Morgunblaðið - 20.02.2006, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. FEBRÚAR 2006 21
Í RÆÐU við útskrift á Bifröst
fyrir nokkru, fjallaði ég um ís-
lenska tungu og blandaði mér
með þeim hætti í umræðu sem
verið hafði um málið í fjöl-
miðlum. Svo virðist, miðað við
greinar sem síðan hafa verið
birtar í Morgunblaðinu, að ekki
hafi öllum líkað innihald ræð-
unnar eða framsetn-
ing.
Í ræðunni vísaði ég
því í fyrsta lagi alger-
lega á bug að íslensk-
unni stafaði nokkur
ógn af því að hér-
lendir háskólar
kenndu hluta af
námsefni sínu á
ensku.
Ég benti á að enska
væri í dag tungumál
alþjóðaviðskipta og
því nauðsynlegt að
þjálfa íslenska stúd-
enta í að rita og tala
það mál.
Fleiri eru á þessari skoðun, má
í því sambandi bæði nefna ágæta
grein Eiríks Bergmanns í Les-
bókinni fyrir skömmu og nýja
ályktun Viðskiptaráðs um ensku-
kennslu í íslenskum skólum.
Skólar þurfa að kenna nem-
endum sínum skýra og agaða
málnotkun, bæði á íslensku og
ensku þar sem sköpun og ná-
kvæmni fara saman.
Öll tungumálakennsla er góð
og kennsla í eða á erlendum mál-
um gerir ekkert nema að styrkja
okkar móðurmál.
Í öðru lagi velti ég fyrir mér
hlutverki tungunnar og spurði
hvort tungan ætti ekki að þjóna
samfélaginu eða hvort það væri
raunverulega svo að samfélagið
ætti að þjóna tungunni?
Hvort eðlilegt væri að lifandi
tungumál þróist og taki breyt-
ingum með því samfélagi sem
talar viðkomandi tungu? Hvort
tungan og samfélagið ættu ekki
að eiga samleið?
Í þriðja lagi benti ég á að aldr-
ei hefur eins hátt hlutfall af þjóð-
inni tjáð sig opinberlega á ís-
lenskri tungu og í dag,
bókaútgáfa blómstrar hér á landi
og þúsundir, þ.m.t. fjöldi ung-
menna, halda úti eigin blogg-
síðum á netinu. Ég spurði hvort
þetta væri merki um deyjandi
tungu?
Í fjórða lagi ítrekaði ég þá
skoðun mína að í samfélagi morg-
undagsins gætum við ekki talað
tungu gærdagsins. Börnin okkar
lifðu í öðru samfélagi en tíðkaðist
í íslenskum sveitum um miðja
síðustu öld. Umræðuefnin væru
önnur, orðin væru önnur og þarf-
ir samfélagsins til
þess samskiptamið-
ils sem tungan er,
hlytu að taka mið af
slíku. Íslenskunni
væri enginn greiði
gerður með því að
loka hana innan
rimla í menning-
arlegu safni eða
fangelsi. Staðnað
tungumál, sem ekki
fylgdi þörfum tal-
enda, myndi óhjá-
kvæmilega deyja.
Í fimmta og síð-
asta lagi spurði ég
út frá öllu ofangreindu hvort það
gæti verið svo að þeir sem harð-
ast fram ganga í svokallaðri mál-
vernd gætu í reynd orðið hættu-
legustu fjandmenn tungunnar og
hvort málfarsfasismi, sem vildi
með einhvers konar hreintungu-
stefnu í reynd skilja að Íslend-
inga og íslenskuna, væri meiri
ógnun við tungumál okkar heldur
en meintar málvillur ungmenna.
Páll Valsson brást við hér í
blaðinu hinn 1. febrúar sl. Sá
hinn sami hafði á ráðstefnu
skömmu áður spáð því að íslensk
tunga myndi deyja út eftir 100 ár
eða svo. Í flestu sýnist mér Páll
lýsa sig sammála þeim sjón-
armiðum sem fram voru sett í
ræðu minni, en eigi að síður gerir
hann athugasemdir við um-
ræðuna sem slíka. Þess ber hins
vegar að geta að greinin er skrif-
uð út frá frétt í Morgunblaðinu
og ljóst er að höfundur hennar
hefur aldrei lesið ræðuna sem
hann þó er að gagnrýna. Mig
langar því góðfúslega að benda
íslenskufræðingnum á þá góðu
reglu að nota frumheimildir við
fræðistörf. Ræða mín er aðgengi-
leg bæði á vefsíðu Viðskiptahá-
skólans á Bifröst, www.bifrost.is,
sem og minni persónulegu blogg-
síðu, www.runolfur.is.
Lykilspurningin sem vaknar
við lestur greinar Páls er hins
vegar hver nákvæmlega sú gríð-
arlega ógn er, sem steðjar að ís-
lenskri tungu. Hann spáir því að
undirstöður málsins riðlist og
beygingakerfið leysist upp. Af
hverju mun íslenskan deyja þótt
beygingakerfið kunni að breytast
eða einfaldast? Er umrætt „kerfi“
slíkur grundvöllur málsins að það
megi engum breytingum taka?
Þarf ekki hér frekari rökstuðn-
ing, sérstaklega þegar hann segir
um leið að hin svonefnda þágu-
fallssýki sé í þessu máli auka-
atriði? Er ekki umræddur „sjúk-
dómur“ einmitt ákveðin breyting
á beygingakerfinu? Hér gætir
ósamræmis sem Páll þarf að
skýra. Íslenskufræðingurinn þarf
með öðrum orðum að sjúkdóms-
greina dánarorsök íslenskunnar.
Ágætur rithöfundur, Pétur
Gunnarsson, hjó á síðum blaðsins
í sama knérunn nokkru síðar og
vildi líkja tungunni við vegakerf-
ið. Þar yrðu menn að aka innan
fyrirfram skilgreindra vega, á
réttum hraða og ófullir. Ella
myndu menn aka út af, sjálfum
sér og umhverfinu til skaða, en
þá væri ekki við vegakerfið að
sakast. Hér verð ég að gera at-
hugasemdir við skoðanir rithöf-
undarins á eðli samgöngu-
mannvirkja. Vegir eru lagðir
þangað sem fólk vill fara og að
slysatíðni ræðst af gæðum veg-
anna. Vegir eru hluti af sam-
göngukerfi samfélagsins og fáir
nota úreltan og vondan veg sem
liggur eitthvert sem engan lang-
ar. Þróun samgöngumála er að
því marki sambærileg við málþró-
un að hvorttveggja á að end-
urspegla þarfir notenda. Vegir
eru ekki til fyrir verkfræðinga
eða vegagerðarmenn og málið er
ekki til fyrir málfræðinga eða rit-
höfunda.
Það er hins vegar stór-
merkilegt að sjá rithöfund lýsa
tungumálinu eins og um mann-
virki sé að ræða sem hinn venju-
legi málnotandi getur ekki
breytt. Pétur virðist halda að
hugsun manna sé rígbundin fyr-
irframgefnum leiðum málsins
sem allir hljóti að fylgja og geti
ekki annað. Þessu er ég ósam-
mála. Ég tel að tungumálið sé
skapandi miðill og að það breyt-
ist, ekki vegna þess að „málfars-
verkfræðingar“ leggi nýja vegi
sem eitthvert yfirvald hefur
ákveðið, heldur þvert á móti,
vegna þess að hver málnotandi
leggur þá vegi sem skapandi
hugsun hans krefst. Ég verð að
segja að einhvern veginn hefði
maður búist við því af Pétri
Gunnarssyni að afstaða hans til
íslenskrar tungu væri frjórri en
þessi samlíking er til vitnis um.
Pétur og Páll virðast báðir
hafa tekið til sín ummæli mín um
málfarsfasisma og hreintungu-
stefnu og bregðast við af nokkru
offorsi. Skoðanir á íslenskri
tungu minna stundum á trúar-
brögð. Þeir virðast til sem vilja
einskorða umræðuna við það sem
má og á að ræða. Um tunguna á
að ræða á virðulegum málþingum
fræðimanna og fagfólks. Umræð-
an á að snúast um verndun tung-
unnar og það hvernig sporna
megi við óæskilegum áhrifum
þeirra sem tala málið, á málið.
Slík umræða er góð og gild, en
án Íslendinga verður ekki töluð
íslenska. Það tungumál sem við
tölum er okkar, almennings í
þessu landi. Svo einfalt er það.
Ég mun a.m.k. halda áfram að tjá
mig á þeirri tungu, um þá tungu,
svo lengi sem mér sýnist, með
eða án vandlætingar þeirra sem
virðast telja sig hafa einkarétt á
slíku.
Heittrúuð hreintungustefna?
Eftir Runólf Ágústsson ’Ég tel að tungumáliðsé skapandi miðill og að
það breytist, ekki vegna
þess að „málfarsverk-
fræðingar“ leggi nýja
vegi sem eitthvert yf-
irvald hefur ákveðið,
heldur þvert á móti,
vegna þess að hver mál-
notandi leggur þá vegi
sem skapandi hugsun
hans krefst. ‘
Runólfur
Ágústsson
Höfundur er rektor
Viðskiptaháskólans á Bifröst.
UNDANFARIN fimm ár hefur
verið unnið eftir langtímaáætlun í
öryggismálum sjófarenda sem
samþykkt var á Alþingi 19. maí
2001. Áætlunin byggðist á til-
lögum verkefn-
isstjórnar, sem ég
skipaði 6. febrúar
2000, til að undirbúa
gerð langtímaáætl-
unar í öryggismálum
sjófarenda. Við það
var miðað að áætlunin
tæki á öllum atriðum
sem heyrðu undir ör-
yggismál sjómanna,
gerði tillögur um úr-
bætur á hverju sviði
og tillögur um ráð-
stöfun fjárveitinga.
Siglingastofnun
sér um framkvæmdina
Samgönguráðuneytið fól Sigl-
ingastofnun Íslands, í maí 2001,
að fara með framkvæmd áætl-
unarinnar og var verkefnisstjórn,
sem vann að undirbúningi hennar,
falið að hafa ákveðið eftirlit með
framgangi mála og stuðla að sam-
starfi þeirra aðila sem að málinu
þurfa að koma. Fylgt er sérstakri
framkvæmdaáætlun, sem sam-
gönguráðherra hefur staðfest, en
hún geymir yfirlit um verkefni
áætlunarinnar, markmið þeirra,
stöðu mála í upphafi, ábyrgð og
umsjón með framkvæmd ein-
stakra verkefna, fjármögnun,
tímaramma, forgangsröðun og
framvindu hvers verkefnis.
Helstu málefni, sem unnið er
að, eru t.d. menntun og þjálfun
sjómanna, öryggi farþegaskipa og
farþegabáta, átak í
fræðslu og áróðri
ásamt gerð fræðslu-
efnis og leiðbeininga
um öryggismál,
söfnun og miðlun
upplýsinga um ör-
yggi sjómanna og
forvarnir í heil-
brigðismálum sjó-
manna. Að því er
stefnt að öryggis-
og gæðastjórn-
unarkerfi séu notuð
sem víðast, öryggis-
fulltrúar verði í
skipum, fylgst með að lög og regl-
ur séu virt og rannsóknir á sviði
öryggismála sjómanna stundaðar.
Öryggisaðgerðir
vegna sjófarenda hluti
af samgönguáætlun
Í þingsályktunartillögu um
samgönguáætlun, sem samþykkt
var á Alþingi í mars 2003, er lagt
til að öryggismál sjófarenda verði
hluti af samgönguáætluninni sam-
kvæmt lögum um samgönguáætl-
un, nr. 71/2002. Miðað er við að
framkvæmd þeirrar áætlunar
verði með sama hætti og fram-
kvæmd langtímaáætlunar í örygg-
ismálum sjófarenda 2001–2003,
þ.e. að Siglingastofnun annist
framkvæmdina samkvæmt sér-
stakri framkvæmdaáætlun og að
verkefnisstjórn komi að málinu
með sama hætti og áður.
Í samgönguáætlun fyrir árin
2003–2006 er gert ráð fyrir að
verja 75 milljónum króna til fram-
kvæmdar áætlunar um öryggi
sjófarenda, þ.e. 15 milljónum
króna árið 2003 og 20 milljónum
króna á árunum 2004, 2005 og
2006.
Viðhorf til öryggismála
sjófarenda
Til þess að meta árangur af
starfi þeirra sem unnið hafa við
að koma í framkvæmd áætlun um
öryggismál sjófarenda lét Sigl-
ingastofnun IMG Gallup rannsaka
viðhorf til öryggismála.
Það er skemmst frá því að
segja að viðhorf starfandi sjó-
manna til öryggisáætlunar er
mjög jákvætt. Tvær spurningar
voru lagðar fyrir starfandi, lög-
skráða sjómenn. Spurt var í
fyrsta lagi: ,,Hefur þú kynnt þér
fræðsluefni sem Siglingastofnun
hefur gefið út í tengslum við
áætlun um öryggi sjófarenda?“
76,6% svöruðu játandi. Spurt var
í öðru lagi: ,,Hefur áætlun um ör-
yggi sjófarenda haft jákvæð eða
neikvæð áhrif á viðhorf þitt til ör-
yggismála sjómanna?“ 93,5%
svöruðu játandi.
Því er þetta rifjað hér upp að
ég þurfti að hafa verulega mikið
fyrir því að koma þessari áætlun í
gegnum þingið á sínum tíma.
Minnist ég sérstaklega neikvæðs
málflutnings Lúðvíks Berg-
vinssonar alþingismanns.
Starf þeirra sem vinna að ör-
yggismálum sjómanna er mik-
ilvægt.
Þau skipulegu vinnubrögð, sem
beitt hefur verið á grundvelli
langtímaáætlunar um öryggismál
sjófarenda, sem nú er hluti af
siglingaþætti Samgönguáætlunar,
hefur borið árangur. Það bendir
allt til þess að sjómenn kunni að
meta það starf.
Öryggismál sjófarenda
Sturla Böðvarsson fjallar um
öryggismál sjófarenda ’Þau skipuleguvinnubrögð, sem
beitt hefur verið á
grundvelli langtímaáætl-
unar um öryggismál
sjófarenda, sem nú er
hluti af siglingaþætti
Samgönguáætlunar,
hefur borið árangur.‘
Sturla Böðvarsson
Höfundur er samgönguráðherra.
Ég er búin að hlæja að öllu sem
var sagt við mig í nótt, sama hvað
það var asnalegt.“
Tilkoma maraþonsins átti að
sögn sr. Bolla rætur sínar að rekja
til umræðna í æskulýðsstarfinu
sem fram fer í kirkjunni á mánu-
dögum. „Við vorum að velta fyrir
okkur hvernig við gætum látið gott
af okkur leiða. Að lokum var þetta
niðurneglt í ferðalagi sem við fór-
um í Vatnaskóg, en þar er alltaf
góður andi og góðar hugmyndir
sem fæðast,“ segir Bolli. Aðspurð-
ur hvers vegna krabbameinssjúk
börn urðu fyrir valinu segir Bolli
hugmyndina í raun hafa sprottið
upp í starfinu. „Vissulega hefur nú
líka haft einhver áhrif á þessa
ákvörðun að í fermingarhópnum er
einn einstaklingur sem er að glíma
við krabbamein.“
Bolli og Valgeir kveðast afar
stoltir af unglingunum áræðnu,
enda sé hér um að ræða hinar frá-
bærustu fyrirmyndir, bæði fyrir
yngri börn og jafnaldra. Segja þeir
mikilvægt að fólk geri sér grein
fyrir því að upp til hópa séu ung-
lingar til fyrirmyndar og vilji gera
góða hluti. „Þetta er alveg rjóma-
hópur og öll þeirra framkoma er til
fyrirmyndar,“ segir Bolli að lokum.
Þegar áheitin voru tekin saman í
gær kom í ljós að unglingarnir í
Seljakirkju höfðu safnað 50.000
krónum og tók Rósa Guðbjarts-
dóttir, fulltrúi krabbameinssjúkra
barna, við fénu með miklu þakk-
læti í guðsþjónustunni.
g að gera
ljakirkju.
sem ég
itt var að
nú er ég
ngi.“
r
eiginlega
inn í það
að vaka.
og alveg
vona gott
bætir við
mikill um
lu og það
ga fyndið
syfjaður.
eik börn með biblíumaraþoni
g fram-
myndar
Morgunblaðið/ÞÖK
gt og gott starf í Seljakirkju um helgina.
framtíð tvítölu og fleirtölu, en fram á þennan
dag hefur verið notuð gamla fleirtalan gegn-
umgangandi, en tvítalan aðeins þar sem talað
er um tvo. Orðin „við“ og „þið“ vísuðu í gömlu
máli til tveggja, en „vér“ og „þér“ vísuðu til
stærri hópa. Nú mun nútíma fleirtalan, þ.e.a.s.
gamla tvítalan, gilda nema í ræðum Jesú, orð-
um engla og í bænum og í lofsöngvum. Þar
ríkir gamla fleirtalan. Sömuleiðis er gamla
fleirtalan notuð í sálmum og bænum í Gamla
testamentinu í hátíðlegum textum, en í sögu-
bókum og Mósebókum er nútímafleirtalan
notuð. „Þetta er mjög mikil breyting og ekki
allir sáttir við hana, en þetta er millileið til að
koma til móts við sem flesta,“ segir Guðrún.
Nokkur átök urðu um tillögu á nýrri þýð-
ingu á hugtakinu sem áður var nefnt „kyn-
villa“ eins og það kemur fram í bréfi Páls
Postula til Kórinþumanna. Var tillögu sem
kom fram í kynningarefni sem gefið var út ár-
ið 2005 og hljómaði svo: „Hórkarlar né þeir
sem leita á drengi eða eru í slagtogi við þá“,
hafnað vegna mikilla mótmæla og leitað að
málamiðlun. Lokaniðurstaðan var að sögn
Guðrúnar sú að tilvísunin í kynvillu er orðuð á
eftirfarandi hátt: „Enginn …lifir í hórdómi
eða kynlífsvillu.“