Morgunblaðið - 03.10.1976, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. OKTÖBER 1976
25
eftir GÍSLA J. ÁSTÞÓRSSON
EIRIS OG MÉR SÝNIST
Með ástar-
kveðju til
Bólivíu
Eins og það sé ekki ærinn
starfi að fangelsa sína eigin
landsmenn þúsundum sam-
an sem eru ekki nógu auð-
sveipir í pólitíkinni, þá hef-
ur hin ófrýnilega herfor-
ingjastjórn Pinochets suður
í Chile nú tekið upp á því að
lána stjórnvöldum þeirra
grannríkja sinna sem
ástunda svipað ofbeldi pláss
í tukthúsum sinum fyrir þá
af þegnum fyrrnefndra
grannríkja sem ekki þykir
„hagkvæmt" að kvelja á
heimaslóðum. Svo segir í ný-
legum „Guardian“ sem ég
var að fá í hendurnar, að nú
sé til dæmis óttast um heilsu
og jafnvel lif fimmtíu verka-
lýðsleiðtoga og mennta-
manna frá Bólivíu sem
stjórnvöld þar létu handtaka
fyrir tæplega þremur mán-
uðum og sendu síðan i
tveimur hópum rakleitt til
■höfuðborgar Chile þar sem
lögreglan tók við föngunum
og „umskipaði" þeim í snatri
suður í land, til harðbýlustu
og afskekktustu svæðanna
sem þar er að finna, að segir
í skýrslu Amnesty Inter-
national sem ég hef líka ver-
ið að glugga í.
Raunar á svo að líta út sem
Bóliviumennirnir séu land-
flótta menn sem stjórnvöld-
in í Santiago hafi bara verið
svo elskuleg að skjóta skjóls-
húsi yfir, en nokkuð óvenju-
leg virðist sú gestrisni nú
samt, þvi að „Guardian“
staðhæfir (og Amnesty tek-
ur þar undir með blaðinu)
að þessir útlendingar séu
beittir nákvæmlega sömu
harðneskjunni og hinir
óþjálu af innlendu bergi
brotnir: þeim sé til dæmis
visvitandi meinað um nauð-
synlega læknishjálp, en
mennirnir eru bæði sjúkir
og meiddir eftir þá harka-
legu meðferð sem þeir hlutu
i heimalandi sínu áður en
þeir voru sendir í útlegðina.
í þessum hópi er aðalritari
námamannasambands Bóli-
víu, maður að nafni Victor
Lopes, sem mætti kannski
helst likja við það að framá-
menn sjómannasamtakanna
okkar hér heima, sem standa
einmitt um þessar mundir í
dálitlu stappi við vestlægari
Matthiasinn, væru fangels-
aðir fyrst og þá fluttir í út-
legð fyrir að vera ekki nógu
undirgefnir. Bólivíustjórn
rauf raunar grið á Lopes og
félögum hans með því að
láta handtaka þá og varpa í
fangelsi aðeins tveimur dög-
um áður en hún þóttist samt
ætla að setjast að samninga-
borðinu með þeim, en náma-
menn i Bólivíu hafa rétt
einu sinni verið að ókyrrast:
það verða alltaf gos þarna
annað slagið þegar eymdin
er búin að gera fólkið við-
þolslaust — gos sem eru
jafnharðan barin niður af
fullkomnu miskunnarleysi.
„Gestgjafarnir" í Chile
(hermir „Guardian“ enn)
sem nú hafa semsagt brugð-
ið á þann leik að lána lendur
sinar til geymslu á erlendum
andófsmönnum, hafa skikk-
að aðkomumennina til
erfiðisvinnu þarna suður í
sinni Síberiu, og eru þeir
notaðir sem vinnukraftur
við „opinberar framkvæmd-
ir“ eins og það er svo sak-
leysislega orðað. Einungis
um eina hlið þessa verknað-
ar ber breska blaðinu og
Amnesty ekki saman: af frá-
sögn blaðsins mætti jafnvel
ráða að Bóliviumennirnir
séu geymdir i einhverjum af
þeim forkastanlegu fanga-
búðum sem herforingjaklíka
Pinochets er fyrir löngu orð-
in alræmd fyrir, en Amnesty
telur aftur á móti líklegra að
útlendingarnir séu i svipinn
að minnstakosti hýstir í
hreysum utan girðingar og
gert að tilkynna sig til yfir-
valdsins á staðnum daglega
og forboðið að auki að við-
lögðu fangelsi að draga fram
lífið við annað en „líkamleg
störf“. 1 þessum hópi er eftir
á að hyggja ein kona sem
vegna skoðana sinna sýnist
hafa verið talin jafn verð
þessarar ómannúðlegu með-
ferðar og námamennirnir
landar hennar. Og á kven-
þjóðin þannig sinn fulltrúa
meðal þessara manna sem
hafa verið fluttir nauðugir
frá föðurlandi sinu til fram-
andi lands að fá að kynnast
vistinni undir byssukjöftum
valdhafanna í öðru lögreglu-
ríki.
Hlutverka-
skipti
Það þarf ekki nema mið-
lungs mannvonsku ætla ég
til þess að njóta þess i tölu-
vert ríkum mæli eftir allt
sem á undan er gengið
hvernig aumingja Bretinn
með Crosland í broddi fylk-
ingar reytir nú hár sitt úti í
London og þykist hart leik-
inn af vinum sínum og
bandamönnum sem gefa
honum bara langt nef þegar
hann vill fá að færa fisk-
veiðilögsöguna sína út í svo-
sem tvö hundruð milur og
síðan að sitja aó nokkru leyti
einn að krásunum: að
minnstakosti út að fimmtíu
mílna mörkunum, elsku vin-
ir.
Bretinn ber nú fyrir sig
orðrétt sömu rökin sem
hann ætlaði að ærast útaf
þegar við vildum nota þau
— og hann fær framan í sig
nákvæmlega sömu svörin og
enn upp á orð sem hann
fleygði þá svona karlmann-
lega framan í okkur! And-
stæðingar hans i landhelgis-
málinu tala meira að segja
fjálglega um „gamla hefð“:
halda þessir lordar þarna úti
í London að það sé hægt að
banna mönnum að vaða i
fisk sem menn eru búnir að
vaða í öldum saman?
Það er semsagt engin vit-
leysa þetta sem oft er sagt:
að sagan endurtaki sig.
Og óþekktarormum sem
fást ekki til að skilja jafn
einfaldan hlut gefur hún
meira að segja duglegt spark
— í óæðri endann.
r
Islenzk
menning
Rétt til þess að þetta verði
ekki allt upp á útlendinginn
i dag langar mig að geta þess
að ég kannaði nýverið í fjöl-
sóttu sumarhóteli hvaða
lesning væri þar helst á boð-
stólum handa gestum. svona
innan um dagblöðin og viku-
pressuna. Ég bjóst að vísu
ekki við neinum nóbels-
skáldum, en við erum samt
annað veifið að hvísla því
hvert að öðru að sú gamla
góða íslenska menning tóri
víst helst i sveitunum.
Þarna skipuðu öndvegi
þrjár bækur úr sama bóka-
flokknum: Gálurnar, Porn-
opia leggst á bakið og Dular-
fulla heilsuhælið.
Flokkurinn heitir Rauðu
bækurnar, en kápan er að
vísu nærbuxnableik.
tíundar skattamál Lúðvíks Jósefs-
sonar, sem blaðið segir að hafi
eitthvað á sjötta hundrað króna í
tekjuskatt og kveðst nú bíða eftir
hinu mikla samtali við talsmann
Alþýðubandalagsins í skattamál-
um, Lúðvik Jósefsson, en margir
hafi saknað þess, að málgagn
Alþýðubandalagsins hafi ekki
tekið skatta leiðtogans rækilega
fyrir. Allir biði með öndina i háls-
inum eftir samtalinu við Lúðvfk
Þjóðviljinn krefst þá, að Halldór
E. Sigurðsson segi af sér vegna
húsakaupa — og þykist þar með
hafa svarað fyrir sína (!). Vil-
mundur Gylfason minntist á lána-
mál Einars Ágústssonar i grein í
Dagblaðinu og á nú i ritdeilu við
Alfreð Þorsteinsson, sem fullyrð-
ir að Vilmundur hafi verið á upp-
boði hjá Visi og Dagblaðinu og
tekið hæsta boði. Vilmundur hef-
ur svarað hér i Morgunblaðinu og
borið þetta af sér, um leið og hann
hefur ýtt enn dálítið við þeim
framsóknarmönnum, en Alfreð
Þorsteinsson hefur svarað, einnig
hér í Morgunblaðinu, og m.a. full-
yrt í svari sínu, að Gylfi Þ. Gísla-
son hafi fyrir löngu fengið sér-
staklega hagstætt lán, þegar hann
byggði, en vextir siðan verið veru-
lega lækkaðir. Dagblaðið krefst
þess i ritstjórnargrein, að allir
ráðherrar Framsóknarflokksins
segi af sér, en Timinn svarar full-
um hálsi og fullyrðir, að það séu
afturhaldsöflin í Sjálfstæðis-
flokknum, sem nú reki haturs-
pólitik á hendur framsóknar-
mönnum, þ.e. Visis- og Dag-
blaðsmenn. Þannig ganga klögu-
málin á vixl. Loftið er lævi
blandið og má nú hver þakka sin-
um sæla meðan hann heldur lífi í
„drullupollinum“. Það er
athyglisvert að þegar deiluaðilum
lá mest á að koma boðskap sinum
til skila leituðu þeir til Morgun-
blaðsins og hafa margir túlkað
það svo, að deiluaðilar treysti því
betur, að lesendur trúi málstað
þeirra ef greinarnar birtast hér í
blaðinu. Morgunblaðið hreykir
sér ekki af því að vera opið og
frjálst blað, það telur slikt sjálf-
sagðan hlut. En það fer sér hægt I
fullyrðingum og byggir á örugg-
um heimildum einunt, enda er
ábyrgð stærsta blaðs þjóðarinnar
mikil. En það fagnar því trausti
sem því er sýnt, bæði af lesendum
og þeim, sem þurfa að koma mál-
stað sínum til ■skila.
Vonandi á þessi pólitíska laxer-
ing hér á landi eftir að bæta þjóð-
félagið eitthvað, svo að þjóðar-
lfkaminn margnefndi verði við
dálitið betri heilsu, þegar kemur
fram undir næstu kosningar og
hin raunverulegu átök byrja.
Stundum eru menn að þakka
hinum og þessum allskyns
„nýmæli“ i islenzkri blaða-
mennsku. En i raun og veru er
fátt nýtt í hasarblöðunum undan-
farin tvö ár og margt af þvi má
rekja til upphafsins, þ.e. Agnars
Bogasonar og Mánudagsblaðsins.
Hvað sem öðru liður, þá hefur
Agnar haft veruleg áhrif á
íslenzka blaðamennsku, þótt
þeirra sjái ekki stað i Morgun-
blaðinu.
Jón Hjartarson kemst m.a. svo
að orði i grein hér I blaðinu I
vikunni:
„Það er með hálfum huga, sem
ég sest niður til að skrifa þessa
grein. I blöðunum er svo mikið
rifist og menn eru svo reiðir yfir
leitt í öllum „kjallara“greinunum
sinum og „Lesendur hafa orðið“
pistlunum, að margir venjulegir
menn, sem annars myndu nota
dagblöðin sem vettvang undir
skoðanir sínar, fælast þau, og svo
hefur oft verið um mig.“
Og Jóhannes Helgi rithöfundur
segir einnig í grein hér í blaðinu í
vikunni: „Þvi miður selja sum
blöð glæpi eins og hverja aðra
neysluvöru handa brengluðu
fólki, krefjast undir alls kyns yf-
irskini nafnbirtingar löngu áður
en sök hefur verið sönnuð og hafa
uppi ýmis falsrök kröfu sinni til
framdráttar, að almannarómur
hafi ranga menn fyrir sök o.s.frv.
Það er rangnefni, það er ekki
almannarömur, þetta eru róg-
smiðjur, einangruð fyrirbæri sem
enginn siðaður maður tekur mark
;á.“
Ástæða er til að veila orðum
þessara manna athygli og íhuga
það hvernig skrif ýmissa blaða
undanfarið hafa verkað á ábyrgt
jfólk en við skulum þó einnig huga
,að þvi, sem Indriði G. Þorsteins-
!son sagði i ræðu sinni á ráðstefnu
jsem haldin var á vegum Norður-
landaráðs nú i vikunni. Indriði
segir: „Enginn maður er fullkom-
inn og ekki stjórnmálamaðurinn
heldur. En vegna stöðu sinnar og
þeirrar tiltrúar sem hann nýtur,
verður það þyngra á metunum
láti hann blindar hvatir ráða gerð-
um sínum, en þótt almennur borg-
ari misstfgi sig í daglegu lífi.“
Og að lokum er ástæða til aó
vitna í bréf, sem Sigfús Daðason
skáld skrifar til Þjóðviljans I gær,
þvi að það gefur til kynna, að
ábyrgu fólki í þjóðfélaginu er tek-
ið að blöskra æsiskrifin í blöðun-
um, og margir eru farnir að
staldra við og ihuga, út í hvaða
ógöngur dagblöðin eru komin
með skrifum þessum.
Sigfús segir m.a., að það sé hlut-
verk bankastjóra að taka ákvarð-
anir um útlánastarfsemi bank-
anna, talar um „árvisst óráð“
Þjóðviljans um það leyti sem
skattskráin birtist og ávarpar þá
félaga með þessum orðum:
„En góðu Þjóðviljamenn! Það
eru mörg ár siðan þau kaup voru
gerð sem Þjóðviljinn vill nú láta
Halldór E. Sigurðsson gjalda fyrir
með ráðherrastöðu sinni. Það eru
rétt um þrjú ár síðan. Halldór var
þá meira að segja ráðherra I ann-
arri stjórn en nú situr. Hvernig
stóð á þvi að Þjóðviljinn hóf ekki
sókn á hendur Halldóri þá. þegar
réttur tími hefði verið til þess?
Mér þætti mjög vænt um að fá
svar við þeirri spurningu. . .“
Sigfús segir enn fremur, að
blaðið hafi verið að stinga upp á
því, „að blaðamenn komi sér upp
tölvukerfi, að því er helst má
skilja til þess að geta haft alveg
nákvæmt eftirlit með fjármála-
legu hátterni sérhvers manns-
barns á landinu. . . Ég veit ekki
hvort Þjóðviljinn hefur aðeins
fallið í þá freistni að „gelta með
hinum hundunum". Hann er nú
farinn að sýna þess nokkur merki
að hann sé að hallast að glist-
rúpsku lýðskrumi. Þegar vissum
punkti er náð á þeirri braut, er
pólitíkin vön að taka beina stefnu
á svokallað „moral order“-
stjórnarfar. Gleggsta dæmið hér
nærlendis um þvilíkt stjórnarfar
er Pétain-stjórnin f Frakklandi
1940-1944. Gætum að þessu."
Allt eru þetta orð i tíma töluð
og mættu menn íhuga þau, ekki
sist blaðamenn, áður en þeir hafa
breytt blöðum sinum i þann eina
og æðsta dómstól landsins, eins og
virðist einmitt æðsta ósk sumra
þeirra sem i blöð skrifa um þessar
mundir.
Þessar hugleiðingar eru fram
bornar vegna þess menningarlega
hlutverks, sem Jóhann Hannes-
son gegndi í islenzku þjóðfélagi.
Reynt hefur verið að minna á
mismunandi aðferðir hans og
þeirra, sem hæst láta nú um
stundir. Allt, sem Jóhann
Hannesson skrifaði, bar vott um
menningarlega hneigð og virð-
ingu fyrir máli og stíl, og þá ekki
sízt viðfangsefninu. I fyrrnefnd-
um Þankarúnum sagði hann enn-
fremur m.a.: „Heiðingjar hötuðu
Gyðinga m.a. vegna þess, að þeir
höfðu ekkert skurðgoð og neituðu
að tilbiðja þau sem voru. Og eins
og einn fremsti rabbí meðal núlif-
andi Gyðinga segir: „Þegar heið-
inginn blossar upp f kristnum
manni, þá ofsækir hann Gyð-
inga.“ Og með slikum ofsóknum
erum vér ekki á réttri leið. ef vér
viljum, að mannkynið verði ein
heild eða biðjum með Jesú, að
verða skuli ein hjörð og einn hírð-
ir."
Með slikum samanburði veitti
Jóhann Hannesson samfélagi sinu
nauðsynlegar ákúrur. Hann not-
aði samanburð úr sögunni til að
hirta okkur, en gerði það á þann
hátt, að eftir var tekið til lang-
frama, en einnig var haldió fast
við þá frumskyldu almennrar sið-
fræði að láta einkalif manna i
friði. Honum datt aldrei í hug að
nota rökleysur eða hrottaskap i
samskiptum við náungann, held-
ur samanburð, sem fólk gat
dregið ályktanir af. Þess vegna
m.a. voru greinar hans eftir-
minnilegar og munu lifa. Þær eru
hafnar yfir dægurþrasið, þær
„brutu ekki blað“ i ómerkilegum
málatilbúnaði né vegna pólitískr-
ar heiftúðar eða af pólitískri
nauðsyn, heldur vegna óskar um
bætt siðferði og batnandi tíð, þar
sem menntun og upplýsing væri
hvati og forsendá. Við skulum
vona, að orð manna eins og
Jóhanns Hannessonar gleymist
ekki í þvi ölduróti illyrða og
mannskemmandi tortryggni, sem
nú fer um þjóðlif okkar.