Vísir - 22.12.1946, Blaðsíða 15

JÓLABLAÐ VÍSIS
15
því að hlusta eftir iirynjandi,
röddum, söngvum og tónumj
sinna eigin þjóða og notfæra
sér andleg verðmæti, sem
hún sjálf var höfundur að.
Sú stefna, að skrifa þjóðlega
tónlist í sígildum tónlistar-
stíl, náði fljótt ástsældum og
útbreiðslu. Á eftir Pólverjum
iirðu einna fyrstir í flokki að
skipa sér undir þetta merki
nágrannar þeirra, Piússar.
Rússneska tónskáldið Glin-
ka (1804—1857), sem nam
tónlist heima í Kákasus, varð
fyrir miklum áhrifuin þar af
tónlist almúgans. Glinka liólt
siðan áfram tónlistarnámi á
ítaliu. A heimleið þaðan fór
hann á fund tónfræðikennara
mikils í Berlín, og gaf liann
Glinka þessi stuttorðu en
áhrifariku heilræði: „Skrif-
aðu rússneska tónlist.“
í söngleik, sem Glinka
samdi eftir heimkomuna
(söngleikurinn nefndist: Lií'ið
íyrir keisarann), dró hann
að sér efni úr þjóölegri tón-
list, sem lifað hafði á vörum
alþýðu. Og söngleikur Glinka
])ótti svo nýstárlegur og
merkur tónlistarviðhurður i
Rússlandi að rætt var um
hann sem „nýsköpun rúss-
neskrar tónlistar“.
Af stórtónskáldum Rússa,
sem síðar halda áfram að
starfa i svipuðum anda, má
nefna: Borodin (1833—
1887), Rimsky-Korssakow
(1844—1908), Mussorsky
(1839—1881) og Tschaikow-,
sky (1840—1893). Þá urðu(
tékknesk tónskáld eklci eftir-
bátar annarra í þessari list-
grein.
Þeir Friðrik Smetana
(1824—1884) „faðir tékk-
neskrar tónlistar núlímans",
og Antonin Dvorak (1841—
1904), sálufélagi Brahms,
liafa með afrekum sínum í
þágu tónlistarinnar varpað
ævarandi frægðarljóma yfir
þjóð sína og arfleitt tónhók-
menntir heimsins að ómetan-
legum fjársjóðum. Og Edvard
Grieg, norski meistarinn
(1843—1907), og Jean Sibe-
lius (1865), hið frumlega
tónskáld Finna, — lief ja hvor
með sinni þjóð eitt glæsileg-
asla landnám í líkum anda.
Þeir sækja yrkisefnin beint
til þjóðarinnar sjálfrar, og
verk þessara skálda eru
livorttveggja i senn með
sterkum þjóðlegum einkenn-
um og jafnframt alþjóðleg að
gildi.
þessu efni og sigrast á erfið
leikunum: „Hann bjó yfir ó-
tæmandi söngrænni og
hljómrænni hugkvæmni.
Þetta setur sin persónuein-
kenni á list lians. Hugvits-
semi iians fyrir allskonar
hljómskrevtingum og sí-
breytilegum, lífrænum, veik-
um aukaröddum á sér enga
liliðslæðu í tónbókmenntum
lieimsins enn sem komið er.
í prelúdíum sínum = for-
leikjum, nocturnen = næt-
urlögum, — ballaíien =
(upphaflega er ])elta nafn á
ljóðrænum sögukvæðum eða
danskvæðuin, en hér táknar
„baUade“ vissa tegund píanó-
lónverks), scherzi = fjörug-
ir skemmtiþættir, — rondo
og mazurka = pólskir dans-
ar, — er Cliopin hinn mikli
skáldlegi meistari píanóverka
i rómantizkum stíl.
Ilina svonefndu etúde, —
sem upprunalega var smálag
notað sem æfing við nám i
píanóleilc, - iióf Cliopin ti!
göfugra sviðs með skáldleg-
um endurbólum sínum, og
gjörði það að sjálfstæðu lista-
verki, sem orðið hefir siðan
viðfangsefni mestu einleikara
á píanó. Og í þremur són-
ötum lians skortir ekkert á
algjörða formsnilld og full-
kominn tónlistarslii."
(Sónata i C-moll, op.*) 4,
*) Op. skammstöfun á orðinu
opus, sem þýðir verk.
sónata í B-moll, op. 35, són-
ata í H-moll, op. 58).
Cliopin er fyrsti afburða-
snillingur, sem myndaði tón-
listarstíl með þjóðlegum
svipeinkennum. Þetta kemur
greinilegast fram í polonaisen
hans og mazurkum, þar sem
liann leggur frumatriði
pólsku þjóðdansanna til
grundvallar. Og í öðrum tón-
verkum hans koma einnig
fram greinileg áhrif frá þess-
um þjóðlögum í laglinum og
hrynjandi.
Þótt tónverk Chopins bæði
þau, sem nefnd liafa verið
hér að framan og fleiri, séu
samnefnd pólsku þjóðdöns-
unum - (lögum og dans-
(kvæðum) — í mismunandi
formum og meðferð, þá ber
þó eigi að skoða verk Chopins
nein venjuleg danslög. En
hann notaði i þau pólskan
efnivið, — ef svo hlimægt
orð mætti nota um tónlist.
Þetla eru m. ö. o. fegraðir
dansar i andlegum tengslum
við þjóðlega, frumstæða
menningu, sem færð er i rök-
fræðileg bönd forms og full-
komimmr listfágunar af mik-
i'di skáidlegri andagift, og
íklædd hugsjónahjúpi róm-
anlízks fagurfræðings, sem
skvnjaði, sem útlendingur
með duldri þrá til fósturjarð-
arinnar skýrar og fegraðar
myndir alþýðlegi’ar tónlistar
sinnar eigin þjóðar.
Eitt af því, sem nijög var
frábrugðið og auðkennandi
Eins og fyrr er getið, er
Ciiopin liöfundur að nýjum
fyrirmyndar tónlistarstíl.
Honum var, á svipaðan liátt
og Schumann, hugþekkast,
að draga tónverk sin eigi á
ianginn iieldur setja þau
fratn í smærri formum. Slíkt
var lnigsæisstefnunni eðli-
legast.
Merkur eriendur sagn-
fræðingur hefir reynt að
'ískýra J>að ]>annig, hvernig
Chopin vai' kleift, að fram-
fyigja hugsjónum sinrnn i
NESTI.ES
a f G IflAO £ MA B K
PERMANEiNITVELAR
OG HARÞURRKUR
eru prýði hýerrar hárgreiðslusfoíu.
Einkaumboð :
lUfcL'ýii/ nv
nfifóa .r.htiyi
-g /t po í;3
LíniLo^ó- ocj Í^Lajtœljauerzíun ~3ólandó L.j.
- í ; ‘ ' ’
Reykjavík.y •»
i v> yO .'*€ v...

fyrir pólsku danslögin, var
liljóðfall þeirra. Það var
bæði skýrt, margbrotið og
þó frjálst, af því að skjóta
mátti inn í ýmsum auka-
sporum eftir geðþótta dans-
enda. Þetta frelsi féli Chopin
vel i geð. En verk Chopins
eru mjög erfið til flutnings,
m. a. sökum þess, liversu af-
brigðileg lirynjandi lians er,
margslungnar tónafléttur,
tíð tilbreytni, þótt listræn
lieild sé aldrei rofin.
Franz Liszt skrifaði ræki-
lega um Chopin og verlc lians.
Hann áleit að nauðsynlegt
væri fyrir ])á pianóleikara,
sem ætluðu sér að túlka verk
hans af fullkomnum skilningi
á innsta kjarna þcirra, að
þekkja pólskt einstaklings-
eðli eins og það kemur fram
í doiisum þeirra og þjóð-
kvæðum. Og í þessum kvæð-
um var ofin saman ást og
tregahlandin viðkvæmni, við-
kvæmni sökum örlaga föð-
urlandsins. Til þess að skilja
lil lilítar mazurka Chopins
tal<li Liszt mikilsumvert að
liafa séð liann dansaðan í
Póllandi. „Aðeins þar er unnt
að kynnast sannasta eðli
lians, sem er bæði milt og
tígulegt í senn.“
Með skýrskotun til i)eztu
lieimilda,. sem cg hef náð til
um þetta efni, hef eg verið
að leitast við að sýna fram á
það, að öll tónlist Chopins er
þrungin sérlcennandi, rót-
grónu þjóðareðli.
Það er vafalaust óhætt aS
^staðhæfa, að allir miklir
j pianóleikarar liafa tekið verk
Chopins inn á verkefnaskrá
sína og gjört þeini góð skii,
þólt fæstir þeirra hafi að lík-
jum átt þess kost að stíga fæti
sínum á pólska grúnd eða
fullnægja kröfum Franz
Liszts í því efni. En það styð-
ur mjög kenningu hans, að
sumir dáðustu Chopinspilar-
ar eru pólskir að ætt og anda.
Einha fremstur í flokki nú-
lifandi tónlistarmanna Pól-
verja er píanósnillingurinn
Ignaz Friedman. Heimsfrægð
sína lilaut liann upphaflega,
sökum þess, hversu fagur-
lega hann túikaði tónverk
Chopins. Enda flutti hann
fyrrum og flytur oftlega enn
aðeins verk þessa tónskálds
á opinberum hljómleikum.
Ignaz Friedman liefir
tvisvar sinnum komið til
Islands. Ilélt liann marga
hljómleika í bæði skiptin
(1935 og 1938). Þótli dóm-
bærum mönnum liér tón-
flutningur Friedmans allur
tilkomumikill, en meðferðin
á verkum Chopins þótti þó
glæsilegust. í síðari för sinni
mun liann nálega eingöngu
liafa leikið „Chopin“. Er
Friedman talinn einn allra
snjallasti Cliopin-leikari, sem
nú ræður ríkjum í hinum
volduga hljómlistarheimi. —
(Friedman hefir stjórnað
nýrri útgáfu verka Chopins
hjá þýzka útgáfufélaginu
Heildverzlun
Þórodds E. Jónssonar
Sími 1747 . Símneím: Þóroddur
Kaupir:
Gærur
Húðir
Kálfskinn
Selskinn
Hrosshár :
Æðardún
Ullartuskur
Fiskroð
iK'iiA ' '• "(i.; L' Í-.l
L<'fí v.:xí}
Selur:
i ", i ‘. ' .. -.
Vefnaðarvörur
Ritföng og
a ’VvThJ ^ S\ví '\í %
VJ,W" Búsáhöld
; i'-vi < w;t; ú<íío«}í!íj>.axjc;uííccnu. ii