Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 47

Vit og vitleysa
45
spekingar vilji gjarnan teljast mjög greindir og reyna að sýna hvað þeir eru greindir
með rithætti sínum: hvað þeir eru skarpir að gera hárfínan greinarmun, hvað þeir
hafa gott vald á flóknum röksemdafærslum, hvað þeir eru miklir snillingar í rök-
legum greiningum. En það sem hvetur til skrifta skín alltaf í gegn, eins og Schop-
enhauer minnti okkur á. Innri hvatir rithöfundar, jafnvel þegar hann gerir hug-
vitssamlegar tilraunir til að leyna þeim, gægjast alltaf út á milli h'nanna hjá honum.
Somerset Maugham sagði að rithöfúndur gæti engu frekar ákvarðað þá ímynd
sem hann færir lesendum sínum af sjálfúm sér en að stökkva á skuggann af sér.
Ennfremur leikur lítill vafi á því að sumt af því sem hvetur okkur öll til skrifta er
ómeðvitað. Niðurstaðan er, hvort sem okkur líkar það eða ekki, að stíllinn opinber-
ar gildismat okkar.
Margir heimspekingar munu aldrei skrifa skýrt. Þeir geta það ekki af því að þeir
eru hræddir við skýrleika. Þeir óttast að sé það sem þeir skrifa skýrt þá muni fólk
álíta að það Hggi í augum uppi. Og þeir vilja að hugsað sé um þá sem meistara hins
erfiða. Þegar ég gerði útvarpsþætti mína um heimspeki í þremur flokkum, tvo fyrir
sjónvarp og einn fyrir hljóðvarp, uppgötvaði ég að einungis fáeinir í stéttinni -
aðallega mikilhæfústu einstaklingarnir, eins og til dæmis Quine, Chomsky, Popper,
Berlin og Ayer - voru fúsir til að ávarpa almenna áheyrendur á einfaldan og af-
dráttarlausan hátt. Flestir hinna óttuðust að ef þeir gerðu þetta mundu þeir lækka
í áliti hjá starfsfélögum sínum. Það skipti þá miklu máh að það sem þeir gerðu sem
fagmenn skyldi virðast erfitt.
Það er mjög mikilvægt að gera greinarmun á erfiðleika og óskýrleika. Þegar
heimspekingar á borð við Platon, Hume og Schopenhauer skrifa um hin erfiðustu
vandamál á skýru máli lætur skýrleiki þeirra vandamálin ekki virðast einföld eða
auðveld úrlausnar. Þvert á móti gerir hann skilningi okkar erfiðleikana fúllkomlega
ljósa. Að ganga út frá því að sé vandamál frámunalega torvelt þá þurfi af þeim
sökum að fjalla um það á máli sem er frámunalega torvelt er að gera sig sekan um
rökvillu - hliðstæða þeirri sem dr. Johnson skopstældi með þessum ummælum:
„Sá sem rekur feita uxa ætti sjálfúr að vera feitur.“ Vitanlega getur texti verið óskýr
af ýmsum ástæðum. Ein algeng ástæða er að höfundurinn er sjálfur ráðvilltur.
Önnur er að hann hefúr verið latur og hefúr ekki hugsað vandamálin til enda áður
en hann settist við skriftir. Enn önnur er sú að hann hefúr verið óþolinmóður og
því birt það sem hann hefði átt að líta á sem næstsíðasta uppkast - í sjálfsævisögu
sinni nefnir Hume þetta sem sérstaklega algeng mistök - mistök sem hann telur
að hann kunni sjálfúr að hafa gert. Það eru einnig, satt að segja, mistök sem Kant
gerði hvað snerti gagnrýniverk hans, í því tilfelli vegna þess að hann var hræddur
um að hann dæi áður en hann lyki þeim. En málið er að engar þessar ástæður gefa
tilefni til aðdáunar. Þær eru allar hryggilegar. Sú staðreynd að eitthvað er óskýrt
ætti aldrei, aldrei, aldrei að auka virðingu okkar fyrir því. Við getum engu að síður
borið virðingu fyrir því þrátt fyrir óskýrleikann, en óskýrleiki er ætíð galli og aldrei
kostur.
Góður stíll verður til einungis í þeim tilvikum - en ekki endilega í öllum slíkum
tilvikum, eins og dæmi Kants sýnir - þegar höfúndurinn er fyrst og fremst upp-
tekinn af viðfangsefninu en ekki af sjálfúm sér og því sem aðrir muni hugsa um