Morgunblaðið - 08.09.1991, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. SEPTEMBER 1991
Morðurbyggðir Stranda-
sýslu, Strandir eins og
þær eru nefndar í dag-
legu tali, einkenna há
fjöll með rammgerð
klettabelti, reksælar
fjörur og langar bæjar-
leiðir. Arneshreppur er
nyrsti hreppur sýslunnar og hann
nær frá fjallöxl sem kölluð er Speni,
skammt norðan við Kaldbaksvík,
og norður að sýslumörkum við Geir-
ólfsgnúp. Eitt sinn var byggð um
allan hreppinn, þó alltaf hafi hún
verið stijál á norðurfjörðunum sam-
anber eftirfarandi lýsingu í Ferða-
bók Eggerts og Bjarna: „Fólkið í
Ingólfsfirði varð skelkað, er við
komum þangað, því að það er óvant
heimsóknum. Sýslumaðurinn hefir
ekki komið þar árum saman, og
bóndinn hefir ekki í 16 ár farið í
kaupstað til Reykjarfjarðar."
Engin verður lengur skelkaður
við að fá heimsóknir á Ströndúm
og reyndar eru íbúarnir annálaðir
fyrir gestrisni og greiðasemi, gestir
og gangandi eru alls staðar drifnir
í kaffi. Fróðleikur um staðarhætti
og mannlíf fylgir þá gjarnan með.
Undan Reykjanesinu var til /Jæmis
háð mannskæðasta orusta íslands
og sú eina sem háð var á sjó; Flóa-
mannabardagi þar sem þeir áttust
við Þórður kakali og Kolbeinn ungi.
Norður í Skjaldarbjarnavík, sem
var nyrsti bær í Strandasýslu, átti
heima á 18. öld Hallvarður Halls-
son. Hann er þekkt þjóðsagnaper-
sóna og er sagður hafa verið risi
að vexti, á hann heita Vestfírðingar
enn þann dag í dag og ku hann
bregðast vel við áheitum. Landið
iðar allt af lífí ef menn einungis
bera sig eftir fróðleiknum.
Börnin fara í burtu
Fyrr á öldinni var Ámeshreppur
fjölmenn sveit, fímm til sexhundruð
manns þegar flest var, nú eru
skráðir íbúar 121 en margir dvelja
þó aðeins sumarlangt og yfir vetur-
inn eru kannski ekki búsettir í
hreppnum nema áttatíu manns.
„Það er nú þetta að það er ekkert
fyrir fólk að gera,“ segir Benedikt
Valgeirsson, gamall og gi'óinn
Strandamaður. „Börnin eru hér í
skóla fram að fermingu eftir það
verða þau að fara í burtu og þau
koma ekkert aftur heldur leita sér
að atvinnu annars staðar. Þetta á
ekki bara við Árneshrepp heldur
er þetta vandamál sem dreifðari
byggðir um landið eiga við að etja.“
Benedikt telur að það hafi komið
sér afar illa fyrir þessar byggðir
að héraðsskólarnir lögðust niðun
„Það var stórkostleg öfugþróun. I
héraðskólunum áttu börnin öruggt
dyggilega. Bæjarfellið lítur sakleysislega út en þaðan hafa komið skriðuföll í aurbleytu.
Tíkin Skolla vaktar Drangabæinn
heimili en nú er ekkert nema að
senda þau í burtu þrettán, fjórtán
ára gömul og koma þeim niður hjá
kunningjum sem lofa þeim að liggja
inni. Þetta dregur líka fólk í burtu
á eftir börnunum vegna þess að því
er illa við að senda þau svona ung
frá sér.“
Benedikt er búsettur á Árnesi II.
í Trékyllisvík og hann á því láni
að fagna að synir hans tveir, Val-
geir og Ingólfur, hafa tekið við
búinu. Báðir eiga þeir ung börn en
annars hefur börnum fækkað veru-
lega í sveitinni og í vetur verða ein-
ungis þrettán börn í skólanum á
Finnbogastöðum. Fyrsta barnaskól-
ann á Finnbogastöðum reisti skóla-
stjórinn, Guðmundur Þ. Guðmunds-
son, fyrir eigið fé og var þar kom-
inn einn síldarbragginn úr Ingólfs-
firði. ,
Við skólann er heimavist enda
samgöngur erfíðar um vetrartím-
ann og ekki hægt að leggja ströng
ferðalög á lítil börn upp á hvem
(
dag. Það getur verið nægilega er-
fítt að flytja þau tvisvar í viku.
Um borð í trillu með krana
í Trékyllisvík og suður að Gjögri
er mikið undirlendi en annars er
ekki mikið um það á Norðurströnd-
um þar sem fjöllin falla í sjó fram.
Gjögur er fornfræg veiðistöð, þar
vom margar verbúðir og tveir tugir
hákarlaskipa gengu þaðan til veiða.
Hákarlaveiðin er löngu aflögð en
Gjögrarar, þeir fáu sem eftir em,
sækja enn sjóinn á trillunum sínum.
Þar á meðal er Axel gamli Thorar-
ensen sem lætur ekki deigann síga
þrátt fyrir að fæturnir hafí gefíð
sig og lætur hífa sig um borð í trill-
una með krana.
Á Gjögri er flugvöllur og er flog-
ið þangað tvisvar í viku og hefði
mönnum án efa þótt það mikil sam-
göngubót fyrr á árum þegar menn
komust einungis sjóleiðina eða
gangandi út fyrir hreppamörkin.
Það virðist öfugsnúið en með
batnandi samgöngum fer fólki
fækkandi. Fækkunin er þó samspil
margra þátta þar sem þyngst vega
hrun síldarstofnsins, samdráttur í
landbúnaði og aflögð selveiði. Allt
lýtur þetta að því að fólki er ekki
lengur fært að afla sér lífsbjargar
í sinni heimabyggð. Verksmiðju-
byggingar á Djúpuvík og Eyri við
Ingólfsfjörð iða tæpast framar af
lífí nema í minningu manna eins
og Benedikts í Árnesi sem vann á
Djúpuvík í tíu ár. í Norðurfirði er
Kaupfélag Strandamanna, þar er
sláturhús og yfir sumartímann fá
unglingar stundum vinnu í fiski.
Það eru engar töfralausnir í sjón-
máli en víst væri það sorglegt ef
byggð héldist ekki á Ströndum um
ókomin ár. Um leið og sveitir lands-
ins fara í eyði tapast menningarsög-
uleg verðmæti sem erfitt er að skrá
því þau lifa einungis með íbúunum
og erfast þannig frá einni kynslóð
til annarrar.
Grútarfréttir sumarsins komu
Ströndunum í sviðsljósið. íbúar
Ámeshrepps eru þó ákaflega lítið
gefnir fyrir kastljós fjölmiðla og
sumum þótti nóg um athyglina sem
þessi leiði óþverri vakti. Grúturinn
er horfinn og fátt er um ferðafólk
en margt að sjá og mörgu að kynn-
ast. Hér gengur lífið í öðrum takti
en í höfðuðborginni. Taktur sveita-
lífsins er taktur náttúrunnar en
þrátt fyrir að borgarbúum hætti til
að sjá líf á landsbyggðinni í rómant-
ísku ljósi á stundum er óhætt að
fullyrða að íbúum Árneshrepps
finnst ekkert rómantískt við sveita-
lífið. Þeir em þarna aldir upp, þetta
er þeirra sveit og þeim er sárt um
framtíð hennar. Gamlir menn muna
eftir líflegri byggð og það er ekki
auðvelt að vera bóndi á samdrátt-
artímum, hvað þá í afskekktri
byggð. íbúarnir sem Morgunblaðið
heimsótti vom þó ekkert að kvarta,
það tíðkast ekki að velta sér upp
úr vandamálunum þar nyrðra eins
og eftirfarandi orð Benedikts bera
með sér: „Það er lögmál lífsins hér,
eins og annars staðar, að fólkið
fellur frá. Hvort nokkur kemur í
staðinn læt ég ósagt.“
Býtta við Guð
„ÞAÐ ER sérviskan sem dregur mann hingað á hverju ári,“ segir
Pétur Guðmundsson sem er æðarbóndi í Ófeigsfirði yfir sumarið.
„Maður er búinn að leggja alltof mikið í þetta hérna, bæði peninga
og vinnu, til þess að hlaupa frá þessu. En það sem kannski dregur
mann þó mest hingað er að hér getur maður alið upp börnin í frjálsu
umhverfi án þess að vera sífellt skíthræddur um þau.“
Reksælar fjörur koma sér vel við húsbyggingar í Ófeigsfirði.
Pétur og kona hans Margrét
eiga fimm böm „og hvað er
það miðað við það sem áður
var. Ég hef nú ekki mikið
að segja í þessa gömlu barnakarla
sem áttu þetta tólf, fjórtán börn.
Þetta er ekki orðin nein geta hjá
fólki nú til dags, það er svo upptek-
ið af allri vitleysunni og á fullt í
fangi með að halda uppi einu
barni,“ segir Pétur og hristir höfuð-
ið hneykslaður á svip. Hann og
elsti sonur hans eru einir eftir í
Ófeigsfirði þegar okkur ber að
garði, afgangurinn af íjölskyldunni
er farinn suður þar sem skólinn
kallar.
„ ... aldreiþolað
stimpilklukku ... “
Pétur er fæddur og uppalinn í
Ófeigsfirði en þar var þríbýli og
ábúendurnir allir í ættinni. Að lok-
um voru þeir bara tveir eftir, Pétur
og faðir hans „þetta var orðið svo
erfitt og ekkert vit fyrir mig tvítug-
an strákinn að einangra mig hérna.
En ég kem alltaf með kríunni á
vorin.“ Á haustin stendur Pétur
iðulega uppi atvinnulaus en oft
hefur hann verið í farmennsku og
unir því greinilega vel að vera ekki
bundinn um of og venjulegt líf á
ekki vel við hann. „Það eru svo
margir sem eru steyptir í sama
mót og mæta í sína vinnu klukkan
átta eða níu á hveijum degi. Ég
hef aldrei þolað stimpilklukku eða
vekjara, ég get ekki unnið undir
svoleiðis pressu," segir Pétur um
leið og hann hellir upp á kaffið.
„Maður gerir ekkert betra en að
drekka kaffí í svona veðri. Ég býtta
bara við Guð á svona dögum og
tek mér frí,“ og nú brosir Ófeigs-
fjarðarbóndinn í skeggið. En veðrið
færist sífellt í aukana og rigningin
lemur gluggana á gamla húsinu
sem byggt var af sama smið og
húsið á Dröngum.
Ófeigsfjörður er, eins og fleiri
jarðir á Norðurströndum, hlunn-
indajörð en nú eru það einkum
æðardúnninn og rekaviðurinn sem
eitthvað gefa af sér.
„ ... byrjaði allt með Bardot"
Selveiðin hrundi fyrir mörgum
árum, „þetta byijaði allt með Bard-
ot“, segir Pétur og greinilegt er
að hún á ekki upp á pallborðið hjá
honum. Sömu sögu er að segja um
Greenpeace og hringormanefndina
svokölluðu sem stofnuð var í því
augnamiði að grisja selastofninn
hér við land til þess að minnka
hringorm í þorski. Hringorma-
nefndin fær kaldar kveðjur frá
bændunum á Ströndum þar sem
sellátur voru áður talin til hlunn-
inda. Þeir telja að nefndin hafi
hvatt hvers kyns óvandaða menn
til þess að fara offorsi um annarra
manna landareignir skjótandi
hvem einasta sel sem fyrir augu
bar. Pétur segir að aðkoman háfi
oft verið Ijót því mönnum nægði
að sýna kjálkann til þess að fá
greitt og dauðir skrokkar voru um
allar Ijörur.
Samtök selabænda hófu í fyrra
tilraunir til þess að koma skinna-
sölu aftur af stað en Pétur segir
þá fara hægt í sakirnar í þeim efn-
um. Niður á ijörukambinum er
bátur sem kallaður er Mjóni og
langafi Péturs lét smíða árið 1873
og var hann notaður í meira en öld
og mikið í selveiði. Litlu yngri er
báturinn Ófeigur sem var frægt
hákarlaskip á sínum tíma en er nú
geymdur á byggðasafninu á Reykj-
um í Hrútafirði. Ekki er lengur
veiddur hákarl í Árneshreppi.
Nokkrar lykkjur hengu þó uppi í
skúr hjá Pétri og sneiddi hann
handa okkur nokkra hákarlsbita
og bauð mjólk með; sagði hana
ekki eiga síður vel við hákariinn
en brennivínið.
í þetta skiptið verður Pétur eitt-
hvað frameftir hausti í Ófeigsfirði
þar sem hann er að byggja
geymsluskúr en óveðrið í vetur lék
byggingar illa sem víðast hvar ann-
ars staðar um landið. Skúrinn er
auðvitað úr rekavið og það verður
Iíka íbúðarhús sem Pétur ætlar að
hefjast handa við að byggja næsta
sumar. Það kemur sér vel fyrir
bændur á Ströndum að Rússar
hafa ekki hemil á öllum tijábolun-
um sem þeir höggva í Síberíu.