Helgarpósturinn - 23.10.1986, Blaðsíða 26

Alfred og agn-
dofa áhorfendur
Hugleiðingar í tilefni af Hitchcock-hátíð í Regn-
boganum.
Mánudagsklúbbur Regnbogans
hóf uetrarstarf sitt í síöastliöinni
viku. Ad þessu sinni hefst starfsemin
med ekki ómerkara framlagi en
flokki Hitchcock-mynda frá fjórda
áratugnum og upphafi þess fimmta.
Hér er m.ö.o. um að rœöa nokkrar af
síðustu myndum meistarans, áður
en hann fluttist alfarið frá Bretlandi
vestur um haf til Bandaríkjanna.
Myndir þœr, sem valist hafa til sýn-
ingar á þessari veltilfundnu
Hitchcock-kynningu kvikmynda-
hússins eru: The Thirty Nine Steps
(Þrjátíu og níu þrepin, frá árinu
1935) , Sabotage (Skemmdarverk,
1936) , The Lady Vanishes (Kona
hverfur, 1938) og Foreign Corre-
spondent (Fréttaritarinn) frá árinu
1940.
HP teiur sér það bæði ijúft og
skylt að fylgja að nokkru eftir þessu
lofsverða framtaki aðstandenda
Regnbogans. Og um leið er e.t.v.
ekki úr vegi að varpa fram þeirri
spurningu tii framkvæmdastjóra
annarra kvikmyndahúsa, hvort nú-
orðið sé ekki í raun fjárhagslegur
grundvöllur fyrir því, að einhverjir
af minni sölum bíóhalla höfuðborg-
arsvæðisins verði nýttir að ein-
hverju leyti fyrir ámóta starfsemi og
þá, sem rekin er á vegum mánu-
dagsklúbbs Regnbogans. Það eru
framleiddar kvikmyndir — góðar
kvikmyndir — víðar en í Bandaríkj-
um Norður-Ameríku.
SÍRSTÆÐ STÍLBRÖGÐ
Alfred Hitchcock (1899—1980) var
með eindæmum afkastamikill kvik-
myndaleikstjóri. Á 58 ára löngum
starfsferli tókst honum að ljúka við
gerð tæplega 60 kvikmynda í fullri
lengd. Frumraun sína á leikstjórnar-
sviðinu háði hann þegar á tímum
þöglu kvikmyndanna, nánar tiltek-
ið árið 1922, er hann fékk tækifæri
til að annast leikstjórn kvikmyndar-
innar Number Thirteen, sem að vísu
komst aldrei af framleiðslustiginu
og þaðan af síður í dreifingu. í þess
stað varð The Pleasure Garden
(1925) fyrsta raunrétta Hitchcock-
myndin, þó svo að hann hafi þar
enganveginn náð að þróa að neinu
verulegu marki þau sérstæðu stíl-
brögð, er síðarmeir áttu eftir að ein-
kenna velflest verka hans og jafn-
framt lyfta mörgum þeirra á stall
með helstu öndvegisverkum kvik-
myndasögunnar, hvað þróun mynd-
málsins varðar.
Þegar talmyndirnar komu til sög-
unnar hafði Hitchcock á tveggja ára
tímabili komið frá sér einum fjórum
kvikmyndum, og var jafnframt með
þá fimmtu í smíðum, það örlagaríka
ár í sögu miðilsins, þegar The Jazz
Singer eftir Alan Crosland með A1
Jolson í aðalhlutverkinu var frum-
sýnd síðla árs 1927. Bretar voru ekki
eins fljótir að tileinka sér hina nýju
tækni og frændur þeirra vestanhafs.
En þegar að því kom, að hljóðvæð-
ing miðiisins virtist óumflýjanleg,
tókst þeim á undravert skömmum
26 HELGARPÓSTURINN
tíma að laga sig að hinum nýju að-
stæðum.
Árið 1929 vann Hitchcock að
gerð tíundu kvikmyndar sinnar,
nefnilega hinni víðfrægu Black-
mail. Kvikmyndin var tilbúin til sýn-
ingar, þegar framleiðendur sáu sitt
óvænna, og ákváðu með hliðsjón af
síversnandi samkeppnisaðstöðu
þöglu myndanna á markaðnum að
endurvinna hana í heild með hljóði.
Einvörðungu þær senur, sem hægt
var að hljóðsetja í eftirvinnslunni,
voru nýttar úr gömlu útgáfunni,
öðrum var kastað á glæ.
HUGMYNDAAUÐGI
í þessari fyrstu talmynd Hitch-
cocks komu yfirburðahæfileikar
hans sem leikstjóra hvað berlegast í
ljós. Hann gerði hljóðið þegar í upp-
hafi að ekki einvörðungu óaðskilj-
anlegum hluta myndmálsnotkunar
sinnar, heldur í raun að einu helsta
megininntaki hennar: Mynd og
hljóð voru eitt. Vald hans á þessum
nýja tjáningarmáta miðilsins var
slíkt þegar í þessari frumraun hans,
að enn í dag á tímum tölvuvæddra
hljóðgerfilseffekta, sitja menn agn-
dofa og í lotningarfullri forundran
yfir hugmyndaauðgi hins aldna
meistara, sem í raun hafði ekki
nema gamla membranhljóðnem-
anum og þriðja klassa mixerborði
að spila úr. Forsendur yfirburða-
hæfileika Hitchcocks á þessu sviði
•lágu m.ö.o. ekki einvörðungu í hinni
nýju tækni, heldur í raun fyrst og
fremst í djúpstæðum skilningi hans
á eðli myndmálsins (sambandi
hljóðs og myndar) og óbrigðulli
þekkingu hans á hrifnæmi og skyn-
túlkun áhorfenda. Það sem hann
hafði framyfir marga aðra starfs-
bræður sína í greininni á þessum
tíma var skilningur hans á því að
fcw'fcmynd er ekki einungis tuttugu
og fjórar hreyfanlegar myndir á sek-
úndu á hvítu tjaldi í myrkvuðum sal-
arkynnum. Heldur verður hún í
raun fyrst til í hugarheimi áhorfand-
ans, þ.e. eftir að hann hefur með-
tekið og túlkað það myndefni, sem
leikstjórinn framreiðir fyrir hann.
Möguleikar leikstjórans til að hafa
áhrif á nefnda skyntúlkun áhorf-
enda liggja því fyrst og fremst í
hæfni hans og þekkingu, á jafnt eðli
myndmálsins, sem og þeim sál-
fræðilegu þáttum, er stjórna skynj-
un og hughrifum áhorfenda við-
komandi myndefnis.
ÞÁTTUR ÁHORFENDA
Eitt skýrasta dæmið hvað þetta
varðar, úr þessari fyrstu hljóðmynd
Hitchcocks, og sem jafnframt lýsir
ágætlega yfirburðahæfileikum
hans og skilningi á meðvitaðri notk-
un hljóðs í kvikmyndum, er verslun-
arbjallan, sem í sífellu og án misk-
unnar dynur fyrir eyrum kvenhetj-
unnar á örlagastundinni, meðan
replíkur samleikaranna tónast, í
meðvitund hennar, yfir í ókennileg-
an klið, þar sem vart má greina
orðaskii, nema þegar orðið „knife“,
Klasslskt Hitchcock-mótlf: Cary Grant
bruggar eiginkonu sinni launráð I einni af
hinum margfrægu tröppusenum meistar-
ans. (Suspicion, 1941.)
eða hnífur kemur fyrir og er síend-
urtekið í ræðu viðmælendanna.
Af framangreindu má ljóst vera,
að það er ekki að ósekju, sem Hitch-
cock hefur hlotið viðurnefnið „the
master of suspense", eða hinn ótví-
ræði meistari gjörvallrar kvik-
myndasögunnar, hvað varðar
möguleika miðilsins að hneppa
áhorfendur sjálfviljuga í fjötra eftir-
væntingar og spennu. Þegar kvik-
myndir hans eru teknar til nánari at-
hugunar kemur brátt í ljós hvað
veldur þessum einstöku hæfileikum
hans til að ná áhorfendum á sitt
vaid. Galdurinn við myndmál Hitch-
cocks er einfaldlega, að hann gerir
áhorfendur að beinum hlutaðeig-
endum í sköpun viðkomandi at-
burðarásar. Með þessu er vitaskuld
ekki þar með sagt, að hann veiti
þeim fulit frelsi til eigin ályktunar-
gerðar. í þess stað matar hann þá, í
þauihugsuðum áföngum, á þeim
iágmarksupplýsingum, er honum
þykir nægjanlegar hverju sinni, til
að koma þeirra eigin ímyndunarafli
á kreik. Eftir að hann hefur á þenn-
an hátt markvisst unnið að því að
byggja upp væntingar áhorfenda
gagnvart jafnt hinum ýmsu persón-
um, sem og sjálfum söguþræðinum,
brýtur hann þær gjarnan niður, lið
fyrir lið uns ekki stendur steinn yfir
steini af þeim hugmyndum, er þeir
höfðu áður gert sér um sín eigin
meðvituðu eða ómeðvituðu tengsl
við verkið.
í SPORUM
SÖGUHETJUNNAR
Aðferðir þær er Hitchcock notar,
til að draga áhorfendur á þennan
hátt inn í atburðarásina eru jafn
margvíslegar og þær eru hugvit-
samlega útfærðar. Hér skal þó að
lokum og til nánari skýringar að-
eins tæpt á tveimur þeirra, enda
koma þær fyrir í nánast öllum kvik-
myndum hans og hafa frá upphafi
þótt eitt helsta aðalsmerki mynd-
málsnotkunar hans í gegnum tíð-
ina. Hitchcock hefur löngum verið
álitinn einn helsti snillingur hug-
lœgrar myndnotkunar í kvikmynd-
um. Með huglægri mynd er átt við
það, þegar myndavélinni er t.d.
komið fyrir í sporum einnar sögu-
hetjunnar þannig að áhorfendur
upplifa viðkomandi atburðarás út
frá sjónarhóli hennar og komast
þ.a.l. engan veginn hjá því að taka
afstöðu með henni til þeirra atvika,
sem eiga sér stað frammi fyrir kvik-
myndatökuvélinni hverju sinni.
Þessa tækni notar Hitchcock sér
síðan oft á tíðum, til að byggja upp
eins konar falskt trúnaðartraust
milli einhverrar nánar tiltekinnar
persónu verksins og áhorfenda.
Þ.e.a.s. þegar áhorfendur þykjast
þess fullvissir, að „þeirra maður“ sé
langt kominn með að sigrast á því
ranglæti, er hann hefur verið beitt-
ur framanaf í myndinni, kemur oftar
en ekki í Ijós um síðir, að hann er í
raun sökudólgurinn.
LISTUNNENDUR eiga von á
öndvegisriti neðan úr Austurstrœti.
Nú á næstunni kemur út á vegum
Almenna bókafélagsins listaverka-
bók um ísland á nítjándu öldinni
eftir ítalska listfræðinginn Frank
Ponzi sem hefur verið búsettur hér-
lendis nokkur undanfarin ár. Þarna
mun vera á ferðinni ítarlegt og
snjallt yfirlit yfir þetta þögla tíma-
skeið í listasögu landsins.
FARMENN minnast með hlý-
hug bókarinnar um Kolakláfa og
kafbáta sem Jón Steingrímsson
skráði og Vaka gaf út fyrir síðustu
jól. Nú er okkur sagt af framhaldi
þessarar bókar, sem ku heita Um
höf til hafna.
ATHOL Fugard er höfundur
næsta leikverks sem verður frum-
sýnt á fjölunum í lðnó. Það ber
nafnið Vegurinn til Mekka og fjallar
í sem skemmstu máli um kröfu
mannsins til frelsis. Athol er suður-
afrískur — og kemur m.a. inn á kyn-
þáttahatrið í heimalandi sínu í þessu
verki — en hann hefur undanfarin
ár verið búsettur í Bandaríkjunum
og starfað við Yale-háskóla. Vegur-
inn til Mekka krefst þriggja leikenda
og urðu þau Sigríður Hagalín, Jón
Sigurbjörnsson og Guðrún Gísladótt-
ir fyrir valinu, en Hallmar Sigurðs-
son leikstýrir. Fyrir stuttu var sýnt í
sjónvarpinu leikritið Boesman og
Lena eftir Fugard.
ÞEIR sem sáu myndbandið með
bandaríska nýjarokksbandinu
Smithereens í sjónvarpinu á mið-
vikudagskvöld — og líkaði músíkin
— geta farið að hlakka til. Mjög góð-
ar líkur er á því að Ásmundur í
Gramminu sé búinn að ganga frá
samningi þess eðlis að grúppan
komi hingað til tónleikahalds í
næsta mánuði. Smithereens nýtur
mikilla vinsælda vestra um þessar
mundir, er á svipaðri Iínu og R.E.M.
og kemur m.a. fram í unglinga-
myndinni Dangerously Closed sem
Austurbœjarbíó tekur bráðlega til
sýningar.
VIÐTALSBÓK Jónasar Jónas-
sonar við íslenska alkóhólista kom
út í síðustu viku og ber nafnið Og
svo kom sólin út. Þarna ræðir Jónas
opinskátt og undir kertaljósi við
Önnu Þorgrímsdóttur, Guðbrand
Kjartansson, Gunnar Huseby,
Halldór Gröndal, Helgu Björnsdótt-
ur, Jóhönnu Birgisdóttur, Ólaf
Gauk, Pálma Gunnarsson, Ragn-
heiði Guðnadóttur, Sigfús Halldórs-
son, Tómas Agnar Tómasson, Tóm-
as Andrés Tómasson, Þórarin Tyrf-
ingsson, Þórunni H. Felixdóttur,
Þráin Bertelsson og Jóhannes Berg-
sveinsson.
PRELUDÍA og Fúga í C-dúr
eftir Bach verður m.a. í boði á næstu
miðvikudagstónleikum Háskólans í
Norrœna húsinu. Þar leikur Örn
Magnússon að auki á píanó sónötu
í F-dúr eftir Mozart og Une barque
sur L’ ocean eftir Ravel. Örn er ensk-
lærður, en kennir núna stunda-
kennslu hjá Tónskóla Sigursveins
meðfram eigin tónlistariðkun.
MYNDLISTARFÉLAG ísa-
fjarðar opnar hverja sýninguna af
annarri í Slunkaríki sínu fyrir vest-
an, nú síðast með Pétri Guömunds-
syni. Pétur lauk námi frá MHÍtyr'ir
allnokkrum árum en hefur síðan
haldið sig við myndlistarkennslu við
Grunnskólann á ísafirði.
Meistarinn ráðfærir sig við helstu samstarfsmenn slna IThe Rope, 1948. Sú kvikmynd
var frægust fyrir það á slnum tlma, að vera tekin upp með, að þvl er virtist aðeins einu
samhangandi myndskeiði.