Morgunblaðið - 25.11.1976, Blaðsíða 18

Morgunblaðið - 25.11.1976, Blaðsíða 18
18 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. NÓVEMBER 1976 £ f lokabindi Gulag-ritsafns Alexanders Solzhenitsyns, sem nýkomið er út á þýzku, heldur höfundurinn þvf meðal annars fram að sovézk yfirvöld hafi haldið vandlega leyndum uppþot- um, sem urðu árið 1962, en þar hafi skriðdrekum og herliði verið beitt til að bæla niður óeirðirnar, og um 70—80 manns verið drepn- ir. Uppþot þessi urðu að sögn boðuðu til verkfalla og fjölda- fundar. Þegar verkstjórunum tókst ekki að friða starfsmennina kom verksmiðjustjórinn á vett-1 vang. Hann var spurður að því hvernig starfsmennirnir ættu að framfleyta lífinu eftir þessar kjaraskerðingar, en svaraði1 aðeins: Framvegis verðið þið að borða ávaxtasultu i stað kjöts. Varð verksmiðjustjórinn við svo búið að leggja á flótta ásamt aðstoðarmönnum sínum. brott með skammbyssuskotum. Þá hélt hópurinn að húsi kommúnistaflokksins í borginni, og þar fluttu nokkrir verkfalls- leiðtoganna ræður af svölunum. Þegar hér var komið barst hern- um liðsauki frá öryggissveitum landsins, sem umkrangdu borg- ina. Hermenn náðu flokkshúsinu og hófu skothríð yfir höfuð mann- fjöldans úti fyrir en skutu þá nokkra pilta, sem höfðu klifrað upp í tré til að sjá hvað um var að vera. Þegar drengirnir féllu niður úr trjánum, æstist mannfjöldinn, og beindu hermennirnir þá byssum sinum að honum, og héldu áfram að skjóta í bök starfs- mannanna meðan þeir reyndu að flýja. Solzhenitsyn hefur það eftir sjónarvotti að svo hafi virzt sem lík hafi þakið göturnar. Að sjálf- sögðu voru þar á meðal særðir menn, en að sögn voru 70—80 manns skotnir til bana. Solzhenitsyn segir frá óeirðum og uppþotum Solzhenitsyns í borginni Novocherkassk, sem er 168 þúsund manna borg á bökkum Don-fljótsins skammt frá Azovs- hafi. Þetta þriðja bindi höfundar af Gulag-ritsafninu fjallar aðallega um leynilögreglu, fangelsi og fangabúðir Sovétríkjanna, eins og fyrri bindin tvö. Samkvæmt frásögn Solzhen- itsyns tilkynnti Nikita Krusjeff þáverandi leiðtoga Sovétríkjanna hinn 1. júnl 1962 verðhækkanir á smjöri og kjöti. Þennan sama dag var tilkynnt I Novocherkassk að starfsmenn við smiði rafknúinna dráttarvagna fyrir járnbrautir þar í borg yrðu að taka á sig 30% kauplækkun. Starfsmenn í dráttarvagnasmiðjunum tóku þessum tilkynningum illa, og Hópur kvenna frá verk- smiðjunni fór nú og settist að á járnbrautarteinunum skammt frá verksmiðjunni, en um þann kafla lá leiðin milli Moskvu og Rostov. Um svipað leyti tóku karlar að rífa upp járnbrautarteina og stafla þeim I götuvirki. Mótmæla- skiltum var komið upp víða með áletrunum eins og „niður með Krúsjeff" og „Krúsjeff í kjöt- kvörnina". Hermenn og skriðdrekar voru sendir til að umkringja verk- smaðjuna og nærliggjandi hús, og um 30 starfsmenn smiðjunnar voru handteknir fyrir óspektir. Daginn eftir fóru hundruð karla, kvenna og barna f hópgöngu til aðalstöðva herlögreglunnar til að fá þá handteknu leysta úr haldi, en mannfjöldinn var hrakinn á Að sögn Solzhenitsyns var áfram skotið á þá, sem reyndu á ný að nálgast flokkshúsið. Þó kom þar saman hópur manna síðar um daginn, en hann tvístraðist þegar skriðdrekar beindu hríðskota- byssum sínum að hópnum og hóf skothríð á hann. Til að koma í veg fyrir áfram- haldandi óeiróir brá svo við að verzlanir i Novocherkassk fylltust af smjöri, pylsum og öðrum mat- vælum, sem áður voru mjög tor- fengin. Þessi frásögn Solzhenitsyns styður fyrri frásögn Sovézka flóttamannsins Andreis Amalriks á fundi með fréttamönnum í París, en þar sagði Amalrik einmitt frá tilraunum yfirvalda til að halda leyndum uppþotum I Novcherkassk. Minnkandi hvalveiðar Fyrir nokkru rann út frestur sá, sem Japan og Sovétríkin höfðu til að mótmæla ákvörðun Alþjóða hvalveiðinefndarinnar um minn- kun hvalveiða á vertfðinni 1976 —77. Engin mótmæli bárust, og Sovétrfkin sendu meira að segja formlega orðsendingu til nefnd- arinnar þar sem þau fallast á tak- mörkun veiðanna. Var það óþarfi af þeirra hálfu þvf berist engín mótmæli, eru nýju reglurnar taldar samþykktar. Dr. William Aron, fulltrúi Bandarfkjanna f hvalveiðinefnd- inni, eða IWC, eins og nefndin er venjulega kölluð, hefur lýst ánægju sinni yfir þessari ákvörð- un Japana og Rússa, þvf hann segir að ekkert bendi til þess að reglur IWC hafi nokkurn tfma verið brotnar eftir að þær hafa náð samþykki aðildarrfkjanna. Frestur til mótmæla var þrfr mánuðir eftir að reglurnar voru samþykktar á fundi IWC f júnf f sumar, en þá var ákveðið að alls skyldi heimilt að veiða 27.939 hvali á komandi vertfð, en á vert- fðinni 1975 —76 var heimilt að veiða alls 33. 936 hvali. Þar sem hvalveiðimenn frá Sovétrfkj- unum og Japan hirða um 80% heildarmagnsins, hefur mikið að segja að þeir samþykki reglurnar. Niðurskurðurinn á leyfðu veiði- magni búrhvala kemur sér verst fyrir Sovétrfkin, þvf sovézkir hvalveiðimenn leggja mest upp úr lýsinu. Hefur nokkrum hluta sovézka hvalveiðiflotans þegar verið lagt, og er reiknað með þvf að nýju reglurnar leiði til þess að enn fleiri skip verði tekin úr um- ferð. Japanir leggja hins vegar mesta áherzlu á að fá hvalkjöt — ekki lýsi — en þeir verða engu að sfður að draga mjög úr veiðunum. Hvalveiðimenn rfkja, sem aðild eiga að IWC, veiða um 90% allra hvala, sem drepnir eru árlega, en nokkur rfki standa utan við sam- tökin, svo sem Perú og Sómalfa. Ekki er talið útilokað að Japanir eigi hluti f hvalveiðifélögum þessara ríkja. Þannig er til dæmis bent á að f Sómalfu sé rekið hval- veiðifélag, sem sinni ekki al- þjóðareglum IWC, en fjármagn þess fyrirtækis kom frá fursta- dæminu Liechtenstein án þess að nöfn eigenda væru gefin upp. I heild hafa veiðar rfkja utan IWC Iftil áhrif á friðunaraðgerð- ir, en þó geta þær haft áhrif á einstaka hvaitegundir. Má þar til dæmis nefna sandreyðar, en af þeirri teguna má nú aðeins veiða 1.863 miðað við 2.230 f fyrra. Bent er á að Perúmenn veiða mikið af sandreyðum, án þess að þær veið- ar séu háðar takmörkunum IWC. Þrátt fyrir allt, segir dr. Will- iam Aron, hafa friðunaraðgerðir undanfarinna ára leitt til þess að allar tegundir hvala eru nú f vexti, og veiðarnar eru skipulagð- ar þannig að sá vöxtur á að halda áfram. Mælska þagnarinnar Það hefur stundum viljað brenna við að æðibunubragur væri á flutningi útvarpsleikrita. Málbein persónanna er þá svo við- bragðsfljótt að varla líður meira en sekúnda frá því síðasti ræðu- maður lýkur sér af og næsti byrj- ar. Þannig talar fólk ekki — en það er hægt að lesa þannig. Þriggja sekúnda þögn er ekki ýkja löng þögn — en getur þó skipt sköpum. Þagnir á réttum stöðum eru oft mælskari en nokk- ur tjáning í hljóðum. Þetta vita flestir — en það er hægara sagt en gert að hemja leikara, kannski lítt reynda, samhæfa þá uppá sek- úndur og laóa fram hárréttan raddblæ á réttum stað í texta. Til þess þarf óhemju natni við smá- muni engu síður en stórmuni. Leikstjórn Helga Skúlasonar á önnu Christy Eugene O’Neil var lýsandi dæmi um óaðfinnanlega leikstjórn, leiklifun út í æsar. Maður gleymdi þvf að verið væri að leika og lifði verkið frá upp- hafi til enda, varð markverðri reynslu ríkari. Það gerist ekki oft — en þeim þakkarverðara er þeg- ar þannig er að verki staðið. Helgi stýrði einnig Brunnum kol- skógum Einars Pálssonar — og þar var eins að verki staðið. Ég minnist þess til dæmis ekki að hafa heyrt Rúrik Haraldsson gera betur en í hlutverki prestsins. Einar hlýtur að hafa þurft að kafa djúpt í annála og aðrar samtíma- heimildir eftir efnivið í mergjað málfar persónanna, það var svo máttugt að reyk og hörmungar jarðeldanna lagði af verkinu frá fyrstu setningu til þeirrar síð- ustu. Hljómlist Páls er svo saga út af fyrir sig. Eldurinn, óttinn, sorgin og vonin blíð. Það er slæmt hve fjölhæfur Einar Pálsson er. Ella hefðu hann máski varið meiru af kröftum sínum til leik- ritagerðar. Tvær flugur í höggi Öskar Ingimarsson annaðist skörulega kynninguna á leikferli Haralds Björnssonar. Óskar er slyngur málamaður og afkasta- mestur allra þýðenda sjónvarps- ins frá upphafi, vinnuþjarkur með afbrigðum — og á ekki langt að sækja það. Sumir menn eru gæddir slíkri starfslöngun að vinnan er þeim í senn takmark og tæki, sjálf lífsfyllingin, eru aldrei glaðari en þegar þeim tekst að slá tvær flugur í höggi. Sagan segir að Ingimar Öskarsson, faðir Öskars, hafi ekki einu sinni sleppt bókinni meðan hann barn að aldri rak fé í haga eða sótti kýr til mjalta. Það heitir að auka lífi við árin, þannig að sumir menn lifa ævir tvær í einni. Gildir einu að hvaða verki þeir ganga. Leik- snilld Haralds er enn á allra vit- orði — og ekki ónýtt fyrir leikara næstu kynslóða að geta svo að segja fengið frumherjana í heim- sókn löngu eftir að þeir eru farnir héðan. Þætti af þessu tagi þarf að gefa út á kasettum. Ekkja Haraids var ein þeirra öldruðu kvenna sem Bessí Jóhannsdóttir hitti að máli í þætti sínum. Það var góður þáttur og hugmyndin prýðileg. Ekkja Haralds var bráð- skemmtileg í viðræðu, með af- brigðum þjóðleg. Það var ekki að heyra að verið væri að ræða við fólk á niræðisaldri. Málfar þessa fólks og sjálfstæði í hugsun var frséð með þeim hætti að margur ungur maðurinn mætti taka það sér til fyrirmyndar. Þessar spólur þarf að geyma til samanburðar við samsvarandi spólur með röddum poppkynslóðarinnar þegar hún verður komin á Hrafnistu. Það yrði gamanþáttur sem segði sex. Helgi Halldórsson er fyrir nokkru tekinn til við það á nýjan leik að kenna íslendingum sóma- samlega íslensku. Það er fagnaðar efni. Enginn sem þennan þátt hefur annast hefur til að bera myndugleik neitt í líkingu við Helga. En illa gengur að byggja enskri hugsun út úr málfari íslendinga. „Ég mundi segja“ er að verða svo algengur inngangur að svörum manna við spurningum fréttamanna á götum úti og í húsakynnum sjónvarps og hljóð- varps, að óhætt er að fullyrða að þrir af hverjum fjórum séu haldn- ir þessari plágu. Menn hyggja ekki lengur, álita ekki, gera ekki ráð fyrir, búast ekki við, reikna ekki með, finnst ekki o.s.frv. 1 stað alls þessa er komið: ég mundi segja. Jafnvel smiðir, hvort held- ur er á tré eða járn, bifvélavirkjar og rafvirkjar, stéttir sem eru áberandi betur mæltar en obbinn af menntamönnum og hafa íslenskað af miklu hugviti sæg erlendra orða sem að iðngrein þeirra lúta, þær eru byrjaðar að taka sér þennan fjanda i munn. örvæntingarfullar tiiraunir til að vinna á þessum hortitt virðast hafa haft þveröfug áhrif eins og áróðurinn gegn neyslu tóbaks. Háðið er oft drjúgt til áhrifa. Kannski væri ekki svo vitlaust að hleypa af stokkunum stuttum vikulegum grínþætti um ambög- ur, færi vel á að hann hæfist fyrirvaralaust strax og Helgi hefur kvatt. Vella Orson Welles var góður leikari, en tönn tímans hefur heldur betur unnið á myndinni Hin myrku öfl. Mig minnir að mér hafi þótt þessi mynd ágæt þegar ég sá hana i kvikmyndahúsi fyrir tuttugu árum. En mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan og margt gengið Sér til húðar. Nú þótti mér varnarræðan vella. Það á sér eðlilegar skýringar. Menn breytast nauðugir viljugir með heiminum. En ég kann ekki skýr- ingu á því hversvegna nú mynd eftir Bergman er vella — nema manninn hafi vantað dollara, allt þetta grunnfærna sálfræðisnakk er frá upphafi til enda uppá amer- ísku — enda héldu amerikanar varla vatni a'f hrifningu. Grát- broslegt var að horfa á Liv Ulmann í gervi stálheilbrigðrar manneskju, ekki einu sinni með vott af baugum undir augum, maula af stakri prúðmennsku hverja handfyllina af annarri af svefnlyfjum. Vitlausastur var þó endirinn — þegar kvenmaðurinn, strokinn sléttur og fínn eftir allan viðbjóðinn, er látinn segja þessa setningu: Kærleikurinn umvefur allt! Kirkjaní Bandaríkjunum er ekkert lamb að leika sér við. Þetta er ekki list. Þetta er bisniss. Til staðfestingar á því var umræðuþátturinn sem fyigdi í kjölfar myndaflokksins. Sjálfs- morðskandidötum og geðlæknum stefnt saman og atriðum úr myndaflokknum skotið inn i. Bergman kann lagið á því eins og Hundertwasser. Hann var ekki gamall þegar hann spurði sig þessarar spurningar: hvað er til marks um mikilleik listamanns? Jú — það er þegar líður að ævi- lokum þeirra og byrjað er að gera um þá heimildarkvikmyndir og gefa út skrautlegar bækur með listaverkum þeirra. Og Hundert- wasser keypti prentsmiðju og kvikmyndatökuvél og réð síðan prentara og kvikmyndara, byrjaði á endinum og mætti svo nakinn á blaðamannafundi. Og heimurinn lét blekkjast. En Bergman er ágætur leik- stjóri, hann má eiga það. Gylfi Gröndal heldur vel á sínu í Dvöl. Það var gaman að heyra í Jóhannesi úr Kötlum og fróðlegt að hlýða á ekkju hans rekja minn- ingar sínar. Adamsfjölskyldan er ágætlega gerð myndasyrpa, miskunnsam- lega laus við tilfinningasemi, fróðleg að auki — og Dóra Haf- steinsdóttir hefur snarað ensk- unni á glettilega kjarngóða íslensku. Og það þurfti enginn að láta sér leiðast undir atriðinu úr Krummagulli Böðvars Guðmunds- sonar í Vöku. Lap úr sömu skál Einar Karl Haraldson, sem annast jöfnum höndum einhvers konar bingó i útvarpi og klipp- ingu texta úr ýmsum blöðum til endurbirtingar í Þjóðviljanum, klippir mig í dálka sína í fyrri viku, endurómar þar skoðun mína á tilteknu tískufyrirbæri sem kallað hefur ómælda bölvun yfir börn og unglinga. Morgunblaðið er það veglegt blað að ofrausn sýnist að Þjóðviljinn sé að auka á útbreiðslu skoðana minna þótt í litlu sé, og þá á ég við þær skoðan-

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.