Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 6

Morgunblaðið - 07.11.1967, Blaðsíða 6
MOEGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓV. 1967 Mikið g-ekk á í rússneskum borgum byltingardagana. Áróðursfundir voru haldnir á hverju götuhorni og hvar annars staðar, sem við varð komið. Hér talar einn foringi bolsjevika. j Á FYRSTA ÁRI styrjaldarinnar hófu I Rússar stórsókn inn í Prússland, svo að Þjóðverjar urðu að flytja liðsveitir frá vesturvígstöðvunum tU austurvígstöðv- anna. Sókn Rússa varð stöðvuð, nema hvað þeir unnu mikla sigra á Austurrikismönn- um. Sókn Þjóðverja inn í Frakkland var stöðvuð og mátti þakka það að miklu leyti aðgerðum Rússa. Þjóðverjar endur- skoðuðu því allar áætlanir sínar og ein- beittu sér gegn Rússum vorið 1915. Þeir hröktu þá af því svæði, sem þeir höfðu náð í fyrstu sóknarlotunni og náðu nú einnig Póllandi, hluta Eystrasaltsland- anna og miklum svæðum í Úkraínu. Þessi sókn Þjóðverja þrengdi mjög að Rússum. 1915 tók að bera verulega á skorti nauð- synja, bæði matvæla og hergagna. í ágúst vár svo komið, að talið var að 30% rúss- neskra hermanna hefðu ekki nauðsynleg j vopn. Skipulag matvælaflutninga var i molum og skortur á skotfærum var til- finnanlegur. Sókn Þjóðverja stöðvaðist um haustið, mikið til af því, að erfitt gerðist um aðflutning nauðsynja vegna [ mikilla fjarlægða frá heimalandinu. Hergagnaframleiðsla Rússa eykst þegar kemur fram á árið 1916 og þá taka að ber- ast birgðir frá bandamönnum Rússa. Til- raunir voru gerðar til að setja lið á land | við Dardanellasund og stofna þannig til þriðju vígstöðvanna, Rússum til aðstoðar, en þær tilraunir mistókusrt. Þrátt fyrir aukna hergagnaframleiðslu í Rússlandi skorti mikið á, að hún nægði hinum fjöl- mennu herjum og rússneskur iðnaður var ekki orðinn það þróaður, þrátt fyrir iðn- væðinguna undanfarna áratugi, að hann gæti séð fimmtán milljón manna her fyrir vopnum og nauðsynjum. Auk þess var svo komið, að tekið var að bera á vinnuafls- skorti bæði í iðnaði og þó einkum í land- búnaði, sem rýrði framleiðslugetuna til muna. Rússar höfðu þegar í upphafi styrj- aldarinnar kallað meginhluta herskyldra manna til vopna og aukið herútboð þýddi minnkandi framleiðslugetu. Ennfremur skorti vopn og því var ekki hægt að senda allt þetta lið til vígstöðvanna og því var nokkur hluti rússnesku herjanna staðsett- ur í borgum bak við víglínuna, þar sem þeir höfðu lítið fyrir stafni, flæktust um og biðu þess að verða sendir á vigstöðv- arnar. Aginn var oft slappur í þessum varaliðsstöðvum. Það var algeng sjón á þessum árum í helztu borgum Rússlands, sem lágu í námunda við vígstöðvamar, að sjá hermannahópa hangandi á torgum og gatnamótum. Þessir hermannaflokkar áttu síðar eftir að koma mjög við sögu i bylt- ingunni. Flutningakerfi rússnesku járn- brautanna varð ofhlaðið snemma í styrj- öldinni; vagnamir gengu úr sér og vom ekki endurnýjaðir og dreifing birgða varð mjög erfið; reynt var að sjá hernum fyrir nauðsynlegum matvælum, en það kostaði oft skort og vandræði fyrir al- menna borgara. Verðlag á nauðsynjum fór hækkandi og matvælaskortur varð í- skyggilega mikill þegar nokkuð var áliðið árs 1916. Eins og áður segir dregst land- búnaðarframleiðslan saman og mjög varð erfið öflun nauðsynlegra verkfæra og véla, sem gengu stöðugt úr sér. Eldsneytisskort- ur verður áberandi, þegar kemur fram á veturinn 1916—17, kolaframleiðslan dróst stórum saman. Ósigramir á vígstöðvunum, flutningur fólks frá þeim svæðum, sem óttazt var, að Þjóðverjar næðu á sitt vald, samgöngu- erfiðleikar og matvæla- og eldsneytis- skortur, allt þetta var kennt keisarastjórn- inni. Óánægjuraddirnar urðu æ háværari, þegar kemur fram á árið 1915 og 1916 og tekið er að tala um nauðsyn stjórnar, sem nyti „trausts þjóðarinnar". Ýmis frjáls- lynd öfl virðast hafa viljað gera sitt til að bæta ástandið og koma stjóminni til stuðnings, en þau boð voru hundsuð. Keisarinn stóð gegn öllum breytingum á stjóminni i frjálslyndisátt, og starfskraft- ar frjálslyndari manna voru ekki nýttir beint af stjórninni. Þeir unnu föðurland- inu það gagn sem þeir gátu í hinum ýmsu samtökum, sem til var stofnað, til þess að styðja styrjaldarreksturinn. Samtök sveita stjórna, bæja og borga stóðu að flótta- mannahjálp og útvegun ýmissa nauðsynja fyrir herina, ásamt ýmsum öðrum sam- tökum. Duman eða þingið stóð að ýmsum samtökum i þessu skyni og hafði umsjón með framkvæmdum að nokkru leyti og voru þingmenn oft hvatamenn að slíkum samtökum. Frjálslynd öfl innan þingsins lögðu sig öll fram um’ stríðsreksturinn, þar eð þau töldu, að sigur í styrjöldinni hlyti að leiða til endurbóta á stjómkerf- inu og ef tii vill, til falls keisarastjómar- innar. Það tókust snemma í styrjöldinni tengsl milli Bandamanna og þeirra afla innan þingsins, sem létu styrjaldarrekst- urinn mest til sín taka, og sem voru helztu hvatamenn í hinum mörgu samtökum til aðstoðar stríðsrekstrinum. Þessi þróun mála var mjög illa séð af keisaranum og stjórn hans, sem var ásökuð fyrir öll skakkaföllin, en þegar eitthvað glaðnaði til, var það reiknað hinum ýmsu samtök- um til tekna. Það er mjög erfitt að segja að hve miklu leyti skakkaföllin voru beinlínis stjórn- inni að kenna. Erfiðleikarnir hefðu þjakað landsmenn undir hvaða stjóm sem þeir hefðu verið. Skortur og vandræði þjökuðu allar stríðsþjóðimar, en í Rússlandi var allt sem miður fór eingöngu kennt stjórn- inni og ástandið notað sem sönnun þess, að stjórn keisarans væri að koma landinu á heljarþrömina og hin eina von væri breyting á stjórnarkerfinu. Árið 1916 var svo komið ,að sú skoðun var orðin mjög algeng víða í Rússlandi, að forsenda sig- urs I styrjöldinni væri stjórnarbót. Þingið krafðist nú, að mynduð yrði stjórn, sem nyti „trausts þj óðarinnar". Tvær leiðir voru færar fyrir keisarann; önnur var sú, að láta undan þinginu, og hin, að semja frið við Þjóðverja, og svíkja þar með bandamenn sína. Hann kaus þá leið að taka að sér yfirherstjómina sjálfur í þeirri von, að þetta skref yrði til þess að auka honum tiltrú meðal þjóðarinnar og bandamannanna. Þessu fylgdi mikil á- hætta fyrir hann, ósigrar og skakkaföll yrðu nú skrifuð á hans reikning. Nikulás II tók við yfirherstjórninni í september 1915. Þingið var kallað saman til stuttrar setu og rofið síðan. Stjórnmálaástandið versnaði stórum. Keisarinn reyndi að finna hæfa menn til forustu án þess að leita þeirra í röðum þingmanna. Á tveggja ára tímabili voru skipaðir fjórir forsætis- ráðherrar, sex innanrikisráðherrar, þrír utanríkisráðherrar og þrir vamarmálaráð- herrar. Hver silkihúfan kom eftir aðra, en allar reyndust þær til lítils styrks fyrir keisarann og pólitík hans. Smátt og smátt einangrast hann póli- tískt. Frjálslynd öfl reyna ekki lengur að hafa áhrif á hann og svo kom að því, að hægri öflin og bandamenn hafa sama hátt. Þingið taldi hann ekki hæfan sem yfir- hershöfðingja og þau öfl, sem stóðu hon- um næst, ýmsar hirðklíkur, vildu gera sérfrið við Þjóðverja, til þess að bjarga keisaraveldinu og sérréttindaaðstöðu sinni. Alexöndru keisaraynju var kennt um að hafa óholl áhrif á keisarann .Hún var talin Þjóðverjasinni, reyndar með mjög vafasömum rétti, en því var trúað og það nægði til þess að vekja hina mestu andúð á henni .Til þess að bæta gráu oían á svart, tók hún ómenntaðan flækingsmunk undir sinn verndarvæng, fyrir hjátrúar- sakir, en það var Rasputin. Hún áleit að þessi munkur byggi yfir yfirnáttúrlegum læknismætti og vemdaði líf og heilsu ríkiserfingjans, sem þjáðist af blæði. Sög- ur komu upp um það, að Rasputin réði því, sem hann vildi, og að keisarainnan og keisarinn færu að ráðum hans í hví- vetna. Þessar sögur voru tilbúningur, en þeim var trúað, einkum af þeim sem vildu sverta Alexöndru sem mest. Einnig var þvi haldið fram, að Rasputin væri því hlynntur, eins og ýmsir nánustu vinir keis arafjölskyidunnar, að friður yrði saminn við Þjóðverja. Njósnarahræðsla greip um sig og stundum var reynt að útskýra ófar- ir rússnesku herjanna með því að njósn- arar hefðu látið óvininum í té upplýs- ingar um stöðu rússnesku herjanna. Tor- tryggnin magnaðist milli þeirra, sem studdu keisaraveldið og hinna, sem töldu sig kjörna til þess að leiða þjóðina undan aldagamalli áþján þess og jafnframt til þess að leiða hana til sigurs í styrjöldinni. Þessi togstreita milli frjálslyndari afla innan þingsins og utan annars vegar og keisarans hinsvegar veikti hernaðarað- stöðu Rússa. Áróðurinn gegn keisaranum náði til hermannanna á vígvöllunum og gróf undan agantim og bak við víglínurn- ar gætti hans í enn ríkara mæli. Efna- hagserfiðleikar jukust stöðugt og afdrifa- rikasta afleiðingin varð útgáfa seðla án gulltryggingar. Seðlaútgáfan ýtti undir hærra vöruverð og magnaði dýrtíðina. Ofan á þetta bættist matvælaskortur í stærstu borgunum. Þrátt fyrir alla þessa erfiðleika, tókst Rússum að vinna sigra á Austurríkis- mönnum sumarið 1916 og taka fjögur- hundruð þúsund fanga, en sókn þeirra gegn Þjóðverjum mistókst. Nú var minni skortur á skotfærum en áður, bæði var að Rússum höfðu borizt birgðir frá jandamönnum og meginhluti rússnesks iðnaðar hafði verið stríðsvæddur, 73% iðn- verkamanna fengust eingöngu við her- gagnaframleiðslu. Sókn Rússa gegn Þjóð- verjum batt fjölda þýzkra liðsveita á austurvígstöðvunum og jafnframt jókst herstyrkur bandamanna á vesturvígstöðv- unum, svo að Bandamenn væntu sér sigra á árinu 1917, þar með taldir Rússar. Þau öfl, sem óskuðu sérfriðar í Rúss- landi, voru yzt til hægri og vinstri, en forsendur þeirra voru mjög frábrugðnar. Hægri öflin vildu með því tryggja ó- breytt ástand, eins og áður segir, en vinstri öflin, einkum Lenin og fylgjendur hans, hvöttu til borgarastyrjaldar í Rúss- landi, styrjaldar öreiganna gegn æðri stéttunum og ijúka þar með styrjöid „im- períalistanna", sem þeir höfðu att þjóðum heimsins út í til eigin hagsmuna. Þessar kenningar voru boðaðar erlendis á þing- um sósíalista 1915 og 1916. Fulitrúar bolshevíka I Dúmunni eða rússneska þinginu boðuðu fyrst þessar kenningar 1914 og 1915, en þá voru þeir handteknir og sendir í útlegð. Lenin var um þetta leyti lítt þekktur meðal rússneskra lág- stétta, en kenningum hans var dreift af áróðurshópum flokksins og festu rætur meðal iðnverkalýðs og einnig með siunum herdeildum á vígstöðvunum. Hér komu einnig önnur öfl við sögu, sem voru áróð- ursmenn þýzku herstjórnarinnar meðal rússneskra lágstétta. Pólitískt ástand Rússlands fór ekki fram hjá þýzku stjórninni. Þegar tók að halla á Miðveldin, var tekið að vinna að því af meiri krafti en áður að styðja þau öfl innan Rússlands, sem voru andstæð ríkjandi stjórn, og veikti þannig hernað- armátt og samstöðu þjóðarinnar. Austur- ríkismenn studdu sjálfstæðisbaráttu hinna ýmsu þjóðarbrota, sem byggðu Rússland, þegar á árunum fyrir styrjöldina, Þjóð- verjar ráku varkárari pólitík, vegna þeirra nánu tengsla, sem Vilhjálmur II vann að, að tækjust með honum og Nikulási II. Lenin bjó í námunda við Krakow, sem þá var á austurrísku yfir- ráðasvæði, 1912, Trotsky bjó í Vínarborg frá 1910 og stjórnaði þaðan baráttunni og ýmis önnur róttæk og þjóðernissinnuð öfl höfðu þar aðalstöðvar. Stuðningur Þjóðverja við Lenin Þegar leið á styrjöldina tóku Þjóðverj- ar í sínar hendur rekstur þessarar starf- semi. Það var stöðugur straumur manna hinna ýmsu þjóða, sem byggðu Rússa- veldi í þýzku sendiráðin í hlutlausu lönd- unum. Úkraínumenn, Pólverjar, menn frá Kákasus, Finnar og einnig byltíngamenn. Allt þetta fólk vildi stofna frelsisnefndir, gefa út þjóðernissinnuð blöð og tímarit og vinna að stofnun frelsisráða og útlaga- stjórna I hinum ýmsu löndum Rússaveldis, sem ekki voru byggð Rússum. í byrjun stríðsins var tekið upp eftirlit með fólki frá óvinalöndunum; sumir voru látnir búa áfram í Þýzkalandi, en öðrum var skipað að yfirgefa landið þegar í stað. Það virðist ekki hafa verið unnið að þessu eftir neinu kerfi. Tilviljunin virðist stundum hafa ráðið aðgjörðum. Þó var það ekki alveg einhlítt. Lenin var hand- tekinn í upphafi styrjaldarinnar, en var sleppt aftur eftir fjórtán daga varðhald. Hér komu til áhrif austurrískra sósíal- demókrata, sem hlutuðust til um að honum yrði sleppt á þeim forsendum, að hann gæti síðar orðið Miðveldunum þarfur sem andstæðingur keisaraveldisins. Lenin og 4

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.