Morgunblaðið - 11.01.1977, Side 17

17
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. JANUAR 1977
Iðnó
En nú hafa Reykjavíkurborg og
Leikfélag Reykjavlkur tekið
höndum saman fast og ákveðið og
hafin er bygging nýs og glæsilegs
borgarleikhúss. Ekki hafa allir
verið á einu máli um þá ákvörðun
borgaryfirvalda að ráðast í
byggingu svo glæsilegs og
vandaðs leikhúss sem teikning
hússins boðar, en það mun hins
vegar koma I ljós fyrr en seinna
að borgarbúar munu telja leikhús
sitt það sjálfsagðasta I uppbygg-
ingu Reykjavíkur framtíðarinnar.
Það er stórhugur sem hefur rekið
Leikfélag Reykjavlkur i 80 ár og
það fer þvi vel á þvi að byggja
leikhús af stórhug. Leikfélagið
stendur það föstum rótum í hjarta
Reykjavíkur að ef það verður
áfram samkvæmt sjálfu sér mun
leikhúsandinn úr gamla Iðnó
fylgja félaginu í nýtt hús, en von-
andi mun þó skipast að i Iðnó
verði áfram leikhús framtíðar-
innar, ekki aðeins leikhússafn
eins og hugmyndir hafa verið
uppi um, heldur lifandi leikhús,
þar sem kvika mannlífsins fer á
kostum í mynd hvers hlutverks.
Árið 1953 stofnaði Leikfélag
Reykjavíkur Húsbyggingarsjóð
sinn samkvæmt tillögu Brynjólfs
Jóhannessonar þáverandi for-
manns félagsins. Sama ár var hag-
stætt félaginu fjárhagslega enda
sýningarfjöldamet með 116
sýningar og alls um 30 þúsund
gesti. Saga Húsbyggingarsjóðsins
er þvi orðin ærið löng og Leik-
félagsfólk hefur verið ódrepandi
við að safna I sjóðinn nætur og
daga ef svo hefur borið undir og
senn fer árangur erfiðisins að
koma í ljós.
Án áhuga og virðingar fyrir
leiklistinni og hlutverki hennar i
samtímanum, hefði saga Leik-
félags Reykjavíkur orðið stutt.. En
sú staðreynd að Leikfélag Reykja-
víkur er það sem það er í dag
þrátt fyrir þröngar aðstæður og
afkomu, sýnir og sannar hversu
bitastætt það er íslenzkri
menningu. Eins og islenzkt þjóð-
félag hefur það risið upp úr erfið-
leikum hvers tima. Lýðræði hefur
jafnan rikt í stjórn þess og þótt
greina megi annað í einstaka til-
fellum sögunnar, hefur það fjarað
skjótt út, þvi það hefur ekki átt
samleið með þeirri sál sem ríkir í
Leikfélagi Reykjavikur þegar á
reynir. Leikhópurinn hefur með
starfi sinu í félaginu haft mikil
tækifæri til þess að hafa áhrif á
stefnu og starf leikhússins og það
er beinlínis til þess ætlazt. Dagleg
stjórn og skipulagning er þó að
sjálfsögðu i höndum leikhússtjóra,
framkvæmdastjóra og leikhús-
ráðs. Lengst gegndi formaður LR
í rauninni Leikhússtjórastarfi en
1963 er ráðinn sérstakur Leikhús-
stjóri LR, Sveinn Einarsson, nú-
verandi Þjóðleikhússtjóri, og arf-
taki hans er núverandi leikhús-
stjóri, Vigdís Finnbogadóttir.
Leikfélag Reykjavíkur hefur
flutt talsvert á fjórða hundrað
leikrit frá upphafi sýnd í þúsund-
um sýninga fyrir hundruð þús-
unda gesta. Verk eftir íslenzka
höfunda eru um 70 talsins, en
verk eftir erlenda höfunda um
200 talsins. Hlutfallið í sýningar-
fjölda er þó þannig að innlendu
verkin hafa verið sýnd oftar m.a.
vegna þess að um er að ræða
leikrit sem hafa verið sýnd aftur
og aftur sökum vinsælda þeirra.
Sá arfur leikritunar var ekki
fjölskrúðugur sem íslenzk fram-
tið bauð uppá við fæðingu Leik-
félags Reykjavikur 1897. Flest
það markverðasta úr þeim arfi má
rekja til leiklistartilþrifa skóla-
pilta í Skálholti og Reykjavík. Til-
raun til borgaralegrar leik-
menningar þess tíma var svo
dönskuskotin að vart er unnt að
tala um tilþrif sjálfstæðrar
islenzkar menningar, en sá leik-
listarunglingur sem hóf starf í
þágu Thalíu II. janúar 1897 hefur
svo sannarlega gengið götuna
fram eftir veg til þroska og
ósvikins leikhúss, sem virðir hinn
íslenzka tón. — a.j.
Sólveig
Pétur
Valgerður
Þorsteinn
Jón Sigurbjörns.
Margrét Helga
Sigrfóur
Margrét
Magnús
Steinþór
Guórún Svava
Kjartan
Harald
Gissur
Makbed,
med víkingaaldaranda yfír
Afmælissýning hjá LR í kvöld
Aðdragandi þess. að Leikfélag
Reykjavikur frumsýnir nú á 80 éra
afmæli sinu i dag leikritið Makbeð
eftir Shakespeare, er sá. að fyrir
tveimur árum fauk það i hóp leik-
ara hjá LR að gera nokkra úttekt á
Shakespeareþýðingum Helga
Hálfdanarsonar. Til sérstakrar at-
hugunar var Makbeð valinn og
söfnuðu leikararnir gögnum úr
ýmsum áttum um verkið, sögusvið
þess og meðferð. Meðferð málsins
var i hópvinnuanda. sem reyndar
er snar þáttur i Itfi LR. og voru
skipaðar vinnunefndir til að kanna
hina ýmsu þætti svo sem sögulegt
svið, sýningarhefð verksins,
möguleika salarins I Iðnó og einn-
ig var textinn ræddur með Helga
Hálfdanarsyni.
Makbeðhópurinn hjá LR bar upp
þá ósk við leikhússtjóra að taka
verkið til sýninga og var tekið
Ijúflega I það. en þó var Ijóst að
það yrði að biða eilitið vegna fyrir
sjáanlegs mikils kostnaðar við
uppfærslu verksins. en nú tveimur
árum seinna er málið í höfn, Mak-
beð i fyrsta sinn á sviði á jslandi I
fullri lengd.
Leikfélag Reykjavikur ákvað að
leggja áherzlu á islenzk leikrit á
80 ára afmælisárinu og Vígdis
Finnbogadóttir leikhússtjóri
kvaðst vilja vekja athygli á þvi að
Þ® im hefði þótt fara vel á þvi i
sambandi við þá ákvörðun að
kynna einnig þau erlend verk sem
þýdd hefðu verið á frábæran hátt
yfir á islenzka tungu úr erlendum
menningararfi og ekki færi á milli
mála að þýðing Helga væri frá-
bær.
Æfingar á Makbeð hafa staðið
yfir f liðlega 2 mánuði. en leik-
stjóri er Þorsteinn Gunnarsson, en
alls eru nær 30 hlutverk I verkinu
og hefur orðið að stækka sviðið i
Iðnó með þvi að lengja það fram i
salinn og nota hornin i salnum
einnig. En það virðist allt vera
hægt i Iðnó, jafnvel það ómögu-
lega. enda samstilltur hópur að
verki og hópvinna að Makbeð i
þeim anda að hver og einn er
ábyrgur fyrir útkomunni á upp-
setningu verksins frá listrænu
sjónarmiði. Félagið sjálft ber að
sjálfsögðu ábyrgð á kostnaðinum,
en samkvæmt upplýsingum Tóm-
asar Zoega framkvæmdastjóra
Leikfélagsins eru aðkeypt föng
vegna sviðsetningarinnar tæplega
3 millj. kr. fyrir utan laun leikara.
Leikmynd Makbeðs hefur Stein-
þór Sigurðsson gert, Guðrún
Svava Svavarsdóttir gerði bún-
inga og Magnús Axelsson sér um
lýsingu. Áskell Másson leikur á
slagverk á öllum sýningum,
trumbuslátt f vikingaaldarstil. en
hljóðfæri smiðaði Karl Júliusson
hljóðfæraleikari. Skylmingaeinvigi
i Makbeð æfði Arnór Egilsson.
Makbeð er leikinn af Pétri Einars-
syni.
Sögusvið Makbeðs er Skotland
um 1050 þannig að það liða aldir
frá þeim atburðum þar til Shakes-
peare notar söguna sem grunn I
skáldverk sitt, Makbeð og þar
blandast saman sagan frá 1050
og samtimi skáldsins.
Shakespeare hirti litt um sagn-
fræðilegt raunsæi og ef til vill er
eina heimild hans Krónika Holins-
heds fyrir utan ballöður og forn-
sagnaefni. Til dæmis er atriðið um
morðið á Dunkan i Makbeð Ifklega
sótt I frásögn Holinsheds af skúrk-
inum Dónald. Dónald þessi
sveikst að Duff konungi i svefni
og lét drepa. Eftir þann voða-
verknað brá svo við að sól sást
ekki I sex mánuði og máni ekki um
nætur. Vindar ýfðust og veður
voru ströng með þrumum og eld-
ingum, en af þessu varð ótti og fár
I samfélaginu. Ýmsar furðusýnir
bar fyrir, konur fæddu börn án
augna, nefs og útlima, ugla drap
fálka og fleiri býsn dundu yfir.
Krónikan gefur til kynna
grimmd þessa tima. Má nefna frá-
sögn af örlögum Macdónalds upp-
reisnarforingja (sá sprettur fram á
sjónarsviðið i 2. atriði fyrsta þátt-
ar Makbeðs). Macdónald þessi
vildi ekki greiða kónginum skatt,
en Dunkan kóngur þótti heldur
linur i starfi sinu og vægur i dóm-
um, en þess vegna þrifust allt
kyns misyndismenn vel I sam-
félaginu. Það var hins vegar Mak-
beð sem fór að þessum upp-
reisnarmanni og króaði hann inni I
eigin kastala. Macdónald drap þá
alla fjölskyldu sina og fyrirfór
sjálfum sér til þess að falla ekki i
klær Makbeðs.
Makbeð varð svo kóngur eftir
Dunkan, sem dó 1039. Siðari
tima menn hafa jafna séð i honum
hinn mesta grimmdarsegg og
morðvarg, en þar geldur hann
skáldskapar Shakespeares, þvi
Makbeð varð farsæll stjórnandi.
mikill styrktarmaður kirkjunnar og
studdi sig mjög „iaganna megin-
gjörðum", vasaðist mikið i laga-
breytingum. — Nafn hans varð
um langan aldur vinsælt skirnar-
nafn I Skotlandi og þótti mönnum
heiður að bera það. — Fleiri en
ein tilraun var gerð til þess að
steypa honum af stóli. sú fyrsta
1045. Þar var á ferð tengdasonur
Malkoms II.. tittnefnda. 1054
gerði Malkolm sonur Dunkans
kóngs tilraun til að steypa Mak-
beð af stóli með fulltingi Norð-
imbralandsjarls, Siwards. Sú til-
raun mistókst. Þeir gerðu aftur
innrás I Skotland þremur árum
siðar og þá varð Makbeð að lúta i
lægra haldi og var drepinn i
Lumphanan. (Aðrar heimildir
segja 5. desember 1056, en
atburðurinn kann að hafa átt sér
stað um áramót fyrir réttum 920
árum). Þeir Siward (Sigvarður
gamli) og Malkólm fá I leikritinu
nokkurn veginn kórréttan fram-
gang eftir sögunni, svo sem hún
er best varðveitt.
Skotland þessa tima er fyrir
margra hluta sakir heppilegur
vettvangur þeirra grimmu at-
burða. sem Shakespeare þótti
hæfa harmleik sinum. Yfir grúfði
myrkur miðaldar, loft var allt lævi
blandið og tiðin grimm. — Lengi
höfðu tvær þjóðir. Piktar og Skot-
ar, stritt um þetta land. Og rétt i
þann mund að jafnvægi er að
komast á milli þessara striðandi
afla, storma vikingar úr norðri og
hefja strandhögg sin.
Danir náðu á vikingaöldinni
Helgi Haraldur
Pétur Einarsson f hlutverki Makbeðs, t.h., berst við Ilarald G.
Haralds, skoskan aðalsmann. Ljósmyndir Mbl. Friðþjófur.
Jörundur
Ilannes
Karl
Vignir
miklum völdum I Englandi, sem
kunnugt er. Sveinn tjúguskegg
lagði England undir sig 1013 og
síðan tók Knútur rfki sonur hans
við. Danir réðu þar landi f nær 30
ár, eða fram til 1042. — Norð-
menn herjuðu aftur á móti á Skot-
land, írland og eyjarnar, stofnuðu
þar ýmis smárfki, sem áttu sér
flest skamman aldur.
Vilhjálm ur bastarður kom svo
og sigraði England 1066. Harald-
ur harðráði fór með strlði á hendur
Engilsöxum um sama leyti, en féll
I orrustu við konung þeirra (en
brautin var rudd fyrir Vilhjálm).
Áhrif vlkinga eru glfurleg á
Bretlandseyjum á þessum tlmum,
bæði I klæðaburði, byggingum
(þeir byggðu upp heilar verzlunar-
borgir eins og t.d. Dublin) og þá
ekki slst I hernaði og vopnaburði.
Vlkingar byrjuðu að herja Skot-
land um 790 og réðust einkum á
kirkjur og helgisstaði, en þær
„stóðu svo vel til höggsins".
Þannig hagaði til að keltneska
kirkjan hafði valið helgissetrum
slnum stað nærri sjó, I eyjum eða
mjög nærri ströndinni. Og þar
voru þau varnarlaus fyrir ránsferð-
um vlkinga. Til að mynda réðust
þeir á eyjuna lona. vestur af Skot-
landi. þar sem var einn mesti
helgistaður Kelta, árin 795, 802.
806. 825 og svo með stuttu milli-
bili alla nlundu og tlundu öldina.
— Keltneska kirkjan bar naumast
sitt barr eftir vlkingaöldina. —
Aftur á móti fóru norrænir kóngar
að kristna þegna slna þegar leið á
vlkingaskeiðið (Ólafur helgi. d. á
Stiklastöðum 1030).
Ógnaröld hafði þvl staðið æði
lengi þegar Makbeð tók völd. Þor-
finnur Orkneyjajarl fór á hverju
sumri I ránsferðir til Skotlands.
Wales og irlands (Hann var jarl I
65 ár, dó 1065). — Malkólm III.
sem kom til valda eftir Makbeð
giftist Ingibjörgu dóttur Þorfinns
jarls. Seinna átti Malkholm
Margréti frænku Edeards Confess-
ors Englandskonungs. Hún flýði á
náðir Skotakóngs. þegar norrænir
menn hröktu skyldmenni hennar
af valdastólum. — Hún var alin
upp I Ungverjalandi og var þvl
kona kurteis og vel að sér t flnum
siðum. — Hún reyndi að innræta
hirð sinni þessa siði og gerðist
skoskt hirðltf harla dannað um
stund. — Eftir daga Malkholms
kemur bróðir hans Donal Bane
(Donalbain t leikritinu) til valda.
Hann var alinn upp t Suðureyjum,
þar sem mannltf var allt grófara.
enda hefur hann litt kunnað sig
Framhald á bls. 25