Morgunblaðið - 09.03.1976, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. MARZ 1976
25
, .Island getur ekki og
mun ekki gefast upp”
— segir Geir Hallgrímsson forsætisráðherra í
grein sem birtist í „International Dialogue,, í gær
0 1 gær birtist í brezka blaðinu The Guardian, og e.t.v. i fleiri
blöðum, eftirfarandi gjrein eftir Geir Hallgrímsson, forsætisráð-
herra. Greinin er rituð að ósk Victor Zorza, blaðamanns og dálka-
höfundar við Washington Post, og birtist I vikulegum dálki undir
ritstjórn hans, sem nefnist „International Dialogue“. Dálkurinn er
seldur til birtingar í blöðum um allan heim. Hann byggist á þvf að
tveir aðilar eru fengnir til að lýsa viðhorfum sínum til máls, sem er
ofarlega á baugi alþjóðamála á hverjum tfma. Vitað var að Victor
Zorza mundi leita eftir viðhorfum Breta við grein Geirs Hallgrfms-
sonar og ritar Rov Hattersley fyrir þeirra hönd.
• I grein sinni segir Hattersley m.a.: „Stvrkur okkar liggur f
sanngirni okkar og þeirri vissu að fyrr eða seinna muni rfkisstjórn-
irnar þurfa að ræðast við að nýju. Báðir aðilar munu verða að leggja
fram og standa við raunverulegar tillögur. Báðar ríkisstjórnir
munu verða að ganga að raunverulegri málamiðlun. Þetta er ekki
deila sem unnt verður að leysa með hótunum og þrýstingi — ekki
einu sinni af þeirri tegund sem smárfki geta beitt gegn stórum.
Við erum enn reiðubúnir til að ræða málið hvenær sem er, hvar
sem er og á hvaða embættisstigi sem er. Eina ósk okkar er
samkomulag sem þjónar hagsmunum beggja landa."
# Til fróðleiks má geta þess, að fyrir skömmu skiptust þeir Henry
Kissinger, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, og George Kennan,
fyrrum sendiherra Bandaríkjanna og núverandi prófessor á skoð-
unum um afstöðuna til Sovétrfkjanna f þessum sama dálki.
GREIN Geirs Ilallgrfmssonar,
forsætisráðherra, sem birtist f
„International I)ialogue“ undir
ritstjórn Victors Zorza, mánu-
daginn 8. mars 1976:
Islenzka þjóðin, sem byggir
efnahagsafkomu sína algjör-
lega á fiskveiðum og ræður í
raun ekki yfir öðrum náttúru-
auðlindum, berst nú fyrir því
að verja fiskstofnana við Is-
land gegn ásókn Breta.
Islenzkir fiskifræðingar hafa
spáð því, að á árinu 1979 muni
þorskurinn, mikilvægasta fisk-
tegundin af íslenzku fiskstofn-
unum, hrynja, et ekki er dregið
úr veiðisókn. Það mundi hafa í
för með sér hörmulegar afleið-
ingar fyrir Islendinga. Til þess
að komast af í nútímaheimi,
verðum við að stunda útflutn-
ing og 80% af útflutningi okkar
byggist á sjávarafurðum og
helmingur hans er þorskur.
I þriðja sinn á 18 árum stönd-
um við nú frammi fyrir flota
samaðila okkar að Atlantshafs-
bandalaginu á Islandsmiðum.
Brezkir togarar undir vernd
flota síns sækjast einkum eftir
veiðum á viðkvæmustu hrygn-
ingarsvæðum, sem íslenzka rík-
isstjórnin hefur lokað fyrir öll-
um togveiðum, þ.á m. veiðum
íslenzkra togara. Þegar varð-
skip okkar leitast við að halda
uppi lögsögu, sigla brezkar frei-
gátur á þau og valda á þeim
alvarlegu tjóni.
A siðasta ári færðum við fisk-
veiðilögsöguna við Island út i
200 milur, í samræmi við þær
meginreglur, sem hafa hlotið
yfirgnæfandi stuðning á Haf-
réttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna. Á þeim vettvangi
hefur brezka stjórnin sjálf lýst
yfir fylgi sínu við þessa megin-
reglu. Bandaríkin hafa ákveðið
að færa út lögsögu sina á næsta
ári og Mexikó á þessu sumri, í
200 sjómílur.
Geir Hallgrfmsson,
forsætisráðherra
Enda þótt umræður á al-
þjóðavettvangi hafi fram til
þessa tafið fyrir þvi að þessi
meginregla hljóti almennt sam-
þykki, gátum við ekki beðið og
séð þorskstofninn við Island
hrynja. Við höfum lagt til að
heiidarþorskafli á þessu ári
verði takmarkaður við 230 þús-
und tonn, en það svarar til ár-
legs afla íslenzka fiskiskipaflot-
ans. Bretar krefjast 85 þúsund
tonna fyrir sig. Riki eins og
Vestur-Þýzkaland og Belgía
hafa hins vegar viðurkennt sér-
stakan vanda okkar og fallizt á
samkomulag, sem báðir aðilar
sætta sig við.
Lausn á deilu okkar við Breta
finnst ekki nema það sé viður-
kennt, að fiskveiðar skipta
sköpum fyrir lífsafkomu okkar
en mjög litlu máli fyrir efnahag
Breta.
A síðasta ári buðum við þeim 65
þúsund tonn. Þeir svöruðu því
boði með kröfu um 110 þúsund
tonn, sem er aðeins 20 þús.
tonnum minna en áður hafði
verið samkomulag um. Þeir
höfnuðu tilboði okkar. Floti
þeirra kom til sögunnar, samn-
ingaviðræðum var hætt og við
drógum tilboð okkar til baka.
Þegar freigáturnar voru kall-
aðar út úr lögsögu okkar í jan-
úar, og viðræður hófust aðnýju
lækkuðu Bretar kröfur sinar i
85 þúsund tonn. Ef við hefðum
samþykkt það, hefði það þýtt,
að við hefðum orðið að tak-
marka veiðar okkar sjálfra svo
mikið, að það hefði leitt til
verulegs tjóns fyrir efnahag
okkar. Þegar við skýrðum frá
því, að við gætum ekki sam-
þykkt þessa tölu, kom brezki
flotinn aftur til sögunnar, að-
eins tveimur dögum eftir að við
höfðum gefið til kynna vilja
okkar til þess að ræða sam-
komulag til þriggja mánaða.
tsland er smáríki. Það ræður
ekki yfir neinum herafla. Við
getum ekki beitt valdi til þess
að bregðast gegn ólögmætri
valdbeitingu. Eina gagnráðstöf-
un okkar getur verið stjórn-
málalegs eðlis, og við höfum
þess vegna slitið stjórnmáiá-
sambandi við Bretland þar sem
allt annað hefur brugðizt.
Brezku freigáturnar og könn-
unarflugvélarnar, sem eru
þeim til aðstoðar, tengjast Atl-
antshafsbandalaginu í hugum
margra Islendinga. Aðgeröir
Breta gætu auðveldlega leitt til
ómetanlegs tjóns fyrir aðstöðu
Atlantshafsbandalagsins á Is-
landi og framtíðaráhrif þess á
þessu mjög mikiivæga svæði.
Enginn vafi leikur á þvi að
við stöndum nú á örlagaríkum
timamótum í baráttunni fyrir
lífsbjörg okkar. Island getur
ekki og mun ekki gefast upp.
Það sem er í
húfi í Angóla
HÆTTUÁSTANDIÐ í Angóla er ekki
aðeins háskalegt gagnkvæmu trúnaðar-
trausti ráðamannanna í Hvíta húsinu og
Kreml, það er ekki aðeins háskalegt frið-
samiegri sambúð — það sem er í húfi er
miklu meira. Opinberlega halda
Kremlverjar því fram, að það sé réttur
þeirra og skylda að hjálpy „þjóðfrelsis-
hreyfingum“, en óopinberlega gefa þeir
til kynna, að þeir vilji ekki eiga í útistöð-
um við Bandaríkjamenn út af Angóla.
Nú er að því spurt í vestrænum höfuð-
borgum, hvort þetta ber vott um raun-
verulegan skoðanaágreining í Kreml eða
hvort áherzlumunurinn er aðeins bar-
áttuaðferð.
Sú harða lína, sem greinilega kemur
fram i skrifum sovézkra blaða um
Angóla, kemur auðvitað betur heim við
skoðanir sovézku haukanna en dúfn-
anna. Til skamms tíma fannst Kreml-
herrunum nóg að viðurkenna, aðeins á
borði þá skyldu sína að hjálpa þjóð-
frelsishreyfingum, en án þess að leggja
nokkuð undir — eða lítið. Umræðum í
Kreml um þetta efni hefur ekki alltaf
lyktað með sigri haukanna.
Umræður, sem fram fóru á síðustu
valdaárum Krúsjeffs, voru aðeins sýni-
legar milli línanna í sovézkum blöðum,
en þá var sú greinilega stefnuákvörðun
tekin að halda i lágmarki þátttöku Rússa
í Víetnamstríðinu.
KCVENDING
Eftir fall hans tók við alger kúvending
og Kremlherrarnir 1 tóku að styðja
vietnamska kommúnista í vaxandi mæli,
en jafnframt kviknuðu efasemdir hjá
sovézkum forystumönnum um stuðning
þeirra við aðrar „frelsishreyfingar“.
Þeir vörðu til hans háum fjárhæðum og
lögðu mikið af pólitísku áliti sínu að veði
og afraksturinn var lítill.
I Ghana höfðu þeir reynt að tryggja
sér örugga fótfestu í Afriku, en herinn
steypti Nkrumah af stóli. Svipað gerðist
í Alsir, þar sem herinn kollvarpaði Ben
Bella, sem hafði opnað iandið fyrii
sovézkum áhrifum, og í Indónesíu, þar
sem gífurleg aðstoð Rússa fór i súginr
þegar Sukarno féll og eftirmenn han?
neituðu stöðugt að greiða skuldir hans
Meira að segja Nasser var Rússum erfið
ur milli þess sem hann brosti til þeirr;
og að lokum tók Sadat við af honum o{
rak rússnesku hermennina úr landi, ei
nú reynir hann árangurslaust að fá fres.
hjá Rússum til að greiða gifurlegar
skuldir Egypta við þá.
Sum þessi áföll komu af stað umræð-
um í Moskvu og niðurstaðan varð sú, að
forystumenn Sovétríkjanna drógu í land
á árunum 1966—67. Aður hafði sú bjart-
sýna skoðun verið ríkjandi, eins og fram
kom í blöðum, að þriðji heimurinn væri i
upplausn eftir endalok nýlendustefn-
unnar og að valdamenn i Kreml gætu
Eftir
Victor Zorza
flýtt fyrir þessari þróun með beinum eða
óbeinum þrýstingi hér og þar, en við tók
raunsærra mat á þeim möguleikum, sem
voru fyrir hendi. Rússar héldu áfram
moldvörpustarfsemi á ýmsum stöðum og
þótt Víetnam væri sérstakt tilfelli hættu
þeir öllum meiriháttar aðgerðum til að
seilast til áhrifa i Þriðja heiminum —
þangað til Angóla kom til sögunnar.
Kúbanskir hermenn ásamt nokkrum hermonnum I MPLA í bænum Ambrizete, sem
þeir tóku úr höndum FNLA, sem Bandaríkjamenn stvðja. Vigorðið á vegg flugstöðv-
arbvggingarinnar þýðir: „Ambrizete styður FNLA.“
ÚTTEKT
Fyrir því eru margar augljósar ástæð-
ur, að Rússar ákváðu að hreiðra um sig í
Angóla, en þær skýra þó ekki þá meiri-
háttar breytingu, sem hefur orðið á
stefnu þeirra. Rússar höfðu áður skuld-
bundið sig til að styðja MPLA, þeir töldu
að þeir yrðu að bregðast hart við þegar
Bandaríkjamenn svöruðu í sömu mynt,
þeir vildu reyna að gripa tækifærið til að
hjálpa blökkumönnum i baráttu þeirra
gegn Suður-Afríku — en allt þetta eru
aðeins takmarkaðar skýringar.
Ný stefna getur þróazt hægt og hægt í
Kreml eins og í stjórnarskrifsíofum ann-
arra landa, einfaldlega vegna þess að
margar smærri ákvarðanir hlaðast upp
og útkoman verður stærri, en í þessu
máli benda sterkar líkur til þess, að i
Kreml hafi verið gerð rækileg úttekt á
stefnunni og hún sé hafin langt yfir
Angóla.
Öllum fyrri stefnubreytingum i Kreml
hefur fylgt úttekt á þeim pólitísku og
hugsjónafræðilegu forsendum, sem fyrri
stefna hefur grundvallazt á. Venjulega
kemur þetta fram i alvarlegum sovézk-
um ritum, sem flokksstarfsmenn og sér-
fræðingar, sem eru nátengdir mótun
stefnunnar, skrifa i. I greinum þeirra
má sjá ýmislegt gefið í skyn um stefnu-
markandi umræður æðstu valdamanna í
Kreml, þótt það sé svo loðið, að það fer
hæglega fyrir ofan garð og neóan hjá
þeim, sem þær lesa. Stundum kemur
þetta þó berlega í ljós. Þess eru líka
dæmi, að þátttakendur í umræðunum
noti jafnvel biöðin til þess að styrkja
málstað sinn og klekkja á andstæðingun-
um, þótt venjulega feli þeir sig á bak við
dulmál, sem er aðeins á færi sérfróðra að
stauta sig fram úr.
UMRÆÐUR
Síðustu umræðurnar i Kreml um nauð-
syn harðari stefnu vestrænna
kommúnistaflokka í Evrópu hófust með
svo óljósum bendingum, að margir utan-
aðkomandi sérfræðingar neituðu að trúa
því, að þær væru raunverulegar, en nú
er almennt litið svo á, að í þeim hafi
speglazt meiriháttar endurskoðun á
sovézkri utanríkisstefnu. Svipaðar um-
ræður fóru fram eftir síðari heims-
styrjöldina, og þá stóð veldi Stalíns
meira að segja sem hæst, og önnur um-
ræða fór fram á millibilstímanum þegar
Krúsjeff tók við og fjöldinn allur af fyrri
Framhald á bls. 26