Hugur - 01.01.2008, Blaðsíða 30

28
Páll Skúlason
sem horfa utan frá á það sem heimspekingarnir eru að gera og vilja gjarnan skilja
þá eða bara skemmta sér yfir skringilegheitunum í orðum þeirra og verkum. Frá
upphafi hefur heimspeki þótt flókin og framandi fyrir okkur sem lifum og hrær-
umst í heimi hversdagslegrar orðræðu og áhyggjuefna. Þannig var það þegar fyrir
daga Sókratesar og Platons, en segja má að þeir félagar hafi sett flækju- og fram-
andleikastimpilinn á heimspeki með afgerandi hætti um leið og þeir mótuðu
hugmynd um lífstíl sem tæki mið af hinu sanna, fagra og góða.
Allar tilraunir til að gera heimspeki einfalda og aðgengilega eru ekki aðeins
dæmdar til að mistakast, heldur eru þær spaugilegar vegna þess að þær stangast á
við það sem gerir heimspeki að heimspeki, nefnilega að hugsa persónulegar og
frumlegar hugsanir um heiminn sem flytja merkileg sannindi til allra annarra
manna - svo fremi að þeir nái að skilja þessar persónulegu og frumlegu hugsanir
um heiminn. Hér stendur hnífurinn í kúnni: Þessar hugsanir eru fjarri því að vera
auðskildar eða aðgengilegar, réttara sagt þá tekur það heimspekinginn iðulega
mörg ár að brjóta þessar hugsanir til mergjar og setja þær fram í riti sem á að vera
skiljanlegt öðrum hugsandi verum, ef það þá tekst yfirleitt. Margir sem stundað
hafa heimspeki hafa líka hætt að iðka hana og farið að gera eitthvað annað, til
dæmis að skrifa um heimspeki án þess að leggja sig sjálfa að veði með heimspeki-
legum hætti í skrifúm sínum. Aðrir eiga mjög erfitt með að skrifa um heimspeki
vegna þess að þeir lenda samstundis í heimspekilegum átökum við flóknar hugs-
anir og eru að glíma við að koma orðum að svo mikilvægum sannindum eða
hugsunum að engin orð hæfa þeim fylfilega; og þess vegna iðka þeir heimspeki
fyrst og fremst í hverfulli samræðu sem skilur ekki eftir sig neinar hlutlægar heim-
ildir.
Ef það sem nú hefur verið sagt um heimspekina er ekki víðs fjarri sannleikanum,
þá blasir við að heimspeki er í senn fræðigrein sem stefnir að því að uppgötva
ákveðin sannindi um viðfangsefni sitt og miðla þeim til annarra og jafnframt
persónuleg viðleitni eða lífsmáti þar sem gert er ráð fyrir að fólk lifi í samræmi við
skilning sinn á hinu sanna, fagra og góða, svo vitnað sé til þess sem Platon taldi
liggja tilverunni til grundvallar. Þá blasir við líka að heimspekisagan skiptir máli
til að skilja heimspeking, vegna þess að það að stunda heimspeki felur í sér að
ganga til fundar við þá sem iðkað hafa heimspeki og gefið fordæmi í fræðum
sínum og hfi fyrir þá sem á eftir koma. I vestrænni heimspeki - og ég verð að játa
að ég þekki ekki aðra heimspeki - hefur fordæmi þeirra Sókratesar og Platons,
sem ég hef þegar nefnt, haft svo afgerandi þýðingu að það að iðka heimspeki er
eins og að gerast þátttakandi í sögunni sem frá þeim er runnin. Þessa sögu má
hins vegar segja á fleiri en einn hátt og hana þarf líka sífellt að endursegja, ef hún
á ekki að hverfa í myrkur fortíðarinnar. Sérhver heimspekisaga er samtímasaga,
saga sögð í ljósi samtímans, nútíðarinnar, á hverjum tíma. Þá skipta vonir og
draumar þeirra sem segja söguna höfuðmáli, það er að segja framtíðarsýn þeirra.
Þess vegna speglast fortíðin í hugmyndum fólks um framtíðina og auk þess má
ekki gleyma því að fortíðin er fyrrverandi framtíð. Þess vegna má segja að tíminn
líði ekki áfram, heldur streymi til okkar frá hinu ókomna, hlutskipti okkar sé að