Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2002, Síða 38

Svanhildur Þengilsdóttir
deildarstjóri heilbrigðissviðs Rauða kross Islands
SkvTi( li
hjálp

't’All OA «skt)K.^Ík]Álp
í ýtarlegri grein Kenneth K. Steinweg í tímaritinu American
Family Physiscian (nóvember, 1997) um fallslys á meðal aldr-
aðra kemur ífam að slík slys eru mjög algeng, sérstaklega
þegar komið er yfir 65 ára aldurinn. Tíðni fallslysa er um það
bil 30% hjá einstaklingum 65 ára og eldri en fer upp í 80% hjá
einstaklingum sem eru eldri en 80 ára. Flest slysin eiga sér
stað vegna flókins samspils innri og ytri
þátta. Um það bil helming falla má tengja
slysum og ytri þáttum, s.s. hálurn gólfum,
og hinn helminginn innri þáttum, s.s.
veikleika í neðri útlimum, göngutruflunum
eða áhrifúm lyfja eða bráðra sjúkdóma.
Almenningur lítur á fall sem slys eða
atburð sem er ófyrirsjánlegur og því
eitthvað sem ekki er hægt að koma í veg
fyrir. í raun er fall skilgreint sem samsafn
öldrunareinkenna sem krefjast ýtarlegs
mats á einstaklingnum og í kjölfarið með-
höndlunar.
Tíðni og áhrif falls
Um 30-50% falla krefjast lítillar sem
engrar meðhöndlunar. Þó valda um 1% falla mjaðmagrindar-
broti, 3-5% einhvers konar beinbroti og um 5% alvarlegum
mjúkvefjaáverkum. I Bandaríkjunum eru um 10.000 dauðsföll
ár hvert sem má rekja til falls hjá öldruðum og mikill
meirihluti er tengdur mjaðmagrindarbrotum. Fall er eins og
áður segir flókið samspil innri og ytri þátta, innri þættir eru
þeir sem tengjast eðlilegri öldrun einstaklinga, sjúkdómum
eða lyfjum. Má þar nefna skerðingu á sjón og heyrn, breytingu
á jafnvægisskyni, ýmsum sjúkdómum, s.s. liðagigt, hjarta- og
æðasjúkdómum og heilablóðfalli. Innri þættir tengjast einnig
áhrifúm lyfja, s.s. róandi lyfja og þunglyndis- og blóð-
þrýstingslyfja.
Ekki þarf síður að horfa til ytri þátta þar sem þeir tengjast
nánasta umhverfi einstaklingsins. Má þar nefna lélega lýs-
ingu, lausar mottur, hál gólf og misháa þröskulda, húsgögn
sem eru of lág eða of há, tröppur sem eru án handriðs og
baðkar sem ekki er með handfongum.
Algengar orsakir falls hjá öldruðu fólki
/ Slys (50%)
/ Veikleiki i neðri útlimum
/ Gönguröskun
/ Áhrif lyfja (10 til 20%)
/ Afleiðing bráðra sjúkdóma (10 til 20%)
Ef borin eru saman börn og aldraðir þá er 10 sinnum lík-
legra að aldraðir þurfi að leggjast inn á sjúkrahús eftir fall og
8 sinnum líklegra að þeir deyi af völdum fallsins heldur en
börnin.
Þó að fall sé algengt meðal aldraðra er
ýmislegt hægt að gera til að draga úr alvar-
legum áhrifum fallsins. Með því að
meðhöndla eða fýrirbyggja þá þætti sem
mestu máli skipta í umhverfinu og tengjast
almennu ástandi einstaklingsins má koma í
veg fyrir alvarlegar afleiðingar. Huga þarf
að öryggi innan heimilis og að almennu
heilbrigði einstaklingsins.
Stuðst við grein efir Kenneth K. Steinweg,
aðstoðarprófessor í heimilislœkningum og
öldrunarlœkningum.
Skyndihjálp
Skyndihjálp vegna fallslysa tengist að mestu meðhöndlun
beinbrota og að koma í veg fyrir frekari afleiðingar slysa.
Mjaðmagrindaráverkar
Til að komast að þvi hvort mjaðmagrindin er brotin má þrýsta
varlega niður og inn við mjaðmarspaðana (efst á mjaðma-
grindinni). Ef grindin er brotin veldur það sársauka.
Hvað skal gera?
• Koma í veg fýrir lost.
• Setja eitthvað á milli læra viðkomandi og binda svo saman
hné hans og ökkla. Ef hnén eru beygð er gott að setja
eitthvað undir þau þeim til stuðnings.
• Láta hinn slasaða liggja á stöðugu yfirborði.
• Leita læknishjálpar.
Varúð: Ekki
- velta hinum slasaða. Það gæti valdið ffekari innvortis
meiðslum.
- hreyfa hinn slasaða nema í neyð. Ef þess er kostur skal
bíða komu sjúkraflutningamanna.
230
Tímarit hjúkrunarfræðinga ■ 4. tbl. 78. árg. 2002