Morgunblaðið - 28.09.1975, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 1975
Hvað gerðist í He
ÞEIR sátu í þéttri röð við furuklædd borð í Findlandia-húsinu í Helsinki. Þeir voru
35 að tölu, kiæddir í dökku fötin sín, sem þeir eru alltaf í við hátfðleg tækifæri og f 17
mfnútur hefði mátt heyra saumnál detta meðan hver og einn skrifaði nafnið sitt á
sérstakt blað í þykkri bók í dökkgrænu leðurbandi.
Hið opinbera nafn skjalsins, sem þeir voru að undirrita, var „Lokayfirlýsingin“,
en við undirritunina voru Iiðnir þrfr áratugir frá því að samning þessa skjals hófst.
Meö þessu staðfestu hinir 35
þjóðarleiðtogar skiptingu
Evrópu í yfirráðasvæði, eins og
hún hefur verið frá stríðslokum,
en tilgangurinn var jafnframt að
reyna að brúa hið mikla stjórn-
málalega bil, sem enn er staðfest
milli ríkja í Evrópu.
Þótt skjalið sjálft hafi að
geyma býsna torráðna og jafnvel
þokukennda lesningu þá er tákn-
ræn þýðing þess’ótviræð. Gerald
Ford sagði í ræðu sinni: „Sagan
dæmir þennan fund ekki eftir
því, sem við segjum hér f dag,
heldur eftir verkum okkar er við
komum af fundinum — ekki
samkvæmt því, sem við lofum,
heldur þvi, sem við efnum.“
Þegar flestir þjóðarleiðtogarn-
ir voru horfnir af vettvangi urðu
leiðtogarnir Gerald Ford og
Leonid Brezhnev, sem fundurinn
byggðist á að mestu leyti, eftir og
þess sem samkomulagið um að
draga úr framleiðslu árásar-
vopna virðist enn langt undan.
Ford hafði vonazt til að geta
komið heim með eitthvað
áþreifanlegt i vasanum til að
geta sýnt á ársafmæli sínu í for-
setaembætti. Skoðanakannanir
leiða að vísu í ljós, að forsetinn á
tiltölulega miklum vinsældum að
fagna meðal þjóðar sinnar eins
og sakir standa, en næstu mánuð-
ir munu verða prófsteinn á það
hversu staðgóðar þær vinsældir
eru. Forsetinn hefur að undan-
förnu átt í vök að verjast gegn
andstæðingum sínum á þingi og
öðrum gagnrýnum öflum f land-
inu.
Síðan Ford lýsti því yfir, að
hann hygðist sækja leiðtogafund-
inn i Helsinki, hafa þessi öfl
haldið því fram, að engum öðrum
en kommúnistum væri akkur f
ferðalagi Fords um Evrópu, var á
svipaða lund — heilmikið til-
stand, en lítið innihald.
Ford geystist yfir Vestur-
Þýzkaland, Pólland, Rúmenfu og
Júgóslavíu, en tfminn sem hann
varði til viðræðna við gestgjafa
sína var í algjöru lágmarki. 1
staðinn drap hann tímann með
skógarferðum og siglingum,
heimsótti m.a. rúmenskt fjalla-
þorp, sem annálað er fyrir fagurt
útsýni, og gróðursetti hríslur f
Júgóslavíu. Þá skoðaði hann
rústir Auschwitz-fangabúðanna í
Póllandi, en það var reynsla, sem
forsetinn tók greinilega mjög
nærri sér.
I Vestur-Þýzkalandi áttu þeir
Helmut Schmidt stuttan fund
þar sem þeir komu sér saman
um, að það væri „afar mikil-
vægt“ að Bandarfkin löguðu
efnahagsmálastefnu sfna að
Járntjaldið
enn á sínum stað
vandamálin blöstu við þeim eftir
sem áður.
Heilsufar Brezhnevs virðist
enn mjög bágborið og Ford á við
verulega erfiðleika að etja heima
fyrir, en stuðningur við stefnu
hans er langt í frá einróma í
Bandaríkjunum.
Ágreiningur um takmörkun
framleiðslu eldflauga stórveld-
anna hefur enn ekki verið
jafnaður, heldur ekki fækkun f
herjum, sem enn standa gráir
fyrir járnum báðum megin við
það, sem þrátt fyrir allt er enn
kallað Járntjaldið.
„DA, DA“
Eftir annan óformlegan fund
sinn í Helsinki sögðu báðir þessir
leiðtogar, að þeir hefðu náð sam-
komulagi um nokkur atriði, án
þess þó að gera nánari grein fyrir
því, hvað þeir ættu við. „Við höf-
um náð árangri," sagði Ford.
„Da, da“ (já, já), tók Brezhnev
undir. Leiðtogarnir léku báðir á
als oddi eftir fundinn, sem hald-
inn var bak við blúndugardín-
urnar í dagstofunni á annarri
hæð rússneska sendiráðsins í
Helsinki, og leiðir skildu með
kumpánlegu klappi á axlir. Sú
staðreynd, að enn voru óleyst
ýmis vandamál, gerði það að
verkum, að ekki var unnt að
ákveða hvenær á þessu ári
Brezhnev kæmi I opinbera heim-
sókn til Bandaríkjanna, eins og
ráð hafði verið fyrir gert, auk
því, að fundurinn yrði haldinn,
og meðan forsetinn var f Evrópu
hallaðist verulega á ógæfuhlið-
ina fyrir honum heima f
Washington. Þannig neitaði
þingið að draga til baka vopna-
sölubannið á Tyrkland, hunzaði
neitunarvald forsetans, sem
hafði beitt því gegn frumvarpi
um 2 milljarða dala framlag til
heilbrigðismála, og samþykkti að
herða eftirlit með myndun olfu-
verðs, þrátt fyrir andstöðu
stjórnarinnar.
MIKIÐ TILSTAND —
LlTIÐ INNIHALD
Þessi fjölmennasti leiðtoga-
fundur Evrópuríkja frá þvf að
Vínarfundurinn var haldinn árið
1815 gefur lítið tilefni til húrra-
hrópa. Lokayfirlýsingin var opin-
beruð með góðum fyrirvara og
hafði verið vegin og metin í fjöl-
miðlum og annars staðar, þannig
að undirritun hennar opinberaði
ekkert, sem ekki var vitað áður.
í yfirlýsingunni segir m.a., að
ferðafrelsi og upplýsingastreymi
yfir Járntjaldið séu æskilegir
hlutir, sömuleiðis aukin við-
skipti, menningartengsl, til-
kynningar um heræfingar áður
en þær fara fram og það, að virt
séu landamæri ríkjanna, sem
undirrituðu yfirlýsinguna, en
yfirlýsingin felur hins vegar
ekki i sér skuldbindingar af
neinu tagi.
Það, sem eftir var af tfu daga
efnahagsmálastefnu ríkja f Vest-
ur-Evrópu til að flýta fyrir batn-
andi ástandi í efnahagsmálum
veraldarinnar. Samt sem áður
virðist fundurinn ekki hafa orðið
til þess að draga úr svartsýni
Vestur-Þjóðverja varðandi af-
leiðingar af íhaldsemi Fords í
efnahagsmálum sem þeir telja að
dragi á langinn það samdráttar-
ástand, er ríkjandi er.
ÁRANGUR OG TILGANGUR
Þrátt fyrir megintilgang ráð-
stefnunnar, þ.e. að gera Evrópu
að nokkurs konar friðarparadís,
þá er það staðreynd, að spenn-
unnar, sem ríkjandi hefur verið í
samskiptum austurs og vesturs,
gætti verulega f ræðum margra
leiðtoganna á Öryggismálaráð-
stefnu Evrópu.
Talsmenn kommúnistaríkj-
anna áréttuðu hvað eftir annað,
að lokayfirlýsingin væri stað-
festing á yfirráðasvæðum Sovét-
ríkjanna og bandamanna þeirra f
Austur-Evrópu. Vestrænum
þjóðarleiðtogum varð hins vegar
tíðrætt um, að yfirlýsingin væri
ekki annað en fyrsta skrefið á
langri leið og kommúnistar yrðu
að standa við orð sín um að viður-
kenna mannréttindi og borgara-
leg réttindi í ríkjum sínum.
Brezhnev kvað þá upp úr með
það, að þannig litu Sovétríkin
hreint ekki á málið: „Enginn
skyldi reyna að stýra stefnu ann-
arra þjóða f innanríkismálum í
skjóli breyttrar utanríkisstefnu,"
sagði Sovét-leiðtoginn í ræðu
sinni. Sumir skildu hann svo, að
nú væri Brezhnev-kenningin
fræga — um að Kreml áskildi sér
rétt til að nota herstyrk sinn til
að halda skjólstæðingum sínum í
Austur-Evrópu á kommúnistalín-
unni — úr gildi fallin. Kissinger
taldi ræðuna bera vott um sátt-
fýsi og fagnaði ummælum
Brezhnevs um afskiptaleysi af
málefnum annarra rikja. Aðrir
lögðu þann skilning í ræðuna, að
þar hefði leiðtoginn gefið yfir-
lýsingu um, að Sovétríkin mundu
ekki una kröfum að utan um
ferðafrelsi og brottflutning
Sovétborgara og afskiptaleysi af
starfsemi trúaðra í Sovétríkjun-
um.
HEILSUFAR BREZHNEVS
Mikið var rætt um heilsu
Brezhnevs á ráðstefnunni
Brezhnev, sem er 68 ára að
Willy Brandt
„Þá-er-það-á-kveð-ið, — hann fær Austur-Evrópu og við fáum
„détente“.“
aldri, stóð upp frá borðum í
veizlu finnsku ríkisstjórnarinnar
að kvöldi fyrsta dags ráðstefn-
unnar þegar er hann hafði lokið
snæðingi fyrsta réttarins á mat-
seðlinum. Þegar hann yfirgaf
samkvæmið benti hann á kjálka
sinn og kvaðst vera veikur.
Brezhnev er sagður hafa verið
undir handarjaðri tannlæknis að
undanförnu og var frá störfum f
ellefu vikur fyrr á árinu af þeim
sökum. Er hann flutti ræðu sína
varð hann nokkrum sinnum
þvoglumæltur. Hann er nú fölari
og grennri en hann var fyrir að-
eins nokkrum mánuðum. Fram-
koma hans á ráðstefnunni gaf
sögusögnum um að hann væri
alvarlega sjúkur — jafnvel með
krabbamein í kjálka — byr undir
báða vængi.
KlNVERSKIR HAGSMUNIR
I HELSINKI
Ýmislegt spaugilegt gerðist á
ráðstefnunni, svo sem vonlegt
var. T.d. varð tékkneskum blaða-
manni að orði er hann komst í
návígi við Kissinger: „Viljið þér
vera svo vænn að segja eitthvað
sögulegt." „Ekki yfir svo
fámennum áheyrendahópi,"
svaraði Kissinger að bragði.
Minjagripasala - blómstraði
meðan meðan ráðstefnan stóð í
Helsinki. Það, sem meðal annars
rann út eins og heitar lummur,
voru bolir með áletrun og merki
ráðstefnunnar.
Bolirnir voru framleiddir í
Kína, en Kínverjar hafa einmitt
verið ósparif á yfirlýsingar um
vanþóknun sína á ráðstefnu-
haldinu. (Hclmild: Newsweck — Observer)
Hvað segja þau u
____
FRÉTTAMENN bandarfska tímaritsins Newsweek báðu nokkra aðila,
bæði þekkt fólk og „óbreytta" borgara, að svara þeirrí spurningu,
hvort þeir teldu leiðtogana á öryggismálaráðstefnunni f Helsinki hafa
haft erindi sem erfiði, og fara svör nokkurra hér á eftir:
Raymond Aron, franskur rit-
höfundur og sagnfræðingur:
„öryggismálaráðstefna Evrópu
er einstæður sögulegur viðburð-
ur að því leyti, að aldrei hefur
nokkur ráðstefna staðið jafn-
lengi til þess eins að safna saman
svo mörgum diplómötum til að
komast að jafnfáránlegum niður-
stöðum og þarna átti sér stað —
burtséð frá Leóníd Brezhnev að
vísu, — til að undirrita lesmál,
sem ekkert samningsgildi hefur.
Ef ennþá væri til sannur stjórn-
málaleiðtogi . í Bandaríkjunum
eða einhverju vestrænu forystu-
ríki, þá hefði þessi skrípaleikur
aldrei átt sér stað. Skipting
Evrópu í tvö áhrifasvæði frá ár-
inu 1945 er löngu viðurkennd
staðreynd. Vestrænar þjóðir
höfðu fram að þessu neitað að
veita þessu skipulagi siðferðilega
Robert Conquest
staðfestingu, en í Helsinki virð-
ast þær hafa gefizt endanlega
upp.“
Andrei Sakharov, sovézkur
andófsmaður og kjarnorkueðlis-
fræðingur:
„Einn megintilgangur sameig-
inlegrar stefnu Vesturveldanna
hlýtur að vera að stuðla að þvi að
opna sósialistaríkin, með ferða-
frelsi borgaranna og upplýsinga-
skiptum. Vesturlönd beita sósíal-
ístaríkin ekki nægilega miklum
þrýstingi, en gefa þeim hins veg-
ar tækifæri til að „prútta" og ná
tilgangi sínum smátt og smátt.
Tilgangur sósíalistaríkjanna
samræmist ekki framtíðarhags-
munum Evrópu, alla vega ekki
hvað snertir sameiningu Þýzka-
lands."
Martln O’Neill