Helgarpósturinn - 04.02.1988, Blaðsíða 32

Frásagnargleðin var áberandi í skáfdsagnagerð þar sem karlar viku fyrir konum.
Klisjan hélt velli í íslenskum bók-
menntum á síðasta ári. Það er að
segja, ár konunnar tók við af ári
Thors, eins og hent var á lofti í gáfu-
mannahópum. Víst er að konur
voru mjðg áberandi í skáldsagnarit-
un síðasta árs, sterkasta skáldverk
ársins var kvennaverk hennar Vig-
dísar Grímsdóttur, Kaldaijós, og
skammt undan var afbragðsverk
Svövu Jakobsdóttur, Gunnlaðar-
saga. Þá sendi Nína Björk Árnadótt-
ir frá sér sína fyrstu skáldsögu, Móð-
ur, konu, meyju.
En árið var ekki síður athyglisvert
fyrir margt annað en þá tilviljun að
konur skyldu vera jafnáberandi í
skáldsagnagerð og raun varð á. Það
sem ekki gerðist var ekki síður til-
efni umhugsunar. Flestir afkasta-
mestu og viðurkenndustu rithöf-
undarnir gáfu ýmist engar bækur út
á árinu eða sendu frá sér eins konar
millispil eða uppsafnað efni — og
nægir hér að nefna Thor Vilhjálms-
son, Guðberg Bergsson, Einarana
Má Guðmundsson og Kárason, Þór-
arin Eldjárn, Pétur Gunnarsson,
Ólaf Gunnarsson og Ólaf Hauk
Símonarson. Þetta merkir væntan-
B-32 HELGARPÓSTURINN
lega ekkert annað en að það ár sem
nú er nýhafið verður afburðagott
skáldsagnaár, ailtént að magni og
efalítið að gæðum lika, því sú hefur
þróunin verið í þessum geira ís-
lenskra bókmennta að hinn epíski
þáttur verksins hefur verið að
styrkjast, frásagnargleðin hreint
dæmalaust öflug.
Það vakti jafnframt athygli að
tveir ungir ljóðamenn komu fram
með sínar fyrstu skáldsögur, báðar
góðar en ólíkar, svo sem nöfnin gefa
til kynna; Gangandi íkorni Gyrðis
Elíassonar og Stálnótt Sjóns. Hvor
tveggja stutt, hnitmiðuð bók mik-
illar yfirlegu.
Áberandi var ást manna á skáld-
sögunni, hrifning lesandans á frá-
sögu. Bækur voru í æ meira mæli
keyptar til lestrar og meðal annars
þess vegna festist kiljan í sessi sem
hagkvæmur kostur í kappi við
bandið. Stórir og næstum konung-
legir bókaklúbbar viku fyrir smelln-
um kiljuklúbbum.
Skáld undu glöð við sitt. Sjaldan
eða aldrei hefur ljóðið notið jafnal-
mennrar hylli og á síðasta ári. Sýnd-
armennska og næstum skylduræk-
inn áhugi viku fyrir innilegri „intr-
essu“, ljóðalestrar urðu allt í einu
fjölsóttir og bókmenntafræðingar
gripu tii þeirrar skýringar að það
væri ef til vill þetta knappa form,
þessi samanþjappaða kúnst í hraða
hversdagsins, sem orsakaði áhug-
ann. Hvort ljóðin höfðu batnað
vissu menn ekki eða spurðu einfald-
lega ekki um. Aðalatriði var að
mæta, hlusta á ljóð, vera ljóðelskur.
Tvær vörður á leiðinni; Stefán Hörð-
ur með Tengsl, Sigfús Daðason með
Útlínur bakvið minnið.
En svo sem fyrri daginn verður
ekki á allt kosið. Neikvæðu fréttirn-
ar á sviði bókmennta koma innan af
söfnunum, sem liðu fjársvelti á ár-
inu. Og það sem er verst: Fyrst er
skorið niður í kaupunum á barna-
efni, sem hefur leitt til þess að börn-
in sjá ekki lengur neina ástæðu til
að koma á söfnin, sem í eina tíð
voru full af nýju efni og hressum
bókþyrstum börnum. Nýjar bækur
heyra nánast sögunni til, söfnin
standast myndbandinu ekki snún-
ing og er skarð fyrir skildi.
Væmnar hátíðarræður hafa hér
engu breytt, þessi þróun hefur orðið
hægt og sígandi síðustu ár og varðar
sjálfsagt einkum spurningu um hug-
arfar til þessara efna frekar en
gleymsku. Því bókmenntir gleym-
ast ekki.
Bókhlaða þjóðarinnar fékk sínar
tugmilljónir með herkjum, svo hald-
ið verður áfram með byggingu
hennar á árinu, en átak þarf til.
Merkilegt viðhorf þegar menning er
annars vegar. Menn geta göslað
með flugstöðvar, ráðhús og þing-
virki og opnað allt saman eftir hent-
ugleikum. Menning er hins vegar á
kirkjustiginu, miðast við mannsald-
ur.
Bóksala var betri á árinu en verið
hefur síðasta aldarfjórðung, enda
þótt viðmiðunin við brennivíns-
flöskuna sé fyrir langa löngu ótæk,
áfenginu í vil. Mest seldu bækurnar
fóru yfir tíu þúsund, og sem fyrr
voru það „formúleraðar" viðtals-
bækur í bland við biturleika og tár.
Konur selja, virka betur innan bók-
fells en utan markaðslega séð.
En athygli vekur einnig góð sala á
erlendri þungavigt, þykkum kúltúr;
vandaðar góðbókmenntir seldust
helmingi betur en alla jafna, ekki
óalgengt að vönduð þýðing seldist í
tvö þúsund eintökum, en áður
reiknuðu menn með þúsundinu og
þóttust vel sleppa. Skýringin senni-
lega að hluta til aukin myndmáls-
notkun. Nú um stundir er myndefni
haldið svo að fólki að eigin hugsun
er á undanhaldi, menn setja sig ekki
iengur í spor annarra heldur eru
settir í þau og það gerist einnig mun
oftar að skoðanir manna byggist á
myndum en orðum. Mönnum finnst
þetta eiga að vera eins og sýnt var
en ekki eins og þeim var sagt og
eiga fyrir bragðið, í mörgum tilvik-
um, erfiðara með að tjá hug sinn.
Með öðrum orðum: Hugarheimur
manna fæst við myndir og liti.
Þess vegna er bókin allt í einu orð-
in svo miklu meira „öðruvísi" en allt
annað, vinalegur kjölturakki sem
hægt er að njóta hvenær og hvar
semvill— ífullkominniróogþögn.
Og það þarf ekki að setja hana í
samband við neitt annað en mann
sjálfan.
Og góð bók bregst ekki í slíku
sambandi.