Morgunblaðið - 02.11.1963, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 2. nóv. 1963
Sigurður Bjarnason:
IUorgunblaðið í hálfa öld
- ... ..... ' - "
Sigurður Bjarnason, ritstjóri.
Á R IÐ 1913. fslendingar eru
um 88 þúsund, íbúar höfuð-
borgarinnar 12 þúsund, 9 ár
eru liðin síðan landsmenn
eignuðust fyrsta togarann, út-
gerð smávélbáta er nýlega
hafin í helztu verstöðvum
landsins, Háskóli íslands er
tveggja ára, átján krónur eru
í sterlingspundinu og íslenzk
og dönsk króna er jöfn að
verðgildi. Hannes Hafstein er
ráðherra öðru sinni, símalín-
urnar eru að teygjast út um
landið, reiðgatan og sjórinn
eru ennþá þjóðvegir íslend-
inga, en hifreiðin er á næsta
leiti. Undirhúningur er haf-
inn að stofnun Eimskipafé-
lags íslands.
Úti á meginlandi Evrópu
eru Prússar að hervæðast, á
Balkan hitnar stöðugt í glóð-
unum, veldi Habshorgara er
komið að fótum fram, rúss-
neska keisaradæmið er hol-
grafið og riðar til falls. Ev-
rópa er enn einu sinni eins og
púðurtunna, sem getur
sprungið þegar minnst varir.
Þannig er í stórum dráttum
umhorfs, þegar sá atburður
gerðist, 2. nóvember 1913, að
nýtt dagblað kemur út í
Reykjavík. Það kemur út árla
dags. Aðeins 38 menn hafa
gerzt áskrifendur þess fyrir-
fram, en þennan fyrsta út-
komudag sinn selst það samt
í eitt þúsund eintökum.
Morgunblaðið heitir það og rit-
stjóri þess er Vilhjálmur Finsen,
ungur og vel menntaður loft-
skeytafræðingur, sem siglt hefur
undanfarin ár um öll heimsins
höf, ferðast um lönd og álfur,
kynnt sér blaðamennsku og bók-
menntir, leitað ævintýra og er nú
kominn heim aftur til fæðingar- '
borgar sinnar, fullur af nýjum
hugmyndum og bjartsýnni trú á
framtíð þjóðarinnar. Hann hefur
fengið til liðs við sig jafnaldra
sinn og skólabróður, Ólaf Björns-
son, ritstjóra ísafoldar, glæsileg-
an og vel menntaðan hagfræðing,
sem tekið hefur við blaði föður
síns, Björns Jónssonar, ráðherra
frá Djúpadal, mesta blaðskör-
ungs á fslandi, sem stofnað hef-
ur og stýrt einu víðlesnasta og
áhrifamesta blaði landsins í 35 ár.
Þessir tveir- ungu og glæsilegu
menntamenn stofnuðu Morgun-
blaðið og hófu útgáfu þess af
stórhug og framsýni í litlu og fá-
tæku þjóðfélagi, sem framtak og
frelsisþrá var að vekja til nýs
tíma, nýrrar framfarasóknar og
alhliða uppbyggingar.
Hefur náð góðum þroska
Morgunblaðið getur í dag litið
yfir hálfrar aldar starf. Það var
bam síns tíma. Margvíslegir erf-
íðleikar urðu á vegi þess fyrstu
tvo áratugina. En það hefur náð
góðum þroska og er í dag þrótt-
mikill unglingur, sem býr yfir
miklum möguleikum, þótt fjöl-
margt standi til bóta, og getur
horft björtum augum til fram-
tíðarinar.
Árið 1919 hafði eintakafjöldi
Morgunblaðsins rúmlega fer-
faldazt frá fyrsta útgáfudegi
þess. Það var þá prentað í 4200
eintökum. Fram til ársins 1923
minnkar upplag blaðsins niður í
3 þúsund, en á 20 ára afmæli
sínu, árið 1933, hefur eintaka-
fjöldi þess á ný tvöfaldazt og er
það þá gefið út í um 6 þúsund
eintökum.
Næstu tíu árin er einnig mikið
uppgangstímabil í sögu blaðsins.
Útbreiðsla þess eykst þá upp í
um 12 þúsund eintök.
Síðustu tvo áratugina hefur
blaðið svo haldið áfram að auka
útbreiðslu sína öruggum skref-
um. Er það nú gefið út í um og
yfir 32 þúsund eintökum. Auk
þess er vikuútgáfa þess, ísafold,
gefin út í 2500 eintökum og Les-
bók í um 32 þúsund eintökum.
Miðað við fólksfjölda mun Morg-
unblaðið nú útbreiddasta dagblað
í Evrópu. Það er fyrir löngu orð-
ið blað íslenzku þjóðarinnar allr-
ar og kemur, ásamt vikuútgáfu
sinni, á þorra heimila í landinu,
við sjó og í sveit.
Þessari staðreynd er vissulega
ástæða til þess að fagna, þegar
blaðið lítur yfir hálfrar aldar
starf og baráttu, oft við kröpp
kjör og þá margvíslegu erfið-
leika, sem íslenzk blaðaútgáfa
hefur átt við að etja.
Þróunarsaga íslenzkrar
blaSamennsku
Þegar stærsta blað landsins hef
ur náð fimmtugsaldri er ástæða
til þess að minnast í örfáum
dráttum þróunar íslenzkrar blaða
mennsku.
Enda þótt við íslendingar yrð-
um fyrstir hinna norrænu þjóða
til þess að eignast okkar eigin
bókmenntir og skáldamál, kom-
umst við ekki fram hjá þeirri
staðreynd, að blaðamennska og
blöð eru yngri í okkar landi en í
flestum öðrum vestrænum lönd-
um. íslenzk blaðamennska byrj-
ar fyrst árið 1773 með útgáfu
tímaritsins „Islandske Maaneds-
tidende", sem Magnús Ketilsson
sýslumaður hefst handa um.
Þetta tímarit var gefið út á
dönsku og kom aðeins út í þrjú
ár. Tilgangur þess var fyrst og
fremst að flytja fréttir og má
segja, að þær hafi verið furðu
góðar, eftir því sem gerðist á
þeim tímum.
Síðar á 18. öld fara fleiri ís-
lenzk tímarit að koma út. Má þar
fyrst geta rita Lærdómslistafé-
lagsins, sem komu fyrst út árið
1781. Voru þau helguð „guði,
konunginum og föðurlandinu“,
En höfuðtilgangur þeirra er fyrst
og fremst „að skrifa til handa
almúganum á,íslandi“.
Magnús Stephensen, konferes-
ráð, gerist síðan brautryðjandl
um útgáfustarf og uplýsinga-
stefnu. Stefnir hann að því að
gera blaðamennskuna að öflugri
þætti í íslen^ku menningarlífi en
áður hafð^ /erið. Áhugamál hans
eru og fjölþætt, og er
almenrí fréttastarfsemi honum
rík í huga.
Þegar sjálfstæðisbaráttan hefst
£ byrjun 19. aldar koma ný tíma-
rit fram á sjónarsviðið og stefna
þau flest að því að kynna íslend-
ingum nýja strauma í frelsis- og
framfarabaráttu Evrópu. Er ó-
hætt að fullyrða að hin gömlu
tímarit á þessum tíma hafi haft
mikil áhrif til vakningar meðal
íslenzku þjóðarinnar.
Stofnun Þjóðólfs og Isafoldar
Árið 1848 er fyrsta raunveru-
lega blaðið stofnað á íslandi. Er
það „Þjóðólfur", undir ritstjórn
J óns Guðmundssonar. Kom
„Þjóðólfur" út tvisvar í mánuði
og var allútbreiddur og áhrifa-
mikill allt fram á annan tug
hinnar 20. aldar.
Næsti stórviðburðurinn í þró-
un íslenzkrar blaðamennsku og
blaðaútgáfu er stofnun „ísafold-
ar“ þjóðhátíðarárið 1874. Var
Björn Jónsson ritstjóri hennar og
gegndi því starfi með miklum
þrótti fram til ársins 1909 er
hann varð ráðherra. Var blaðið
undir ritstjórn hans mjög út-
breitt og áhrifamikið. „ísafold“
hefur lengst af síðah árið 1919
verið vikuútgáfa Morgunblaðsins
og hefur komið út nær óslitið
síðan 1874. Er hún því nú lang-
samlega elzta blaðið, sem gefið
er út í landinu. Eru nú 89 ár
liðin síðan útgáfa „ísafoldar"
hófst.
Fyrstu tilraunina sem gerð er
til stofnunar dagblaðs gerir Ein-
ar Benediktsson skáld árið 1896.
Stofnaði hann blaðið „Dagskrá'*,
sem hóf göngu sína 1. júlí það ár.
Var það áform skáldsins að hið
nýja blað skyldi verða dagblað.
Sú ráðagerð fór þó að mestu út
um þúfur, því blaðið kom ekki
út daglega að jafnaði, nema sum-
arið 1897. „Dagskrá" barðist af
miklum þrótti fyrir stefnu Bene-
dikts Sveinssonar í sjálfstæðis-
málinu. En tíminn var ekki enn-
þá kominn til þess að dagblað
gæti þrifist á íslandi. Dagskrá
lifði því ekki nema nokkur ár.
Áratug síðar, árið 1906, gerir
Jón Ólafsson tilraun til stofnun-
ar nýs dagblaðs. Gaf hann út
„Dagblaðið" í nokkra mánuði
það ár. En einnig sú tilraun til
dagblaðsreksturs á fslandi fór út
um þúfur og virtist þá „enn of
snemmt að ætla Reykjavíkurbaa
dagblað“.
Árið 1910 hefst svo Einar
Gunnarsson handa um útgáfu
dagblaðsins „Vísis“. Tókst því að
skjóta rótum og er gefið út enn
þann dag í dag. Er Vísir því elzta
dagblað á fslandi og eina síðdegia
blað landsins.
Upp úr þessu færist aukið fjðr
í dagblaðaútgáfuna. Árið 1913 er
Morgunblaðið stofnað, árið 1918
Tíminn, sem þá er að vísu viku-
blað. Árið 1919 hefur Alþýðu-
blaðið göngu sína og árið 193S
stofna kommúnistar dagblað.
í dag eru þannig gefin út fimm
dagblöð á íslandi, en samtals
siunu nú koma út hér á landi um
2.9Q blöð og tímarit. Er nú sva
Á myndinni hér að ofan fæst greinilegur samanburður á stærð 1. á rgangs Morgunblaðsins og árgangsins 1962, sem er síðasti heili ár-
gangur blaðsins. Til hægri á myndinni sést fyrsti árgangurinn 2. n óv. 1913 til 31. október 1914. T. v. sézt árgangurinn 1962, ásamt
vikuútgáfu blaðsins, ísafold og Lesbókinni. Árgangurinn 1962, ása mt ísafold og Lesbók, munu vera um 11 þúsund blaðsíður.
Ljósm. Mbl.: Sveinn Þormóðsson.