Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2002, Qupperneq 24

húðar) og auðveldar skrið þeirra yfir sárabeðinn (Bolton,
Monte og Pirone, 2000).
• Rakinn hvetur til fjölgunar fiíbróblasta og myndunar
kollagens (Bolton, Monte og Pirone, 2000).
• Rakinn hvetur til æðanýmyndunar (Bolton, Monte og
Pirone, 2000).
• Rannsóknir benda til þess að raki við sárabeð dragi úr
nekrósumyndun af völdum ofþornunar (Bolton, Monte og
Pirone, 2000).
• Rakar umbúðir loða síður við sárabeðinn og rífa því síður
upp nýmyndaðan vef við umbúðaskipti. Af þeim sökum
draga þær úr sársauka við skiptingar (Asta Thoroddsen,
1990; Bolton, Monte og Pirone, 2000).
Nýlegar rannsóknir hafa sýnt að rakasæknar (hydrocolloid)
umbúðir, sem draga samtímis að sér vessa úr sári og halda
sárabeði rökum og heitum, stuðli betur að góðri sáragræðslu en
hefðbundin grisjunotkun. Þessi verkun skýrist af þeirri stað-
reynd að rakasæknu umbúðirnar eru mun öflugri við að draga
úr rakatapi við sárabeð en grisjumar, en það gera þær með því
að draga í sig vessa úr skurðsári og mynda hlaup sem bindur
raka og heldur honum að sárabeðnum. Saltvatnsbleyttu grisj-
urnar loftþorna hins vegar og loða við sárabeðinn. Af þeim
sökum þyrfti að væta grisjurnar á a.m.k. fjögurra tíma fresti til
að ná upp sama rakamagni við sárabeð og rakasæknu umbúð-
imar veita, sérstaklega á seinni stigum græðslunnar þegar
vessamyndun minnkar (Bolton, Monte og Pirone, 2000).
Þessar rakasæknu umbúðir eru teygjanlegar og ógegndræpar
fyrir bakteríum, vatni og lofttegundum. Þær halda hlutþrýstingi
súreíhis lágum (5-10 mm Hg) í sárabeðnum og það hvetur til
nýmyndunar háræða (angiogenesis) og hyldgunarvefjar
(granulationsvefjar) og stuðlar á þann hátt að sáragræðslu (Asta
Thoroddsen, 1990; Chang, Wind og Kerstein, 1996; Collier,
1996). Rakasæknar umbúðir veita einnig vörn við vexti baktería
með lágu sýrustigi, en það er óhagstætt fyrir vöxt pseudomonas
aemginosa og staphilococcus aureus. Þegar þær komast i
snertingu við vessa úr sárinu leysast þær upp i hlaupkennt efni
næst sárbeðnum, en vessinn inniheldur mikið af virkum hvítum
blóðkornum sem stuðla að hreinsun á dauðum vef og fmrnurn
(Ásta Thoroddsen, 1990).
Hvers vegna er notkun rakasæknu umbúðanna ekki meiri
en raun ber vitni?
Almenn hræðsla hefur verið í heilbrigðisgeiranum við að loka
sárum af ótta við sýkingu. Sá ótti hefur samkvæmt rann-
sóknum ekki átt við rök að styðjast þar sem rakt og súrt
umhverfi ásamt lágum súrefnisþrýstingi hamlar vexti baktería.
Raunin er sú að lokaðar umbúðir hvetja til fjölgunar á hvítum
blóðkornum sem hefta fjölgun baktería í sári (Chang, Wind og
Kerstein, 1996). Rannsókn Hutchinson og McGuckin 1990
styður þessa niðurstöðu þar sem hún sýndi að tíðni sýkinga í
sárum með lokuðum umbúðum var einungis 2,6% en tíðni
sýkinga í sárum, sem ekki voru hulin með lokuðum umbúð-
um, var 7,1% (vitnað til í Bolton, Monte og Pirone, 2000;
216
vitnað til í Chang, Wind og Kerstein, 1996). Talið er að þessi
góði árangur geti verið vegna takmörkunar rakaumbúðanna á
nekrósu í sárabeði þar sem dauði vefurinn er ákjósanlegt æti
fyrir sníkla ýmiss konar (Bolton, Monte og Pirone, 2000).
Sárameðferð með Tender-Wet
Það sem varð til þess að við kynntumst og fórum að vinna
með rakasæknar umbúðir af gerðinni Tender-Wet var að ungur
maður með erfið sár lagðist inn á bæklunardeild Fjórðungs-
sjúkrahússins á Akureyri (FSA). Hann þarfnaðist sérhæfðar
sárameðferðar þar sem hefðbundin sárameðferð reyndist ekki
fullnægjandi.
Þessi skjólstæðingur okkar hafði orðið fyrir vinnuslysi
tveimur vikum áður, en 400 kílóa hlutur hafði runnið til og
klemmt fótlegg hans í nokkrar mínútur. I kjölfarið þróaðist
„compartment syndrome" en þá eykst þrýstingur verulega
innan vöðvahólfa kálfans vegna blæðingar og bjúgs sem síðan
getur leitt til drepmyndunar ef þrýstingi er ekki aflétt. Við slysið
var hann fluttur á nálægt sjúkrahús þar sem þrýstingi var aflétt
með skurðaðgerð og tveir kerar settir inn á áverkasvæðið.
Keramir voru tekin tveimur dögum síðar og hann útskrifaður.
Tveimur vikum síðar kemur hann á slysadeild FSA til
eftirlits en hann hafði þá verið með slæma verki í fætinum í
nokkurn tíma án þess að leita sér aðstoðar. Við skoðun kom í
ljós að aðgerðar var aftur þörf þar sem þrýsingur innan kálfans
var orðinn verulegur. Hann fór í skurðaðgerð og var í kjölfarið
lagður inn á bæklunardeild FSA. Við komu var hann með 25-30
sentimetra langan skurð eftir fótleggnum sem var lokað með
fisksaumi að hluta en hann er eins og grófur krosssaumur.
Beggja vegna skurðarins mátti sjá stóra nekrósubletti u.þ.b. 5x5
cm stóra sem ekki höfðu náð upp í gegnum húðina. í fyrstu var
skipt á sárinu tvisvar til þrisvar á dag með saltvatnsblautum
grisjum, þurrum grisjum yfir og loks umbúðarpúða.
Skjólstæðingurinn hafði skerta fótaferð og hafði fótinn í
hálegu í rúmi þess á milli. Fyrstu 4 daga eftir aðgerð vessaði
lítið úr sárinu, verkir voru litlir við umbúðaskiptingar og
bjúgur í rénun. Þá fékk hann leyfi til aukinnar fótaferðar en
við það jókst bjúgur verulega á fætinum, vessinn jókst og varð
blóðlitaður og verkir urðu meiri. Á sama tíma fer að myndast
roði í húð kringum nekrósubletti en húð er þó enn órofin og
sárameðferð óbreytt.
Tveimur vikum eftir komu á deildina var fisksaumur
fjarlægður og farið að skola sár með þynntu oxydoli vegna
fíbrínuppsöfnunar. Ákveðið var að taka ekki nekrósusvæði í
aðgerð að svo stöddu þrátt fyrir að það væri farið að teygja sig
upp i gegnum húð þar sem vonast var til þess að einhver
græðsla ætti sér stað í vöðvavefnum undir því.
Sár verður sýkt og verkir aukast
Þremur vikum eftir komu á deildina verður breyting á sárinu
og var það þá orðið sýkt af völdum staphilococcus aureus.
Tveimur dögum síðar fer sjúklingurinn í aðgerð þar sem sárið
er hreinsað og dauður vefur skorinn í burtu. í kjölfarið verður
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 78. árg. 2002