Helgarpósturinn - 17.03.1988, Page 7

flugfélögum eða á að sigla áfram í
sama horfinu? Þetta eru ákvarðanir
sem liggja fyrir nýju stjórninni sem
kosin verður þann 22. mars og má
mikið vera ef ekki verður tekist á
um völdin þar. Nú eru fjórir af níu
stjórnarmönnum í kjöri, þar af
stjórnarformaður Eimskipafélags-
ins, Halldór H. Jónsson. Eimskipa-
félagið er nýbúið að auka hluta-
bréfaeign sína í Flugleiðum og er
forstjóri þess, Hörður Sigurgestsson,
varastjórnarformaður Flugleiða.
Ekki er við því að búast að þessir
menn víki úr stjórn, en hins vegar
gæti komið til álita að Hörður yrði
nýr formaður stjórnar og tæki þá
við af Sigurði Helgasyni hinum
eldri. Eins er ekki talið ólíklegt að
Eimskipafélagsmenn geri tilkall til
enn eins félaga í stjórn í krafti ofan-
greindrar hlutafjáraukningar og
styrki þar með enn frekar tök sín í
Flugleiðum.
Ekki er talið líklegt að Sigurði
Helgasyni forstjóra verði ýtt úr
sessi, þó því hafi verið fleygt að
Hörður Sigurgestsson tæki hugsan-
lega sæti hans. í fyrsta lagi er ekki
talið líklegt að Sigurður muni
standa í vegi fyrir ,,framförum“, eins
og einn heimildarmanna HP orðaði
það, og í öðru lagi munu þeir Eim-
skipafélagsmenn ekki telja sig hafa
þörf á þessum titli, þeir stjórni því
þegar sem þeir vilja.
Sigurdur Helgason, forstjóri Flugleiöa:
HEF EKKI VERIÐ
GAGNRÝNDUR
„Stefnan í Atlantshafsfluginu hef-
ur verið lág fargjöld og lítill kostnað-
ur, en nú eru þetta lág fargjöld en
mikill kostnaður. Því er staðan eins
og hún er.“
En þýöir þetta ekki aö þiö hafiö
reiknaö dœmiö skakkt og ekki pass-
aö upp á aö farþegahópurinn heföi
breiöari samsetningu, þannig aö
þaö væru fleiri sem borguöu hœrri
fargjöld?
„Það er óskadraumur allra flugfé-
laga að geta stjórnað því hvaðan far-
þegarnir koma og þegar dollarinn
er lágt skráður reyna allir að selja í
Evrópu, en í Ameríku þegar hann er
hár. Okkur hefur tekist nokkuð vel
að fleyta þessu þarna á milli, en enn-
þá er meirihlutinn seldur fyrir vest-
an. Aðalvandamál okkar er lítill
heimamarkaður, en sterkur heima-
markaður erlendra flugfélaga gerir
þeim kleift að selja meira af fyrsta
klassa og business-klassa fargjöld-
um.“
En var þetta stjórnunarlegur feill
aö sjá þetta ekki fyrir?
„Ja, við sáum þetta tap á Atlants-
hafinu fyrir strax á síðastliðnu
sumri, þannig að það er ekkert nýtt.
Við gerum okkar plön 6—8 mánuði
fram í tímann til að geta markaðs-
sett þau, þannig að við munum ekki
breyta ferðatilhögun okkar að ráði í
sumar. Við verðum með einni ferð
færra til Orlando í sumar, en það er
vegna þess hversu dýrt það flug hef-
ur reynst. Við munum einbeita okk-
ur meira að Evrópumarkaðnum í
sumar og höfum látið þá hafa for-
gang umfram Bandaríkjamenn,
enda borga Evrópumenn kannski
30% hærra verð."
En efþiö sáuö þetta tap fyrir strax
síöastliöiö sumar, af hverju skáruö
þiö þá ekki strax niöur feröir til
Bandaríkjanna?
„Þegar þetta kom í ljós og að ríkis-
stjórnin ætlaði að halda fast í fast-
gengisstefnu sína á sama tíma og
dollarinn var að falla var lögð meiri
áhersla á sölu á Norðurlöndum og í
Þýskalandi." /
En þarfekki augljóslega aö skera
Bandaríkjaflugiö niöur?
„Við ætlum ekkert að hætta í
Norður-Atlantshafsfluginu, heldur
er verið að íhuga hvernig umfangið
í fluginu verður 1989 og af hvaða
þáttum má hafa hagnað. Það má
hafa töluverðan hagnað af ákveðn-
um þáttum í Bandaríkjafluginu, t.d.
hefur Saga Class-flug gengið, fragt-
Sigurður Helgason
flutningar og flug til New York sem
er, eins og er, hagstæðasta flugleið-
in. Ástæða þess að við fórum inn á
aðrar ieiðir var sú að fyrir nokkrum
árum var miklu meiri samkeppni til
New York. Ég reikna með að við
komum til með að minnka eitthvað
umfangið á Norður-Atlantshafsflug-
inu, en við erum betur undir það
búnir heldur en þegar allt var að
hrynja um 1980, því hlutdeild Norð-
ur-Atlantshafsflugsins hefur farið
minnkandi í umsvifum félagsins og
mikilvægi þar með. Tekjur félagsins
af þessu flugi eru nú um 50% af
heildartekjum en voru um 85%
1980. Auk þess er eiginfjárstaða og
lausafjárstaða fyrirtækisins betri en
um iangan tíma.“
En í framhaldi afþví aö afkoman
hefur versnaö um 420 milljónir á
milli ára, finnst þér ástœöa til þess
aö þú segir afþér sem forstjóri?
„Nei, nei. Ég hef ekkert verið
gagnrýndur fyrir þetta og stjórn fé-
lagsins hefur fylgst með þessari þró-
un, sem er að meirihluta til tilkomin
vegna utanaðkomandi aðstæðna.
Við þurfum að auka hlutafé okkar,
sérstaklega vegna þess að við íhug-
um að endurnýja allan flugvélaflota
félagsins á næstu 5—7 árum. Ég
reikna með að sterk eiginfjárstaða
félagsins geri það að verkum að
hlutabréf i félaginu haidi áfram að
stíga i verði og að áhugi á kaupum
haldist. En við vonumst jafnframt til
að stjórnvöld breyti skattalögum
varðandi meðferð hlutafjár, þannig
að hlutabréfakaup geti orðið al-
menningi að sparnaðarleið."
Sveinn Björnsson gefur Dreyfus skýrslu
HERMANN, ÓLAFUR
06 MOSKVA VILDU
KOMMANA í STJÓRN
Leyitiskjölin
íslenska forsetaembættið hefur í seinni tíd kappkost-
að að halda sig fjarri beinum stjórnmálaafskiptum og
inngripi í samskipti stjórnmálaflokka landsins. Svo
hefur þó ekki verið frá upphafi. Sveinn Björnsson,
fyrsti forseti lýðveldisins, hafði alla sína tíð sterk og
mótandi áhrif á stjórnarmyndanir, og bakaði sér óvild
Ólafs Thors og annarra forystumanna Sjálfstæðis-
flokksins, vegna þess að hann hefði með óviður-
kvæmilegum afskiptum komið í veg fyrir myndun
þingræðisstjórnar á stríðsárunum, eftir haustkosn-
ingarnar 1942, og komið á laggirnar þeirri einu utan-
þingsstjórn, sem hér hefur setið, en talin var vera for-
seta mjög að skapi.
EFTIR ÓLAF HANNIBALSSON
Sósíalistaflokku rinn gagnrýndi
hins vegar Svein fyrir aö vera svo
handgenginn Bandaríkjamönn-
um, aö hann gœtti ekki viröingar
þjóöhöföingjaembœttisins gagn-
vart þeim.
Louis G. Dreyfus, jr„ var sendi-
herra Bandaríkjanna hér á landi í
stríðslok og árin eftir stríðið og er
áður minnst á þá einkunn, sem
hann fær í bók Matthíasar Johann-
essen um Ólaf Thors: „Framkoma
hans minnti helst á yfirgang land-
stjóra eða jarls, sem telur sig geta
notað öll meðul í því skyni að
koma fram vilja stjórnar sinnar í
hálfkúguðu landi."
Dreyfus sendiherra hafði þó
mjög náin tengsl við Svein Björns-
son forseta eins og sjá má af eftir-
farandi skjali, er skýrir frá við-
ræðum þeirra tveggja í Stokk-
hólmi, en þá er Dreyfus farinn
héðan og tekinn til starfa við
sendiráðið í Stokkhólmi. Skjalið er
dagsett 6. maí 1947. Viðtakandi er
bandaríski utanríkisráðherrann.
Ríkisstjórn Stefáns Jóhanns hafði
verið mynduð þá fyrr um vetur-
inn, þann 4. febrúar.
„Sveinn Björnsson, forseti ís-
lands, kom hingað í óopinberum
erindagerðum (incognito) þann 2.
maí í fylgd með Agnari Klemens
Jónssyni, skrifstofustjóra utan-
ríkisráðuneytisins. Hr. Björnsson
kom hingað til stuttrar spítaladval-
ar og smávægilegrar læknisskoð-
unar. Hann sagði mér að ferð sín
til Kaupmannahafnar til þátttöku í
útfararathöfn Kristjáns konungs
hefði verið mjög árangursrík, þar
sem hann hefði hlotið óvenju hlýj-
ar móttökur hjá drottningarmóð-
urinni, hinum nýja konungi og
öðrum í hinni konunglegu fjöl-
skyldu. Rétt fyrir brottför sína
hefði utanríkisráðherrann þakkað
sér fyrir heimsóknina og sagt, að
hann liti á hana sem vendipunkt í
dansk-íslenskum samskiptum,
sem skapa mundi grundvöll gagn-
kvæms skilnings milli landanna.
Björnsson sagðist mjög ánægður
með þetta skref til sátta þjóðanna.
Einnig sagði Björnsson mér, að
hann væri mjög ánægður að hafa
kommúnistana útúr ríkisstjórn-
inni á íslandi og hann væri þeirrar
skoðunar, að Kommúnistaflokk-
urinn hefði verið á undanhaldi síð-
ustu mánuðina.
Björnsson rifjaði upp nýlega at-
burði í sambandi við myndun
hinnar nýju íslensku ríkisstjórnar,
og sagði, að fyrst eftir að Thors-
stjórnin hefði fallið, í október,
hefðu kommúnistarnir sagt sér, að
þeir mundu, í samræmi við hefð,
halda áfram störfum sínum í
starfsstjórn, en því aðeins, að
stjórnarkreppan stæði ekki mjög
lengi. Samt sem áður hefðu þeir
alls ekki dregið sig í hlé þótt stjórn-
arkreppan hefði dregist á langinn.
Björnsson forseti sagði einnig,
að mr. Hugh S. Cumming, deildar-
stjóri Norður-Evrópumáladeildar-
innar, hefði í nýlegri heimsókn til
Reykjavíkur haft það eftir heimild-
um í Moskvu, að Sovétstjórnin
hefði áhuga á því að íslenski
Kommúnistaflokkurinn tæki sæti í
hvaða ríkisstjórn sem væri. Þessar
fregnir, sagði forsetinn, hefðu ver-
ið staðfestar af gangi mála á ís-
landi. Þegar hann hefði falið Stef-
áni Jóhanni Stefánssyni myndun
ríkisstjórnar hefði verið ljóst, að
það yrði ríkisstjórn án kommún-
ista. Samningar hefðu þó orðið
Stefáni erfiðir i fyrstu. Þegar þeir
hefðu tekið að dragast á langinn,
hefði kommúnistaleiðtoginn 01-
geir (sic!) Olgeirsson komið að
máli við forsetann og lagt til að
tímabært væri að lofa öðrum að
spreyta sig á stjórnarmyndun, og
að hann teldi möguleika á sam-
steypustjórn framsóknarmanna,
Sjálfstæðisflokks og kommúnista.
Framsóknarleiðtoginn Hermann
Jónasson hefði einnig komið til sín
með svipuð áform, sem sýndi, að
leiðtogarnir tveir hefðu haft með
sér samvinnu. Forsetinn kvaðst
hafa gert það alveg skýrt, að það
væru hans forréttindi að ákveða,
hverjum væri falin stjórnarmynd-
un. Þar sem hann sjáifur hefði
óbeit á þátttöku kommúnista í
ríkisstjórn hefði það verið sér mik-
ill léttir, þegar Stefánssyni að lok-
um hefði tekist að leiða málin til
lykta.
Að lokum lét forsetinn í ljós við
mig eindregið samþykki sitt við þá
ákvörðun Bandaríkjastjórnar að
veita Grikklandi og Tyrklandi að-
stoð með öllum þeim afleiðingum,
sem af henni leiðir varðandi út-
þenslu kommúnismans."
Afrit af þessu bréfi Dreyfusar
voru send til amerísku sendiráð-
anna í Reykjavík, Kaupmanna-
höfn og Moskvu.
Mikið hefur verið rætt um Stefáns Jóhanns- eða öðru nafni Tangen-málið.
Útvarpsráð, Morgunblaðið, Siðanefnd blaðamannafélagsins hafa dæmt og
fordæmt fréttastofu Ríkisútvarpsins. Þessa dagana er fjórða dómstigið
(Þór Whitehead f. h. menntamálaráðuneytisins) að ganga frá einni for-
dæmingunni í viðbót. Ákæran er sú að láta skjal, sem ekki hefur fundist,
og átti að orða Stefán Jóhann við bandarísku leyniþjónustuna CIA, verða
til frekari hugleiðinga um stjórnmálaatburði þeirra ára þegar utanríkis-
stefna okkar var í mótun og ákvarðanir teknar um inngönguna í NATO og
amríska hersetu hér á landi. Reynt er að einangra umræðuna við þetta eina
týnda eða tilvistarlausa skjal. Nálega engin umræða hefur orðið um þau
skjöl, sem HP hefur verið að birta og sýna, svo ekki verður um villst, að
samskipti bandaríska sendiráðsins við íslenska ráðamenn voru á þessum
árum með öðrum hætti en nokkurn tíma fyrr eða siðar hefðu þótt sæm-
andi. Menn kunna að finna þessu málsbætur í samhengi þess tíma, sem
skjölin endurspegla, en hitt er staðreynd, að forstöðumaður amríska
sendiráðsins á tíma Stefaníu er slíkur heimagangur í húsakynnum þjóð-
höfðingja, forsætisráöherra og ráðuneytis, að Ijóst er, að hann er áhrifa-
valdur, ef ekki „primus motor" í íslenskum stjórnmálum.
HELGARPÓSTURINN 7