömmunar-
Gallerí og er til húsa að Skipholti
50c í Reykjavík. Fyrstu menn með
samsýningu á staðnum eru þeir
Gunnar Örn, Steinþór Sigurgríms-
son, Sverrir Ólafsson, Sœmundur
Valdimarsson og Tolli, en áætlað er
að skipt verði um sýningar í pláss-
inu á tveggja vikna fresti í framtíð-
inni.
24 HELGARPÓSTURINN