Morgunblaðið - 03.10.1976, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. OKTOBER 1976
23
ÁFENGISNEYZLA
I>egar barnid
verður víninu
að bráð —
fyrir fæðingu
Æ FLEIRI börn fæðast van-
sköpuð vegna drykkjuskapar
mæðra sinna á meðgöngutím-
anum. Þetta er orðinn svo út-
breiddur og alvarlegur vandi,
að vísindamaður í Frankfurthá-
skóla, sem ég ræddi við ný-
lega, jafnaði til thalídómidmáls-
ins, sem flestir munu kannast
við, og kvað afleiðingarnar af
drykkjuskap verðandi mæðra
jafnvel miklu verri en hin
hörmulegu eftirköst
thalídómídsins forðum.
Ein hverra þriggja kvenna,
sem neyta áfengis að staðaldri
á meðgöngutíma, eignast að
likindum vanskapað barn, ann-
að hvort fatlað á sál eða likama
nema hvort tveggja sé. Áfengi
getur haft margvisleg áhrif á
börn í móðurlífi. Nokkrar afleið-
ingar eru þó algengastar. Það
eru vanskapaðir fingur, eða
höfuðkúpa, sjóngallar, ýmiss
konar hugfötlun og óeðlilega
hægur vöxtur og þroski. Ný-
lega var birt athugun lækna í
barnaspítalanum í Tubingen; á
tveimur og hálfu undanförnu
ári hafa komið þangað 40
börn, sem urðu „alkóhólistar í
móðurlífi", þ.e.a.s. hlutu var-
anleg mein af drykkju mæðra
sinna á meðgöngutímanum.
Læknar báru þetta saman við
thalídómídslysið mikla til
glöggvunar leikmönnum og
kváðu áfengisáhrifin miklu
uggvænlegri en áhrif
thalídómídsins að því leyti, að
fórnarlömb thalídómídsins
hefðu verið „ákveðinn hópur"
(rúmlega 5000 börn) en hins
vegar fjölgaði vansköpuðum
börnum drykkjukvenna sífellt.
(Því má bæta við, að
thalídómid var svo bannað og
framleiðendurnir dæmdir til
þess að greiða háar skaðabæt-
ur Heldur er ósennilegt, að
eins fari um áfengið. . .).
Mjög miklar likur eru til þess,
að barn, sem „neytir" áfengis í
móðurlífi hljóti heilaskemmdir
og fatlist til frambúar. En auk
þess eru fósturdauði af völdum
drykkju óhugnanlega algengur
og einnig deyja börn drykkju-
kvenna oft skömmu eftir fæð-
ingu. Það er þvi ekki að
ástæðulausu, að vísindamenn
vilja vara verðandi mæður og
konur með börn á brjósti við
áfengisneyzlu. Þær ættu ekki
aðeins að forðast ofdrykkju,
heldur áfengi yfirleitt.
— SIEGFRIED
BUSCHSCHLUTER.
Hinir
for-
dæmdu
ÉG VARÐ dálítið undrandi, þegar ég
hringdi í fangelsisráðið í Alabama í
Bandaríkjunum og spurði hvort ég
mætti koma og líta á nokkur fangelsi
Mér var undir eins sagt, að það væri
sjálfsagt. En blaðamenn víða um lönd
eru vanastir því, að fangelsisyfirvöld
taki allri „hnýsni" heldur illa. Þetta svar
þeirra í Alabama kom mér því fremur á
óvart, sem Ijótar sögur hafa gengið
milli manna um fangelsin þar í fylkinu.
Fyrir skömmu komu allmargir fangar
fyrir rétt þar og skýrðu frá illri meðferð,
sem þeir hefðu sætt í fangavistinni
Kom þar fram margt Ijótt. Sums staðar
var föngum troðið mörgum saman í
allt of litlar kytrur, þeir látnir sofa á
ónýtum dýnum á köldum gólfum og
var þeim ekki einu sinni sýnt traust til
þess að hleypa sjálfir niður úr klósett-
inu í klefunum, heldur stjórnaði vörður
þvi úti á gangi! Alvarlegast var þó, hve
mikið var um líkamsárásir og meiðing-
ar i fangelsunum. Viða fóru kynvilling-
ar saman í hópum og nauðguðu sam-
föngum sínum og komu jafnan margir
til læknis í viku hverri skaddaðir eftir
likarárásir. Fangelsislæknir nokkur bar
það, að hann hefði athugað sjúkrasög-
ur 2000 fanga og ekki fundið nema
40, sem aldrei hefðu hlotið meiðsl í
fangavistinni. Margir fangar höfðu dá-
ið af barsmiðum samfanga sinna,
hnífsstungum, verið kyrktir ellegar lát-
izt af „ókunnum orsökum". Og þessir
atburðir verða í „þróaðasta" riki heims.
Þetta ástand er svo sem ekki bundið
við Alabama. Nýlega felldi dómari i
Washington þann úrskurð, að sleppa
skyldi öllum þeim, sem biðu dóms, og
gengju þeir lausir þar til bót hefði verið
ráðin á þrengslum i fangelsunum, svo
að ekki þyrfti að hrúga refsiföngum
saman í klefa eins og sild í tunnur og
stofna heilsu þeirra og lífi þannig i
stórhættu. Þá muna eflaust margir, að
fyrir nokkrum árum fundust i Arkansas
grafnar líkamsleifar fanga i garði eins
fangelsisins. Höfðu verðir drepið þá og
huslað þar. Og árið 1973 kom til
uppþots i Atticafangelsi og verðir
skutu fleiri en 30 fanga
Það voru nokkrir embættismenn i
Alabama, sem vöktu fyrst máls á illri
aðbúð í fangelsum þar og fóru að
berjast fyrir umbótum. Litur nú út fyrir
það, að þeir komi baráttumáli sinu
senn fram. Það er enda timi til kominn
Fyrir fjórum árum höfðuðu nokkrir
fangar mál og kvörtuðu aðallega um
lélega læknisþjónustu i fangelsunum
Kom þá i Ijós, að læknisþjónusta og
hjúkrun þar var i meira lagi vafasöm
Föngum var oft neitað um lyf Ólærðir
fangar drógu tennur úr samföngum
sinum eftir pöntun og skáru þá jafnvel
upp við ýmsum kvillum. Þá kom
ósjaldan fyrir, að sjúklingar lægju svo
lengi hirðulausir, að þeir létust, þótt
vel hefði verið hægt að bjarga lifi
þeirra Einhverju sinni gat fangi nokkur
ekki komið niður mat. Skipaði læknir
þá, að honum yrði gefin næring í æð.
Hann lézt svo skömmu síðar og kom
þá i Ijós, að hann hafði alls enga
næringu fengið i þrjá daga Annar
fangi, gamalmenni, sem nýlega hafði
fengið slag, var neyddur til þess að
sitja allan daginn uppi á hörðum tré-
bekk — til þess að hann óhreinkaði
ekki rúmið sitt! Og mundi æra óstöð-
ugan að rekja allar þær hryllingssögur,
sem fangarnir sögðu fyrir réttinum
Vitnisburði þeirra var í engu mótmælt,
og felldi dómarinn strangan dóm og
fyrirskipaði umbætur I fangelsunum
Þremur árum seinna höfðuðu aðrir
fangar annað svipað mál. Reyndu yfir-
völdin ekki að verjast í þvi fremur en
hinu og játuðu á sig skýlaust stjórnar-
skrárbrot Voru þau dæmd til þess að
bæta fyrir það og ekki einungis í Ala-
bama heldur um allt land
Nú er bráðum ár frá þvi að þessi
dómur féll og ýmsar framfarir hafa
orðið Einkum hefur verið reynt að
draga úr þrengslum i fangelsum
Breytingar til batnaðar hafa þó helzt
orðið i fangelsum úti á landi, fangelsi í
borgum verða æ fyllri og standa nú yfir
málaferli gegn mörgum þeirra Er ekki
sýnt annað en dómarar verði að fara að
hægja ferðina og dæma færri i fangelsi
a.m.k. um sinn. Það var raunar alltaf
lokatakmark málsvara fanganna Það
hefur komið i Ijós, að ofbeldi er minnst
i fangelsum, þar sem rými er viðunan-
legt Það er þó ekki nóg Það verður
lika að stórbæta læknisþjónustu Þó er
kannski mikilvægast, að fangarnir hafi
ævinlega eitthvað skynsamlegt við að
vera Aðgerðaleysi er ævagamalt
vandamál i fangelsum. Víða eiga fang
ar þess ekki kost að hafa neitt fyrir
stafni, nema eitthvert dútl eða föndur,
sem engan veginn fullnægir athafna-
þrá fullorðinna manna. Drepa þeir svo
timann með þvi að ráfa um, slást og
skiptast á fúkyrðum, leggja á ráð um
flótta eða afbrot, sem þeir ætla að
fremja þegar þeir sleppa út! Betrunar-
hús eru heldur kaldhæðnisleg heiti á
farigelsum Þeir munu teljandi, sem
orðið hafa betri menn við fangavist
Flest fangelsi eru ekki nema geymslur
Það hefur löngum vafizt fyrir mönnum
að finna ráð til þess, að fangelsi þjón-
uðu tilgangi sinum og bættu menn
heldur en hitt, og ekki er vist, að
Bandarikjamenn detti niður á þau ráð
nú, þótt þeir séu af vilja gerðir En ekki
er við þann vanda einan að glima Það
eru nefnilega til menn, sem álita, að
tugthúslimir eigi ekkert gott skilið
Þegar yfirvöld í Alabama voru dæmd
til þess að bæta aðbúnað refsifanga
sinna brást George Wallace, rikisstjóri,
illur við, og sakaði dómarann um það
að vilja „breyta fangelsunum i hótel'
Ætli rikisstjórinn mundi samt ekki seint
leita skjóls i slikum hótelum, jafnvel
þótt þau bötnuðu allmikið frá þvi sem
sem nú er .?
— JONATHAN STEELE.
EITRIÐ í SEVESO
Tíf aldur dauð-
dagi 1 einum
einasta punkti!
Það er því heldur iskyggilegt til-
hugsunar, að TCDD skuli vera i
skepnum og gróðri sums staðar og
komið þaðan í mat manna. Það er
t.d. komið á daginn að skógar i
Bandarikjunum er u margir úðaðir
eitri blönduðu TCDD. Þó nokkur
bandarisk fyrirtæki framleiða ill-
gresisbana blandaðan TCDD. Þi
hefur það fundizt I fuglum i Oregon
fylki og i smádýrum i Virginiu. Enn
fremur eru epli stundum úðuð efni
sem i er TCDD. Og siðast en ekki
sizt. hafa vísindamenn fundið vott
um TCDD I móðurmjólk.
TCDD heitir efni af dioxinflokki, eitt
60 slikra efnablandna. Nokkur
dioxin eru hættuleg, en þó er TCDD
lang hættulegast. Blettur af TCDD.
sem næmi einum punkti i þessari
grein, gæti orðið 10 manns að bana.
Apa var gefið örlitið TCDD i tilrauna-
skyni. Skammturinn var ekki meiri
en einn þúsundmilljónasti af þyngd
apans, en nægði þó til að bana
honum. Og einhverjir visindamenn
hafa reiknað það, að eitt gramm af
TCDD gæti drepið fimm milljónir
naggrisa.
Þegar spengingarnar miklu urðu i
Seveso á ítaliu ekki alls fyrir löngu
komu upp rúm tvö kriló af TCDDgasi
og dreifust yfir nærsveitirnar.
Stafaði svo mikil hætta af þvi að
italska stjómin lét flytja burt alla
íbúa Seveso og héraðsins umhverfis.
Og það var ekki að pstæðulausu.
TCDD er Ifklega skæðásta eitur, sem
til er ( heiminum, og er þá nokkuð
sagt.
Tveir starfsmenn svissnesku efnaverksmiðjunnar sem spjó eiturgufunum yfir
italska bæinn. Myndin er tekin mánuði eftir atburðinn.
-TCDD heitir „2, 3, 7, 8,
tetrachlóródi-benzó-p-dioxín" fullu
nafni. Hreint efnið er áþekkast ör-
smáum krystalflisum. Gleypi maður
TCDD, andi þvi að sér eða komi
einungis við það á hann að minnsta
kosti visar húðskemmdir, lifrarmein,
skemmdir á þvagkerfi, sull, tauga-
skemmdir, magabólgur, nýrna- eða
lungnaskemmdir, en annars bráðan
bana. Telja visindamenn að eitrið
trufli frymismyndun I likömum og
komi þannig i veg fyrir frumuskipt
ingu.
Lengi vel gerðu menn sér ekki
Ijóst, hve öflugt TCDD var i rauninni.
Þegar það kom svo á daginn trúðu
margir þvi enn um sinn, að
almenningi stafði engin hætta af
eitrinu vegna þess. að hverfandi litið
af því bærist i matvæli. Nú orðið
hallast þó æ fleiri visindamenn að
þvi að brýnt sé að rekja slóðir TCDD
um allt vistkerfi manna og umhverfi
og hefta útbreiðslu þess þegar. Eru
bandariskir visindamenn þegar farnir
að athuga matvæli i stórum stíl i
þessu skyni og hafa fundið TCDD i
nokkrum.
Svo virist að menn geti litið við
þetta geigvænlega eitur gert, nema
reynt að halda því i skefjum. Það er
ekki einu sinni hægt að nota það til
tilrauna á rannsóknastofum, svo
kröftugt er það. Það er nefnilega
ekki hægt að skammta tilraunadýr
um eitrið svo smátt, að þau lifi það
af!
— PAUL JACOBS.