Morgunblaðið - 05.03.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. MARZ 1977
Rangfærslur
Heilbrigðis-
eftirlits ríkisins
Blaðinu hefur borizt eftirfar-
andi frá íslenzka álfélaginu
h.f.:
Inngangur
Almennt má segja um
skýrslu Heilbrigðiseftirlits
ríkisins, sem Matthías Bjarna-
son, heilbrigðisráðherra, flutti
sem svar við fyrirspurninni, að
hún er á margan hátt villandi,
en í nokkrum atriðum beinlfnis
röng. íslenzka álfélagið h.f.
hefur hingað til leitt hjá sér
órökstudd skrif og sleggjudóma
ýmissa aðila um starfsemi
félagsins. Þegar opinber stofn-
un, sem krefjast verður af
heiðarleika í vinnubrögðum,
lætur frá sér fara skýrslu eins
og birt var síðastliðinn
þriðjudag, sér félagið sig knúið
til svara. Enda þótt ekki verði
svarað öllum atriðum, sem þar
koma frarn, er þó talið rétt að
drepa á nokkur atriði.
Ljóst er, að á sama hátt og
mikil breyting hefur orðið á
hugarfari manna f sambandi
við mengun umhverfisins af
völdum iðnaðar, hefur einnig
orðið mjög ör þróun um kröfur
um hoilustuhætti á vinnustöð-
um á allra síðustu árum, og
hafa f mörgum löndum verið
settar nýjar reglur f sambandi
við hámarksgildi skaðlegra
efna í andrúmslofti á vinnu-
stöðum á síðustu tveimur árum.
Hreinsitæki —
Heilbrigðiseftir-
lit rfkisins
Það er rétt, að Heilbrigðis-
eftirlit rfkisins sendi heil-
brigðisráðuneytinu í janúar
1973 bréf, þar sem talið var
óhjákvæmilegt að sett yrðu upp
hreinsitæki við álverið.
Heilbrigðisráðuneytið staðfesti
þetta með bréfi til ÍSAL 31.
janúar 1973. Hvorki var greint
hámarksgildi skaðlegra efna i
útsleppi, né minnst á bætt and-
rúmsloft á vinnustöðum. (Það
var raunar ekki fyrr en með
bréfi til ÍSAL í ágúst 1975, sem
Heilbrigðiseftirlit ríkisins setti
fram kröfur um hámarksgildi
útsleppiefna, án þess þó að
minnast á vinnuumhverfi
frekar en áður. Þess má geta,
að í þessu fór Heilbrigðiseftirlit
ríkisins ekki eftir reglugerð,
þar sem samkvæmt henni á það
að mæla með stöðlum við heil-
brigðisráðherra, en það var
ekki gert, heldur sneri það sér
beint til ÍSAL. ÍSAL svaraði
þessu bréfi í desember 1975, og
benti á, hvers vegna ekki væri
hægt af tæknilegum ástæðum
að uppfylla þessa staðla. Því
bréfi hefur aldrei verið
svarað).
í marz 1973 krafðist
heilbrigðisráðherra þess í bréfi
til ÍSAL, að hreinsitæki yrðu
sett upp innan sex mánaða. i
sama mánuði svaraði ÍSAL
þessu bréfi, og lýsti því yfir, að
hreinsitæki yrðu sett upp við
áliðjuverið í Straumsvík í fram-
haldi af tilraunum, sem þá voru
hafnar með snælduhreinsitæki
Jóns Þórðarsonar, en þær til-
raunir hófust snemma á árinu
1972. Niðurstaða tilraunanna
varð sú, að hreinsihæfni tækis-
ins væri nokkurn veginn sú
sama eins og svokallaðra þak-
hreinsitækja, sem í dag eru álit-
in úrelt. Báðar þessar gerðir
krefjast óhemju vatnsnotkunar
og það vatn mengast vegna
hreinsunarinnar. Þetta tæki
var þvf úrskurðað óhæft til
nota í áliðjuveri, en virðist geta
reynzt vel f öðrum atvinnu-
rekstri. Heilbrigðiseftirlit ríkis-
ins fylgdist. með þessum
tilraunum allan tfmann.
Tók ÍSAL þá ákvörðun um að
hreinsa útsleppi frá verk-
smiðjunni með svokallaðri
þurrhreinsiaðferð og tilkynnti
yfirvöldum þessa ákvörðun i
október 1974. Þessi aðferð gerir
kleift að hreinsa svo til algjör-
lega föst og gaskennd flúorsam-
bönd, sem koma frá ker-
skálunum, svo rykagnir, sem
fyrir hendi eru, þ.e. súrál,
kolefni o.s.frv. Frekari
meðhöndlun á útsleppi hreinsi-
tækjanna er því óþörf, notkun
og meðhöndlun á efnasam-
böndum, sem innihalda flúor
minnkar og vatnsmengun
hverfur. Þessi aðferð krefst
þess, að kerunum sé lokað og
tryggir að umhverfi starfs-
manna batnar mjög verulega.
í þurrhreinsibúnaðinum eru
eftirtaldir þættir:
— Söfnun á óþynntum gösum
frá kerunum undir sérstökum
þekjum.
— Flutningur á þessum gös-
um f gegnum rörakerfi.
— Hreinsitækið sjálft, en f
því er súráli komið í samband
við heit gösin til þess að það
drekki i sig flúorvetnið, og ryk
er aðskilið í pokasíum.
Þurrhreinsitækið sjálft er nú
þekkt tækni, og skapar ekki
sem slíkt vandamál. Það hefur
hreinsihæfni, sem er um það
bil 99%, bæði fyrir gasbundið
og rykbundið flúor. Tæki þessi
hafa verið í notkun í nokkrum
álverksmiðjum síðustu 3—4 ár.
Hins vegar eru erfið tæknileg
vandamál samfara gassöfnun-
inni vegna þess að hönnun
þeirra kerþekna, sem til þess
eru nauðsynlegar, þarf að
aðlaga fyrirliggjandi kerum og
þeirri tækni, sem viðhöfð er við
álvinnsluna. Af þessum sökum
hafa tilraunir ÍSAL sfðan í
október 1974 beinzt að þvf að
finna lausn á tæknivanda-
málum, sem þessum hluta
hreinsitækjamáianna er sam-
fara. Með hliðsjón af þróunar-
vinnu og tilraunum, sem höfðu
verið framkvæmdar i álverk-
smiðju Alusuisse í Essen í
Vestur-Þýzkalandi, var hannað
kerfi fyrir kerþekjur sem nota
átti yfir hliðarþjónuð ker, eins
og nú eru f álverinu.
í árslok 1975 var talið senni-
legt, að slfkt kerfi yrði
fullnægjandi og unnt að setja
það upp f verksmiðju ÍSAL á
þremur árum. Kostnaður var
áætlaður kr. 2.200 milljónir. í
ársbyrjun 1976 var undir-
búningur kominn á þann rek-
spöl, að komið hafði verið fyrir
tveimur vélknúnum þekjum
svo og afsogsrörakerfi til þess
að gera ÍSAL kleift að meta
það, hvort þessi lausn væri
framkvæmanleg frá hreins-
unartæknilegu sjónarmiði.
Eftir að tilraunir með þessar
þekjur höfðu staðið f nokkra
mánuði, varð ljóst, að þessi
lausn kæmi ekki til greina
vegna erfiðleika bæði í rekstri
og viðhaldi þessara þekna.
Menn komust að sömu niður-
stöðu f álverksmiðju Alusuisse
í Lake Charles í Banda-
rfkjunum, þar sem heill ker-
skáli hafði þó verið búinn hlið-
stæðum þekjum.
Nokkrum mánuðum áður
höfðu hafizt tilraunir í álverk-
smiðju Alusuisse í New John-
sonville í Bandaríkjunum með
að breyta hliðarþjónuðum
kerum í miðþjónuð. Mið-
þjónustu aðferðin hefur marga
kosti umfram hliðarþjónustu
aðferðina, svo sem:
— Það er ekki nauðsynlegt að
hafa þekjurnar vélknúnar, og
hægt er að opna þær í litlum
einingum.
— Hægt er að brjóta skurn-
ina og bæta súráli á kerin, án
þess að opna þekjurnar.
— Meðan verið er að áltaka
kerin og skipta um skaut, er
nægilegt að opna eina eða tvær
af níu þekjueiningum öðru
megin á kerinu.
Af þessum sökum er gas-
söfnunarhæfni miðþjónaðra
kera með þekjum miklum mun
betri en hliðarþjónaðra kera
með þekjum.
Þar sem tilraunirnar í New
Johnsonville lofuðu góðu, var
ákveðið að umbyggja tvö ker
hjá ÍSAL fyrir miðþjónustu.
Umbyggingin hefur í för með
sér miklar breytingar bæði á
forskauts- og bakskautshluta
keranna, sem gera nauðsynlegt
að kerin séu tekin úr rekstri
meðan breytingarnar fara
fram.
Umbyggingu þessara tveggja
kera lauk f októberlok síðastlið-
ið ár, og kerin voru þá tekin í
notkun aftur. Rekstrarárangur
til þessa hefur verið viðunandi,
og er því talið að nú hafi
fundizt nothæf lausn á því
tæknivandamáli að umbyggja
áliðjuver í fullum rekstri frá
hliðarþjónustu í miðþjónustu.
Umbygging keranna gerir
jafnframt fært að setja upp
fyrsta flokks gassöfnunarkerfi.
tSAL hefur því ákveðið að um-
byggja báða kerskála i
Straumsvík fyrir miðþjónustu
og var nákvæm tímaáætlun um
þessa breytingu og
uppsetningu þurrhreinsi-
tækjanna afhent heilbrigðis-
ráðherra 28. febrúar s.l. Tækni-
leg lýsing og áætlun kostnaðar,
sem er samfara þessari breyt-
ingu og uppsetningu þurr-
hreinsitækjanna er rakin f sérö
stakri skýrslu um þessi mál,
sem afhent verður Heilbrigðis-
ráðuneytinu í þessum mánuði.
Kostnaður er áætlaður kr. 4.800
milljónir.
Aðal stefnumiðin, sem ná á
fram með því að breyta
kerunum úr hliðarþjónustu í
miðþjónustu og tengja þau við
hreinsitæki með öllum tilheyr-
andi búnaði eru sem hér segir:
— Minnka útsleppi flúorsam-
banda og rykagna niður í
lægstu hugsanleg mörk með
beztu þekktu tækni.
— Að bæta umhverfi starfs-
manna i ker skálunum.
— Að endurvinna og endur-
nota öll flúorsambönd, sem ella
slyppu út.
— Að auka vélvæðingu ker-
skálanna og setja upp umfangs-
mikla tölvustýringu á ker-
rekstrinum.
Dráttur sá, sem orðið hefur á
uppsetningu hreinsitækja og
fyrirtækið er mest gagnrýnt
fyrir, stafar þvi fyrst og fremst
af þvf, að það var ekki fyrr en
nú á allra siðustu mánuðum,
sem fyrir lá, hvernig hægt væri
að leysa þau vandamál, sem þvi
er samfara að setja upp
fullkomnasta búnað, sem nú
þekkist i starfandi verksmiðju.
Einnig er ljóst, að hefðu frá
upphafi verið þakhreinsitæki í
Straumsvfk eða þau sett upp,
þegar kröfur heilbrigðisyfir-
valda komu fyrst fram, hefði
vinnuaðstaða starfsmanna
orðið verri, en hún er nú mun
betri i Straumsvík en víðast
hvar annars staðar í málm-
bræðslum. Stafar það af þvi
hversu góð loftræsting er þar,
en endurnýjun lofts fer fram
upp um gólf kerskálans og út
um rjáfur. Loftskipti f kerskála
eru á ÍH mínútu fresti eða sem
svarar 40 á klukkustund.
Fullyrða má, að ekki sé unnt
að ná þeim árangri, sem Heil-
brigðiseftirlit ríkisins ætlast til
f sambandi við útsleppi frá
verksmiðjunni, nema með því
að beita þeirri aðferð, sem hér
hefur verið lýst, þ.e. að
umbyggja kerin fyrir miðþjón-
ustu. Aðferðin við slikar breyt-
ingar var ekki þekkt fyrr en á
síðastliðnu ári.
Af framangreindu er ljóst að
unnið hefur verið sleitulaust að
hreinsitækjamálum frá 1972
gagnstætt þvf sem látið er
liggja að í skýrslu Heilbrigðis-
eftirlits rfkisins, enda nemur
kostnaður ÍSAL við þessi mál
nú kr. 74 milljónum.
Heilbrigðis- og
öryggiseftirlit
f Straumsvík
í skýrslunni segir, að um all
langt skeið hafi verið starfandi
trúnaðarlæknir við áliðjuverið.
Það rétta er, að allt frá því að
fyrsti starfsmaður ÍSAL var
ráðinn árið 1966 hefur verið
starfandi trúnaðarlæknir á veg-
um félagsins. Var hann frá
upphafi dr. Óli P, Hjaltested,
unz hann lézt árið 1974, en þá
tók við Ólafur Jónsson læknir.
Auk hollustunefndar, sem
nefnd er í skýrslu ráðherra,
hefur verið sérstakur starfs-
maður i fullu starfi sem
öryggisfulltrúi, allt frá upphafi
starfrækslunnar. Síðan 1. marz
1976 hefur öryggisfulltrúi
einnig haft með höndum eftir-
lit með hollustuháttum af hálfu
ÍSAL, og honum til aðstoðar í
þessum efnum, þ.e.a.s. slysa-
vörnum og aðbúnaðarmálum
voru þá skipaðar tvær nefndir,
hollustunefnd og öryggisnefnd,
og hafa þær starfað siðan við
hlið öryggisfulltrúa.
Ráðning trúnaðarlæknis,
öryggisfulltrúa og skipan ofan-
greindra nefnda var gerð
algjörlega að frumkvæði ÍSAL.
Allir ofangreindir aðilar hafa
að sjálfsögðu starfað i nánu
samráði við heilbrigðisyfirvöld
i Hafnarfirði og öryggiseftirlit
ríkisins. Nú mun í ráði að koma
upp svipuðu kerfi i einni af
verksmiðjum rikisins að fyrir-
mynd frá ÍSAL.
Endurbætur í
Straumsvík
Af skýrslu Heilbrigðiseftir-
lits rikisins má ráða, að heil-
brigðisyfirvöld í Hafnarfirði
hafi beitt sér fyrir ýmsum
endurbótum i Straumsvík. Að
sjálfsögðu er það rétt, en um
flest þau atriði, sem getið er
sérstaklega i skýrslu Heil-
brigðiseftirlits ríkisins er það
að segja, að endurbætur hafa
farið fram að frumkvæði ISAL,
enda þótt yfirvöld hafi að sjálf-
Álverið í Straumsvík