Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 160

158
Hjörleifur Finnsson og Davíð Kristinsson
„nýja“ frjálshyggjan sé í grundvallaratriðum gamla frjálshyggjan. Þannig skrifaði
Olafur Björnsson fyrir tveimur áratugum: „Fráleitt er að mínum dómi að vitna í
kenningar þeirra Hayeks eða Miltons Friedman og kalla þær ,nýfrjálshyggju‘.
Framlag þessara merku höfunda er fólgið í því að gera fyrir því nánari grein en
áður var gert hvernig framkvæma megi hugsjónir frjálshyggjunnar".4' Einar Már
virðist eins og margir talsmenn frjálshyggjunnar ganga út frá því að hún sé í
grunninn ávallt sama hugmyndin sem tekur litlum breytingum; enginn grund-
vallarmunur sé á elstu og yngstu afbrigðum hennar, enda samræmist það þeirri
hughyggju að breytilegar samfélagsgerðir og framleiðsluhættir hafi ekki áhrif á
hugmyndir og hugmyndafræði - frjálshyggjan er með öðrum orðum ósöguleg
hugmyndafræði. Árás frjálshyggjunnar á velferðarkerfið er því alltaf í grunninn sú
sama, hugmynd sem „hefur horfið af sjónarsviðinu um nokkurn tíma og birtist svo
á ný“ (157), eilíf endurkoma hins sama. Einar Már er samkvæmur sjálfum sér að
því leyti sem hann notar sama hugtakið um það sem hann álítur, eins og margir
fulltrúar frjálshyggjunnar, vera eitt og sama fyrirbærið. En þar sem þetta er ekki
tilfellið hefði verið mikilvægt að sýna með einhvers konar aðgreiningu hugtaka að
á þessu er mikilvægur greinarmunur. Sér í lagi þegar haft er í huga að eldri afbrigði
frjálshyggjunnar, til dæmis í búningi Adams Smith og Mills, leggja aðra merkingu
í frelsishugtakið og hafa aðra afstöðu til ríkis, ríkisvalds og ríkisafskipta, svo
eitthvað sé nefnt. Þannig skyggir hugmyndasambræðsla Einars Más til dæmis á
þá mikilvægu staðreynd að hugmyndin um velferðarsamfélagið er samrýmanleg
klassískri frjálshyggju eða a.m.k. einstökum höfundum hennar á borð við Mill.42
Á sama hátt og Einar Már skipar eldri jafnt sem yngri afbrigðunum undir sama
hatt „frjálshyggju“ - þau yngri hefði til dæmis mátt nefna „nýfrjálshyggju" í að-
greiningarskyni - er, eins og við munum sjá í næsta hluta, hugtak hans „formgerð-
arhyggja" sömuleiðis svo umfangsmikið að það spyrðir saman afar óh'k fyrirbæri.
IV. Tískufrœðileg greining (póst)strúktúralismans
Þegar Einar Már útlistar tískufræðilega greiningu sína - sem hann viðurkennir að
byggi að hluta til „fremur á innsæi blaðamanna en einhverjum sérstökum rann-
sóknum" (181) - telur hann til tólf atriði sem einkenna andleg tískufyrirbæri (86-
88).43 Umrædd atriði verða ekki endurtekin hér en þó má geta þess að ýmis ein-
kenni tískufyrirbæranna virðast nánast trúarlegs eðlis: engin rök bíta á þau, menn
bera „lotningu" fyrir þeim, „engin rök eru borin fram fyrir tískukenningu, heldur
er henni slegið fram í mynd trúarsetninga“ (87), tískan er einráð og andstæðingar
hennar „villutrúarmenn". Tískuhreyfingar sæta engu aðhaldi: „Það skiptir engu
41 Ólafur Björnsson, „Hvað er frjálshyggja?", Morgunb/aðið 23. apríl 1987, s. 18.
42 Sjá t.d. John Stuart Mill, Fre/sið, þýð. Jón Hnefill Aðalsteinsson og Þorsteinn Gylfason,
Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag 1978, s. 47.
43 Þegar fyrir rúmum aldarfjórðungi hafði Einar Már („Nýjar stcfnur í franskri sagnfræði", s. 223)
orð á „þeim sið Frakka um þessar mundir að nota lýsingarorðið ,nýr‘ um öll þau tízkufyrirbæri,
sem koma upp í landinu" og talaði í því samhengi um „innihaldslausar tízkubólur eins og hina
svokölluðu ,nýju heimspeki‘“.