Morgunblaðið - 09.03.1976, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. MARZ 1976
Útg«fandi hf. Árvakur, Reykjavlk.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, slmi 10 100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sfmi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
i lausasólu 40.00 kr. eintakið.
Hlutskipti fjölmargra
smáþjóða, þjóðarbrota
og þjóðflokka, sem eru
hluti stærri ríkisheilda, fer
yfirleitt framhjá hinu svo-
kallaða almenningsáliti í
heiminum a.m.k. þegar um
einræöisríki er aó ræða.
Um þetta mætti nefna
mörg dæmi, svo sem um
örlög þjóða, sem innlimað-
ar hafa verið i Ráðstjórnar-
ríkin, en frá þeim heyrist
lítt og svo virðist sem bar-
áttuþrek þeirra hafi verið
kæft að langmestu leyti.
Þaö verður hins vegar ekki
sagt um Kúrda, þessa
tveggja milljón manna
þjóð, sem býr fyrst og
fremst í írak. Barátta
Kúrda hefur vakið heims-
athygli við og vió á undan-
förnum árum, þegar hún
hefur komizt á viss úrslita-
stig og er því fólki víða um
lönd vel kunn.
Fyrir um það bil einu ári
urðu Kúrdar, sem þá höfðu
háð harða baráttu við her-
sveitir íraksstjórnar um
nokkurt skeið, að gefast
upp og var þeim heitiö því,
að réttur þeirra yrði virtur
meö ýmsum hætti. En eins
og svo oft vill verða, hefur
ekki verið staðió vió þau
heit. Hér á íslandi hefur
verið starfandi sérstök
nefnd til hjálpar Kúrdum
og fyrir nokkru kom hing-
að fulltrúi frá sams konar
nefnd í Svíþjóð og skýrði
frá hlutskipti Kúrda, eftir
að styrjöldinni í írak lauk.
Samkvæmt þeim upp-
lýsingum, sem sænska og
íslenzka nefndin hafa borið
á borð, hefur kerfisbundið
verið unnið að því að upp-
ræta kúrdískt þjóðerni. Til
þess er beitt gamalkunnum
ráðum. Mikill fjöldi Kúrda
er fluttur til innan íraks til
héraöa þar sem meginhluti
íbúanna eru Arabar. Þessir
flutningar hafa aö sjálf-
sögðu verið nauðungar-
flutningar, en síðan hafa
Arabar verið fluttir til hér-
aða Kúrda. Þessa aðferð
við að uppræta þjóðerni
þekkja menn vel frá Ráð-
stjórnarríkjunum og er
skemmst að minnast þjóða
þeirra, sem bjuggu í
Eystrasaltslöndunum. Þá
hefur einnig verið unnið að
því að eyða tungumáli
Kúrda með því að hætta að
kenna á kúrdísku í skólum
og í borg sem hefur verið
algerlega kúrdísk hefur
verið lagt blátt bann við
því, að kennsla fari fram á
tungumáli Kúrda. Enn-
fremur hefur háskóladeild
í Bagdad í kúrdískum fræð-
um verið lokað.
Það er dáh'tið misjafnt
hvaða málefni þaó eru sem
vekja athygli um heims-
byggðina og grípa hugi
fólks. En víst er, að hlut-
skipti þessarar tveggja
milljón manna þjóðar, sem
aðallega hefur búió í Irak,
hefur ekki vakið þá athygli
um heimsbyggðina sem
vert væri. Svo lítill áhugi
hefur verið í veröldinni á
málefnum Kúrda, að
sjaldnast hefur málstaður
þeirra fengið að hljóma í
sölum hinna Sameinuðu
þjóöa. Hvað veldur því að
styrjöldin í Víet Nam tröll-
reið fjölmiðlum um allan
heim í meira en áratug, og
að Sovétríkin geta gert
Angóla að áhrifasvæði sínu
án þess að nokkur taki eft-
ir? Hvað veldur því, að
stjórnvöld í írak geta
kerfisbundið skipulagt og
framkvæmt þjóðarmorð á
tveggja milljón manna
þjóð án þess að eftir því sé
tekið og án þess að nokkur
þjóð, sem aðild á að hinum
Sameinuðu þjóðum, sjái
sér fært eða sjái ástæðu til
aó vekja athygli á málstað
þeirra á þeim vettvangi?
Slíkar spurningar og fjöl-
margar aðrar leita á hug-
ann, þegar menn kynna sér
hlutskipti þessarar þjóöar í
írak. Er það olía Arabanna,
sem veldur því, að enginn
þorir að taka upp hanzkann
fyrir Kúrda? Eru það hinir
stærri hagsmunir stórveld-
anna, sem ráða ferðinni í
þeim efnum? Hvað hefur
breytzt í þessari veröld til
hins betra á okkar tímum,
ef neyðaróp slíkrar þjóðar
má hvergi heyrast, þar sem
fulltrúar þjóðanna koma
saman?
Mörgum kann að finnast,
að málefni Kúrda séu okk-
ur íslendingum fjarlæg og
aö ekki sé ástæöa til að við
gerum örlög þeirra að sér-
stöku baráttumáli okkar.
Vel má vera að svo sé, að
minnsta kosti sýnist ýms-
um, að við höfum nóg meö
okkar hlut um þessar
mundir en vissulega er það
hlutverk smáþjóðanna,
sem ekki eiga sömu hags-
muna aö gæta og stórveldin
að taka upp réttlætismál af
því tagi, sem hér er á ferð-
inni og gera veröldinni
grein fyrir því hvað er að
gerast. Það er eðlilegt, að
Norðurlandaþjóðirnar
beiti sér fyrir því, að mál-
efni Kúrda verði tekin upp
á þingi Sameinuðu þjóð-
anna og þrýstingur lagður
á stjórnarvöld í irak til
þess að þau leyfi Kúrdum
að lifa i friði á sínum land-
svæðum. Tvöfalt siðgæði
dugar ekki. Við getum ekki
gagnrýnt kynþáttamisrétti
i Bandaríkjunum eða Suð-
ur-Afríku og þagað þunnu
hljóði yfir þjóðarmorði í
írak.
Hlutskipti Kúrda
Þorsteinn Sigurðsson sérkennslufulltrúi:
Samfélagið
og hinir
þroskaheftu
HVERT «r viðhorf almennings
til afbrigðilegra einstaklinga?
Hvaða tilfinningar vekur það
hjá okkur ef slíkt fólk verður á
vegi okkar? Fyllumst við
vorkunnsemi, vaknar hjá okkur
viðbjóður eða setur að okkur
hlátur?
Það fer sjálfsagt eftir þekk-
ingu hvers og eins á fötluninni
sem um er að ræða og e.t.v.
persónulegum tengslum við
slíkt fólk.
Það á við um þetta eins og allt
annað, að því meiri vitneskju
sem við öðlumst um fyrirbærið
þeim mun eðlilegri verða við-
brögð okkar gagnvart þvi. Hér
á landi hefur skort almenna
fræðslu um eðli og orsakir
hinna ýmsu tegunda þroska-
heftingar og í skjóli vanþekk-
ingarinnar sem af þvi leiðir
verður svo til hið rikjandi mat
samfélagsins á vanheilu fólki
sem endurspeglast í fáránlegu
viðhorfi almennings til þessara
einstaklinga og ófullnægjandi
og fálmkenndum aðgerðum
hins opinbera til að veita þá
samféiagslegu þjónustu sem
öðrum þegnum þjóðfélagsins
stendur til boða.
1 þessu greinarkorni ætla ég
einungis að ræða þá tegund
þroskaheftingar sem nefnd er
vangefni. Hvað felst í því að
vera vangefinn? Fyrst og
fremst það að tiltekin líffæri
sem annast svokallaða
greindarstarfsemi hafa
skaddast eða ekki náð eðlileg-
um þroska af einhverjum
ástæðum — stundum þekktum,
oft óþekktum.
Afleiðingarnar eru þær að
einstaklingur sem fyrir slíku
áfalli verður (oftast i fósturlífi
eða við fæðingu) á í örðugleik-
um með móttöku, úrvinslu og
varðveislu hvers konar skyn-
áreita; með öðrum orðum hann
á mjög erfitt með að skilja og
læra. Af þessu leiðir sam-
svarandi örðugleika við að hag
nýta sér tákn sem er forsenda
hvers kyns máls og þar af leið-
andi nær allrar tjáningar;
þ.e.a.s. einstaklingurinn á mjög
erfitt með að láta í ljós þarfir
sinar og tilfinningar.
Vangeta af þessu tagi
spannar allt bilið frá algeru
starfsleysi til þess sem talin er
eðlileg greindarstarfsemi.
Það er svo aftur skilgrein-
ingaratriði hvenær einstakl-
ingur er talinn vangefinn og
hvenær ekki. Uppeldis-
aðstæður sumra þroskaheftra
barna geta beinlínis ráðið úr-
slitum um það, hvort þau verða
á fullorðinsaldri skilgreind
vangefin eða normalgreind.
En hvað er annað um hinn
vangefna að segja en það að
Þorsteinn Sigurðsson
greindarstarfsemi hans sé
skert? Hver er skoðun þeirra
vísindamanna sem gerst mega
um þetta vita? Dr. Ingrid
Liljeroth sem stundað hefur
rannsóknir á persónuleika
vangefinna hátt á annan áratug
leggur höfuðáherslu á það að
hinn vangefni sé manneskja
með tilfinningar, þarfir og
lifanir eins og annað fólk, og
hann hafi möguleikatil að þróa
sérstæðan persónuleika eins og
aðrir — ef við gefum honum
tækifæri til alhliða þroska. For-
sendur þess að slíkt sé unnt eru
þær að hinum vangefnu séu
búnar uppeldisaðstæður í sam-
ræmi við niðurstöður vísinda-
legra rannsókna á sálarlífi og
þroskamöguleikum vangefinna
— og skal nánar vikið að þessu
síðar.
Það sem á hinn bóginn kemur
í veg fyrir að vangefnir þrosk-
ist eins og þeir hafa raunveru-
lega möguleika til að mati dr.
Liljeroth eru fáránleg viðhorf
okkar byggð á fordómum og
svörtustu vanþekkingu:
— við metum manngildi eftir
greind eða framleiðslu-
afköstum,
— við lítum á vangefna sem
sjúklinga,
— við álítum að einhver hafi
ekki mannlegar þarfir af því að
hann krefst þess ekki að þeim
sé fullnægt,
— við álítum að einhver upplifi
ekkert af því að hann sýnir þess
engin merki,
— við ákveðum uppeldis-
markmið og kennsluaðferðir
eftir læknisfræðilegri grein-
ingu,
— við vorkennum þessum vesa-
lingi,
— við notum hinn vangefna til
að stunda góðgerðarstarfsemi,
— við sviptum hinn vangefna
almennum mannréttindum.
En nvað ber okkur þá aó
gera? Svarið er: að taka upp þá
stefnu sem felst í hugtakinu
„normalisering", en í þá átt er
nú stefnt í þeim löndum sem
lengst eru komin á þessu sviði.
Einn helsti frömuður
þessarar nýju stefnu, Bengt
Nirje, segir grundvallaratriði
normaliseringar vera: „að gera
vangefnum kleift að búa við
lífsskilyrði sem séu eins lik
lifsskilyrðum annarra þjóð-
Æskulýðs- og
fórnarvika 1976
CjU()
þarfnasl þiiina
félagsþegna og framast sé unnt.
Þessi kenning á við um alla
vangefna, hvort sem þeir eru
mikið eða lítið vangefnir og
hvort sem þeir búa heima hjá
sér eða á stofnunum með öðru
vangefnu fólki. Kenningunni
má framfylgja við öll þjóð-
félagsskilyrði og meðal fólks á
öllum aldri, og unnt er að
aðlaga hana að breyttri þjóð-
félagsstöðu og þeim þroska sem
einstaklingurinn kann að taka.
Þar af leiðandi ætti þessi kenn-
ing að geta verið eins konar
leiðarljós fyrir allt það starf
sem unnið er fyrir vangefna,
þ.e. alla læknisfræðilega,
uppeldisfræðilega, sálfræði-
lega, félagslega og stjórnmála-
lega viðleitni á þessu sviði.“
Það sem í normaliseringu
felst er m.a. að hinir vangefnu
búi innan um aðra, og séu þátt-
takendur i samfélaginu að svo
miklu leyti sem þroski og geta
leyfir.
Hinn vangefni á að búa á
heimili sínu ef þess er kostur,
annars á fámennu vistheimili
eins líku venjulegu heimili og
hægt er. Hann á að fara daglega
af heimili sinu I skóla eða til
vinnustaðar síns, hvort sem um
er aó ræða almennan vinnu-
stað, verndaðan vinnustað, eða
stað þar sem stunduð er afþrey-
ingariðja,. allt eftir þvi sem
aldur og geta segir til um.
A kvöldin og um helgar á
honum að gefast kostur á tóm-
stundaiðju eða hvíld í félags-
skap sem hann sjálfur kýs
ýmist á heimili sinu, í almennu
eða vernduðu tómstundaum-
hverfi.
Helgar og hátíðisdagar eiga
að hafa persónulega þýðingu
fyrir hinn vangefna eins og
annað fólk og hann á að fá leyfi
frá námi sínu eða störfum eins
og allir aðrir.
Þá eiga hinir vangefnu að
njóta eðlilegra samvista við
gagnstætt kyn á nákvæmlega
Framhald á bls. 27