Morgunblaðið - 08.09.1991, Blaðsíða 17

i eMPBSfl *?91
urs. Þá dó fóstra mín og mér var
komið að Húsafelli, þar sem ég fékk
menningarlegt uppeldi. Á því heim-
ili var talað um skáldskap og stjórn-
mál en ekki um náungann. A Húsa-
felli var ég þar til að ég giftist árið
1937. Húsafell er mér kærast af
öllum stöðum. Þar drakk ég í mig
náttúrufegurð og vegna þeirra
áhrifa finnst mér gaman að ferðast
og sjá fegurð hinna ýmsu staða.
Þótt við værum bæði Borgfirðing-
ar, ég og maðurinn minn, Stefán
Gunnarsson, þá giftum við okkur í
Reykjavík hjá séra Bjarna Jónssyni.
Fyrst bjuggum við á Akranesi en
árið 1941 hófum við búskap í Skipa-
nesi í Akrahreppi. Þar bjuggum við
í 30 ár. Meðan bömin okkar fjögur
voru lítil fór ég sjaldan af bæ og
aldrei lengra en að Húsafelli. En
árið 1964 fór ég í mitt fyrsta meiri
háttar ferðalag, ég fór með Esjunni
kringum landið. Síðan hef ég hvíld-
arlaust ferðast, nokkrar ferðir á ári.
Maðurinn minn er ekki gefinn fyrir
ferðalög, svo ég hef ferðast án hans.
Um það tjóir ekki að tala, það verð-
ur hver að jifa sínu lífi, þó í hjóna-
bandi sé.“ Ólína hefur skráð öll ferð-
alög sín í bækur sem hún dregur
nú fram og sýnir mér. „Ásbyrgi
þykir mér fallegasti staðurinn sem
ég hef komið á,“ segir hún, „og ég
geri varla uppá milli Þórsmerkur og
Landmannalauga. Núna er ég ný-
komin frá því að ganga á Gullkistu
í Laugardal og senn er ég á förum
til Portúgals. Klukkan er orðin
margt. Eg verð að flýta mér, ég
veit hvað ég er gömul þó ég sé ekki
alltaf að tala um það,“ bætir hún
við og kímir.
Nokkrum árum áður en Ólína
lagðist í ferðalög hóf hún undirskála-
söfnunina. „Mig minnir að það hafi
verið fyrir jólin 1954 að ég keypti
fjögur bollapör í kaupfélaginu á
Ákranesi handa hveiju barnanna,
en þau voru þá á aldrinum 6 til 14
ára. Ekkert bollaparanna var eins.
Það er ekki að orðlengja það að eft-
ir árið eða svo_ voru allir bollamir
brotnir," segir Ólína. „Ég tók undir-
skálarnar og raðaði þeim í bunka
ásamt öðrum stökum skálum sem
til voru á heimilinu. Árið 1960 fóru
að berast skálar frá öðrum heimilum
eða vinafólki. Verulega fór að lifna
yfir söfnuninni árið 1971, þegar ég
fór að vinna við heimilishjálp hjá
Kvenfélagasambandi _Mýra- og
Borgarfjarðarsýslu. Ári seinna
skráði ég 68 nýjar skálar sem ég
fékk m.a. á hinum ýmsu heimilum
sem ég vann á. Ég hef haldið skrá
yfir allar skálarnar. Ég númera
hveija skál og get gefanda og sögu
skálarinnar, ef kunn er. Ég á númer-
aðar 763 skálar, en ég hef fengið
miklu fleiri skálar, því margar sem
mér hafa verið gefnar hef ég átt
fyrir. Núna á ég tugi skála sem ég
á eftir að bera saman við safnið.
Ýmsir hafa orðið til að gefa mér
skálar og jafnvel safna skálum fyrir
mig. Duglegasti safnarinn minn er
Haraldur Vidal prófessor í Brandon
í Kanada. Ég kynntist honum í einni
af þremur ferðum mínum til Kanada,
þar á ég _ móðursystur og fleira
frændfólk. I þessum ferðum kynntist
ég einnig Ónnu Nordal, sem líka
hefur safnað fyrir mig mörgum skál-
um, m.a. gaf hún mér gamla skál
úr búi* móður sinnar Rósu Davíðs-
dóttur, sem fædd var í Eyjafirði árið
1866.
Flestar skálarnar mínar eru úr
eigu íslendinga. Líklega er elst í
safninu skál úr Flatey á Breiðafirði,
sem Jóhanna Þráinsdóttir blaðakona
og þýðandi gaf mér. Skálina átti
amma hennar og kannski einhveijar
formæður hennar. Aðra sþál á ég
sem afi og amma Bjarna Þjóðleifs-
sonar læknis, þau Bjarni á Litla-
Teig og Katrín kona hans, fengu
þegar þau giftu sig á Akranesi árið
1900. Það var Ejóðleifur, fósturfaðir
Bjarna, sem gaf þeim skálina. Ég
fann þessa skál undir blómapotti og
bjargaði henni. Hún var sú síðasta
úr þessu forkunnarfagra stelli sem
aldrei var tekið fram nema þegar
hreppstjórar og aðrir heldri menn
komu í heimsókn.
Þó allar skálarnar mínar séu í
afhaldi hjá mér þá held ég samt
mest uppá tvær skálar. Önnur þeirra
er brúðargjöf sem Þóra Einarsdóttir,
vinkona mín og skólasystir, fékk
þegar hún gifti sig. Þóra er þekkt
kona fyrir góðgerðarstarfsemi sína,
Hún stofnaði m.a. fangahjálpina
pg-gi.7
Skálasafnið á stéttinni
Vernd. Það voru séra Guð-
mundur Sveinsson og
Guðlaug kona hans og
systir Þóru sem gáfu
henni og séra Jóni Péturs-
syni manni hennar ská-
lina. Hin uppáhaldsskálin
mín er brúðargjöf sem föð-
ur mínum og konu hans,
Ingibjörgu Þorsteinsdótt-
ur frá Húsafelli, var gefin
þegar þau giftu sig árið
1916. Þau eignuðust sam-
an 3 börn og það er gæfa
mín að hafa fengið að
kynnast vel systkinum
mínum.“
Þegar hér er komið
sögu hefur stytt upp og
við Ólína göngum út til
þess að skoða þessar um-
töluðu undirskálar. Það er
ekki sjón að sjá þær, fullar
af vatni og óhreinindum.
„Þetta er nú eitthvað það
versta sem ég tendi í, að
fá rigningu á_ skálarnar
mínar,“ segir Ólína og fer
inn til þess að sækja stykki
til að þurka af skálunum.
Meðan hún er inni geng
ég á milli skálaraðanna
og virði þær fyrir mér. —
Gaman væri nú að sjá allt
það fólk sem drukkið hef-
ur úr bollum af þessum skálum,
hugsa ég. — Margt hefur verið sagt
yfir þessum skálum í öllum þeim
kaffiboðum og molasopasamkomum
sem þær voru í á sinni tíð. Mér finnst
eins og ég lendi þarna í Kaffiboði
ævi minnar. Æði margar skálarnar
koma mér kunnuglega fyrir sjónir.
Þarna eru bókstaflega skálar úr
nánast öllum bollastellum sem mér
hefur verið borið kaffi í um dagana.
Sumar eru eins og skálar sem ég
hef sjálf átt og aðrar eins og skálar
vinkvenna minna og ættingja. Þarna
eru meira að segja skálar eins og
þær sem til voru þar sem ég var
barn í sveit. Ein slík, skál með stórri
rauðri rós, er sprungin og dettur í
sundur þegar ég hreyfi við henni.
„Þetta er allt í lagi, þetta var bara
kattaskál sem einhver krakkinn gaf
mér,“ segir Ólína sem komin er út
með tusku í hendi. „Þær geta verið
fallegar með einni rós, ef svo ber
undir,“ heldut- hún áfram og tekur
að þurrka af skálunum. „Annars er
ég alveg hætt að safna. Ég fortek
þó ekki fyrir hvað ég gerði ef ég
rækist á mjög glæsilega skál, það
yrði þá ekki nein með einni rönd eða
svo. Ég get ég sagt þér að ég hef
aldrei stolið undirskál, riema einni
sem notuð var sem reykingaskál í
Noregi, en það var nú í útlöndum,"
bætir hún við og kímir.
Þegar ég horfi á Ólínu þurrka
varlega af einni skálinni, svo ekki
detti af henni merkimiðinn, rennur
upp fyrir mér hvert ógnarverk hún
á fyrir höndum. Augljóslega þarf að
þvo og þurrka allar skálarnar áður
en hægt verður að pakka þeim ofan
Stefán stillir sér upp hjá nokkrum hluta af „upp-
vaskinu"
í hvítu plastföturnar á ný.
Ég ákveð að fresta för
minni og hjálpa Ólínu að
þrífa skálarnar. Ólína fer
aftur inn og sækir fyrir
okkur fötur með vatni,
tuskur og handklæði og svo
förum við að þvo og þurrka
skálarnar. Vegfarendur
staldra við og gefa okkur
gaum, en ekki höfum við
lengi kropið á stéttinni við
þetta verk þegar aftur fer
að rigna. Við tökum þá
þanii kost að hörfa undir
skýlisþak og ákveðum þar
að skipta með okkur yerk-
um. Stefán, maður Ólínu,
gengur í lið með okkur,
safnar skálunum saman og
ber þær til mín, sem þvæ
þær og þurrka. Ólína sort-
érar skálarnar og pakkar
þeim í föturnar. Þessi uppá-
koma verður til þess að af-
staðan breytist milli okkar
þriggja. Fyrir þessum
ágætu hjónum hætti ég að
vera einungis blaðakona út-
Reykjavík en verð samverk-
amaður þeirra í staðinn.
Það eru góð skipti. Það er
notaleg tilfinning að sam-
einast öðru fólki í starfi. í
þögn vinnum við hratt hvert sitt
verk, tíminn er naumur því ég þarf
að ná síðustu ferð bátsins til Reykja-
víkur. Ég hef ekki aðeins lent þarna
í Kaffiboði ævi minnar, heldur líka
í Uppvaski ævi minnar. Kosturinn
við þetta er að nú gefst mér gott
tækifæri til að gaumgæfa undirskál-
asafnið þar sem ég er komin í svo
mikið návígi við það.
Við þetta umfangsmikla uppvask
verður mér ljóst að undirskálar eru
eins margbreytilegar og lífið sjálft.
Þarna eru skálar með rósabekkjum,
ljórum rósum, þremur rósum, tveim-
ur rósum og einni rós. Allt þetta
flokkar Ólína og setur í fötur með
viðeigandi merkjum á lokinu. Svo
eru allar skálamar með mismunandi
mörgum röndum, gylltum sem lituð-
um, skálar með myndum af fólki eða
öðrum fyrirbærum og loks einlitar
skálar sem ekki láta mikið yfir sér.
Margbreytileiki þeirra liggur ekki
aðeins í mismunandi mynstri, þær
eru líka gerðar úr marvíslegum leir
eða postulíni og síðast en ekki síst
eru þær komar víðs vegar að úr
heiminum. Mér verður ljóst að hér
er í rauninni um menningarsögulegt
safn að ræða sem gæti sagt margt
um íslenskt samfélag ef fólk með
faglega þekkingu fjallaði þar um.
Þegar ég hef orð á þessum hug-
leiðingum mínum segir Ólína mér
að hún hafi engum kynnst sem sýnt
hafi safni hennar faglegan áhuga.
Hún segist þó eitt sinn hafa heyrt
um íslenska konu sem einnig safn-
aði undirskálum en þrátt fyrir eftir-
grennslan hafí hún því miður ekki
komist í tæri við þá konu. í fram-
haldi af þessum upplýsingum spyr
ég Ólínu hvort hún hafi aldrei hald-
ið sýningu á undirskálasafninu sínu.
,jVíst hefur það komið fyrir,“ svarar
Ólína. „Bráðum ætla ég að lána
konu allt safnið til þess að sýna það
í félagsheimili uppi í sveit.“ — Ertu
ekki hrædd um að það brotni? „Ég
er nú vel meðvitandi um að ég á
eftir að sjá af öllu, maður fer ekki
með neitt með sér,“ svarar Ólína að
bragði. „Ég hef líka orðið að temja
mér slíkt hugarfar, ég hef alltaf átt
í erfiðleikum með að geyma þetta
safn mitt. Hef í rauninni aldrei get-
að sinnt því almennilega fyrir að-
stöðuleysi. Svona safn þyrfti að
standa í litlum hillum svo hægt
væri að skoða það og þannig færi
líka mun betur um það en að hrúga
því ofan í plastfötur. Þrátt fyrir allt
þetta hef ég þó enga skál brotið.
Mér finnst þessar undirskálar vera
eins og börnin mín og hugsa á viss-
an hátt svipað til þeirra. Maður reyn-
ir að ala börnin sín þokkalega upp
en svo eiga þau sitt líf. Maður ragar
ekki með þau eftir það. Maður gleðst
ef þeim gengur vel en ber harm sinn
í hljóði ef illa gengur.“
XJöfðar til
JLJLfólks í öllum
starfsgreinum!
Innilegar þakkir til allra er glöddu mig áttrœÖ-
an meö gjöfum, skeytum og góðum óskum 4.
sepember sl. Sérstakar þakkir til vina minna
og barnafyrir óvœnta og ánœgjulega kvöldstund
aÖ Hótel Örk. /
Númi Þorbergsson.
FRABÆRIR VETRARSKOR
xanripo*
ST&RÐIR 36-46 • RUSKINN - NABUK 0G LEÐUR • FJOLMARGIR LITIR
VARIST EFTIRLÍKINGAR ■
Skóversiunin<_^ _ ..
Laugavegi74 Simi17345^ffy\ uCo~