Morgunblaðið - 20.02.2006, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. FEBRÚAR 2006 17
DAGLEGT LÍF Í FEBRÚAR
Umbo›s- og sölua›ili
sími: 551 9239
www.birkiaska.is
Vali› fæ›ubótarefni ársins 2002 í Finnlandi
Minnistöflur
:: SPA ZONE ::
Árangursrík Cellulite
meðhöndlun
Air Pressure - Aroma olíur
● Sléttir og grennir
● Formar fótleggi
● Losar bjúg og þreytu
● Eykur starfsemi sogæðakerfis
● Betri líðan
Sjáanlegur árangur strax
20% afsláttur af 10 tíma kortum.
Nú er rétti tíminn fyrir vorið.
Snyrtisetrið 1. hæð Domus Medica
Sími 533 3100
ÞEGAR taka þarf mikilvægar
ákvarðanir á borð við húsa- og
bílakaup er mælt með því að menn
vinni heimavinnuna sína vel, en
leyfi síðan undirmeðvitundinni að
vinna í nokkra daga og þyrla upp
hugsanlegum kostum áður en
kaup eru endanlega ákveðin.
Samkvæmt nýstárlegri rann-
sókn, sem birt hefur verið í tíma-
ritinu Science og unnin var við sál-
fræðiskor háskólans í Amsterdam,
er ómeðvituð umhugsun talin geta
leitt til betra vals en eingöngu
meðvituð ákvarðanataka, að
minnsta kosti þegar taka þarf
mikilvægar ákvarðanir.
Meðvituð umhugsun er hins-
vegar kjörin í minniháttar og
hversdagslegri málum, eins og til
dæmis þegar ákveða þarf hvaða
sjampótegund eða handklæði
skuli keypt, segir m.a. í nið-
urstöðum rannsóknarinnar.
Nokkrar mögulegar ástæður
eru taldar geta valdið því hvers
vegna meðvituð hugsun leiðir til
lélegrar dómgreinar, að mati
rannsakenda. Þeir segja að með-
vitundinni séu takmörk sett þegar
kemur að úrvinnslu mikilvægra
upplýsinga. Á hinn bóginn er und-
irmeðvitundin sögð hafa meiri
hæfileika til að greina og flétta
saman miklar upplýsingar, sem
leitt getur til betri kosta þegar
upp er staðið og ákvörðun liggur á
borðinu.
 RANNSÓKN | Þarf að taka mikilvæga ákvörðun?
Sofðu á málinu
Morgunblaðið/Þorkell
„Í MÍNU ungdæmi var þetta nú bara
kallað óþekkt“ er setning sem for-
eldrar barna með geðröskunina
ADHD, öðru nafni athyglisbrest með
ofvirkni (AMO), fá oft að heyra. Að
sumu leyti er það ekki svo undarlegt,
þar sem einkennum þessarar algengu
geðröskunar barna svipar að sumu
leyti til venjulegrar óþekktar. Rann-
sóknir benda hins vegar til að AMO
sé taugalífeðlisfræðilegur sjúkdómur,
sem eigi sér rætur í heila. AMO
greinist oftast á forskólaaldri.
Talið er að um 2–5% barna hafi
sjúkdóminn, en hann er þrisvar til
fjórum sinnum algengari hjá drengj-
um en stúlkum. Hjá um 30%
barnanna halda einkenni áfram fram
á fullorðinsár í því mæli að það valdi
verulegum truflunum á venjulegu lífi.
Líkamleg ókyrrð og hvatvísi
Mat á hegðun barna eftir föstum
reglum er eina greiningartækið, sem
hægt er að nota. Helstu einkennin
eru líkamleg ókyrrð, hvatvísi og
skortur á einbeitingu, en mismunandi
hjá ólíkum einstaklingum hvaða ein-
kenni er mest áberandi. Mikilvægt er
að upplýsinga um hegðun barnsins sé
aflað með skoðun á atferli þess, en
líka upplýsingum frá fóstrum/
kennurum og foreldrum, með tilvísan
til sérstakra greiningarskilmerkja.
Einkennin verða að vera til staðar í
þeim mæli að þau hafi veruleg áhrif á
líf barnsins. Lögð er áhersla á að
greiningin sé gerð af barnageðlækn-
um eða barnalæknum með viðeigandi
undirsérgrein eða vönum sálfræð-
ingum og hér á landi heyrir reyndar
til algerra undantekninga að aðrir
greini og meðhöndli börn með AMO.
Algengast er að meðhöndla börn
með AMO með lyfjameðferð annars
vegar og atferlismeðferð hins vegar.
Algengast er að nota lyfið metýlfení-
dat, en Ritalín var til skamms tíma al-
gengasta form þess. Lyfið slær oft
með mjög afgerandi hætti á einkenn-
in, án þess að valda verulegum auka-
verkunum. Skiljanlegar eru áhyggjur
foreldra vegna notkunar þessa lyfs,
þar sem það virkar á miðtaugakerfi,
auk þess sem þekkt er að fíklar mis-
nota lyfið. Þar ber að hafa í huga að
þá er lyfið notað í miklu hærri
skömmtum og að fíklar sprauta því
gjarnan í æð til þess að fá örvandi
áhrif. AMO sjúkdómurinn sem slíkur
veldur aukinni áhættu á fíkn síðar
meir á ævinni. Hins vegar hafa rann-
sóknir bent til þess að börn, sem hafa
verið meðhöndluð á þennan hátt við
ofvirknisjúkdómi, hafa síður lent í
erfiðleikum en þau ofvirku börn, sem
ekki fengu þá meðhöndlun. Á síðustu
árum hafa komið til sögunnar forð-
atöflur með sama virka efninu, en al-
gengustu tegundir þess eru Concerta
og Ritalín Uno. Börn þurfa einungis
að taka þessi lyf einu sinni á dag, sem
er til bóta fyrir börn í skóla. Þá eiga
fíklar erfiðara með að misnota þessi
lyf en Ritalín. Þetta, ásamt ráðlegg-
ingum um nokkuð hærri dag-
skammta við AMO, leiddi til þess að
talsverð aukning varð á notkun lyfs-
ins árið 2003, en nú hefur komist jafn-
vægi á notkunina og einstaklingum
sem notuðu lyfið fjölgaði ekki milli ár-
anna 2004 og 2005.
Áfram þarf að fylgjast vel með
rannsóknum á virkni ofangreindra
lyfja og tilkynningum um hugs-
anlegar aukaverkanir. Það gildir um
þessi lyf eins og önnur, að aldrei á að
nota þau nema að vönduð greining sé
fyrir hendi og upplýsingar liggi fyrir
um æskilegasta skammt lyfsins og
aukaverkanir. Mikilvægt er að upp-
lýsa foreldrana og börnin sjálf, eftir
því sem þau hafa þroska til, um allt
sem varðar meðferðina.
 HOLLRÁÐ UM HEILSUNA | Landlæknisembættið
Óþekkt
eða
ADHD
Morgunblaðið/Ómar
Matthías Halldórsson,
aðstoðarlandlæknir.