Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 189

Síðdegisboð hjá Immanuel
187
tveir verufræðilegir flokkar eða tilheyri
tveimur ólíkum heimum. Hlutirnir sem
við skynjum tilheyra þeim heimi sem við
höfum aðgang að en hlutirnir í sjálfum
sér tilheyra heimi sem er vitundinni lok-
aður. Þessi leið er kölluð tveggja heima
túlkunin og er gjarnan kennd við P.F.
Strawson.1 Samkvæmt hinni túlkunar-
leiðinni er skipting Kants í hlutina eins
og við skynjum þá og hlutina í sjálfum sér
ekki verufræðileg heldur þekkingarfræði-
leg. Heimurinn er aðeins einn og í honum
einn flokkur verunda en sjónarhornin eru
tvö, sjónahorn vitundar okkar og skynj-
unar annars vegar og hins vegar það sjón-
arhorn sem vitundin hefur ekki aðgang
að. Þetta er kallað tveggja sjónarhorna
túlkunin og einn helsti forsprakki hennar
er Henry Allison.2 Sem dæmi um milli-
veg í túlkunarleiðum má svo nefna Rae
Langton en hún heldur því fram að Kant
hafi í huga einn heim með tvær gerðir
eiginleika.3
Sú leið sem Þorsteinn fylgir í Innliti
hjá Kant er tveggja heima túlkunin. Eins
og Þorsteinn gefur sjálfur til kynna í
eftirmálanum er hann í túlkun sinni á
hugmyndum Kants í Gagnrýni hreinnar
skynsemi undir sterkum áhrifum frá
Strawson og umfjöllun hans ber þess
glögglega merki. Sú gagnrýni Þorsteins á
rök Kants fyrir nauðsyn orsakalögmálsins
að þar sé blandað saman tveimur ólíkum
nauðsynjarhugtökum (45-49) er til að
mynda hin sama og Strawson setur fram.4
Eins er gagnrýni Þorsteins á hugmyndina
um hlutina í sjálfum sér (69-73) mjög í
anda tveggja heima túlkunarinnar. Sam-
kvæmt henni ber að skilja hughyggju
Kants á svipaðan hátt og hughyggju
Berkeleys og hlutunum í sjálfum sér
verður þar ofaukið.
En þótt Þorsteinn leggi verufræðilegan
skilning í forskilvitlega hughyggju þá
leggur hann ríka áherslu á mannlega
þekkingu, einkenni hennar og takmark-
anir. Þegar á heildina er litið má segja að
rauði þráðurinn í bókinni sé hugsun
Kants um þekkinguna og þar liggur einn
helsti styrkur bókarinnar. Lýsingar Þor-
steins á riðlum hugsunarinnar (24-27; 32-
34) og afstæðum heimsmyndum (33-37)
eru mjög skýrar og í kaflanum um Þrætu-
bókina, þar sem Kant tekst á við mögu-
leika okkar á frumspekilegri þekkingu,
tekst Þorsteini sérstaklega vel að koma
afar flóknu efni til skila (59-69). Þar segir
Þorsteinn frá gagnrýni Kants á sálarhug-
myndina og sáttarhyggju Humes um or-
sakalögmál og sjálfræði.
Eins og gefur að skilja er ekki vinnandi
vegur að kafa djúpt í stórt og tyrfið verk
eins og Gagnrýni hreinnar skynsemi á 73
blaðsíðum eða í þremur útvarpserindum.
Markmiðið með Innliti hjá Kant er því
tæpast að gera efninu ítarleg fræðileg skil.
Það sem Þorsteini tekst hins vegar á sinn
einstaka hátt er að semja skemmtilegan
og aðgengilegan texta sem veitir sýn inn í
hugarheim eins af risum heimspekisög-
unnar og ætti að skilja lesandann eftir
þyrstan í meiri fróðleik um kenningar
Kants.
Eyja Margrét Brynjarsdóttir
1 P.F. Strawson (1966), The Bounds of Sense:
An Essay on Kant's Critique of Pure Reason,
London: Methuen.
2 Henry E. Allison (1983), Kant's Transcend-
ental Idealism: an Interpretation and Defense,
New Haven: Yale University Press.
3 Rae Langton (1998), Kantian Humility: Our
Ignorance oflhings in Themselves, New York:
Oxford University Press.
4 Sjá Bounds of Sense, s. 137-138.