Morgunblaðið - 05.03.1977, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LÁUG ARDAGUR 5. MARZ1977 \ 7
mannsins sjálfs. Þeir þrýsta ilinni
dýpra f heilabúið, bregða kenn-
ingarklæðum fyrir innri sjónir
hans, hinum rauðu klæðum ríkis-
forsjónar, blóðklútum hinna and-
legu böðla. Takmarkið er að menn
trúi þvf ekki að þeir séu andlegir
einstaklingar; treysti ekki sfnum
eigin sjónum. Tugmilljónir
manna hafa verið töfraðar f ein-
kennisbúning andlegs dauða. í
einkennisbúningum verða þeir
eins — ekkert. Hin andlega her-
mennska í heilabúum manna hef-
ur sett mörk sfn á mikinn hluta
andlegra lffsverðmæta; ekki að-
eins f kyrkingarríkjum kenning-
arinnar, þar sem hið andlega ilsig
á heilann má heita algjört, inn-
lönd lýðræðis eru sömuleiðis,
meira og minna, undirlög her-
mennsku andans.
Jafnvel á menningarhjara
veraldar verður hennar vart í
rugluðu verðmætamati. Hin
heimsfræga íslandsverðbólga í
efnahagsmálum er ekki hið raun-
verulega vandamál, heldur verð-
bólga f andlegum viðhorfum;
verðmætamati. Hið fyrra aðeins
förunautur hins sfðara. Sjón-
hverfingar alþjóðlegra ilsigs-
manna hafa sveipað andleg verð-
mæti líkklæðum. Aldagömul
sannindi úthrópuð lýgi; s^m ein
sér veittu Iffsfyllingu, gerðu lífið
þess virði að Iifa þvf. Hversdags-
leg sannindi smárra, innihalds-
ríkra orða, orð eins og frómur,
gæzka, drengur, þrautseigja, vin-
semd, þar var og, skepnan mfn —
o.s.frv. Orð sem ræktuðu lýðræði i
þessu harðsæla landi, ræktuðu
það eins og gras, eins og kartöfl-
ur. Á þeim tfmum sem hversdags-
Ieiki og hugsjón voru nágrannar í
eilffðinni; og menn ortu ljóð af
vörum fram — á guðamáli. Það er
stutt eilífð síðan heimasætur
sváfu með davíð ljóðsins undir
kodda. Nú sofa heiman-sætur með
rauða kverið milli fóta. Jafnvel
ljóðin verða að birtast í einkenn-
isbúningi ilsigsmanna, boð-
skapurinn eftir þvf, ef þau eiga að
hljóta, náð fyrir níði.
Sumir lykilmenn f höfuðstöðv-
um lýðræðisins, ráðuneytum, rit-
stjórnum, sjónvarpi, útvarpi, há-
skóla, liggja vembilfláka fyrir il-
sigsmönnum. Þeir ástunda and-
legan skækjulifnað af ótta, eða til
að láta fmyndanlega menningar-
byltingu lyfta sér á blóðfaldi til
efstu skýja. Þær liðleskjur hafa
misst trúna á manninn — sjálfa
sig. Aðrir hafa misst trúna á lýð-
ræði, af því þeir trúa ekki á lífið.
Þá fyrst er lýðræði hætt að liðs-
menn þess missi trú á lífið. Lýð-
ræði á ekki aðra trú en lífstrúna.
Ekki virðist stórt lið I sumum
sjórnmálamönnum lýðræðisins;
bágt að sjá að þeir bjargi miklu.
Þeir eru ekki nægilega frumlegir
til að fást við firringar ilsigs-
manna. Orð þeirra falla f þurraus-
inn farveg. Þar veltast þeir á
verðbólgumaga í eðjunni, sumir
hverjir. Kannski er þessum ekki
svo leitt að kenningin um rfkisfor-
sjá mannssálarinnar leggi, að
ákveðnu marki, undir sig höfuð-
stöðvar lýðræðisins. Þeir vita að
hún lamar viljaþrek lýðsins, and-
lega þreklaus lýður þægari —
leiðitamari. Ef til vill leynist með
þeim löngun til valdboðsstjórnar,
þreyttum, að rýna á skákreiti
ólfkra skoðana, þar sem tafllok
eru tfðum þrátefli, aðrar skákir
endalausar biðskákir. Sú æðsta-
ráðsskák, sem tefld er í skákheimi
ilsigsmanna, veldur ekki skák-
þreytu. Taflborðið hefur aðeins
einn lit, reitirnir allir rauðir; mis-
litur reitir, mismunandi skoðanir
eru til trafala fyrirfram ákvörð-
'um tafllokum.
Þvf má skjóta hér að, sennilega
eru Rússar mestu skákmenn í
heimi af því hið sextfu og fjög-
urra reita skákborð eitt véitir
þeim mannlegt valfrelsi, á tak-
mörkuðu sviði, þar fá þeir útrás
sköpunargáfu sinni, skákborðið
kemur þeim að nokkru leyti f stað
skoðanaskipta, þar er andi þeirra
frjáls í leik — ekki lífi.
Stjórnsýslumenn lýðræðisins
yrðu leiðir á æðstaráðsskák til
lengdar. Hinir reikulu ættu að
rýna hug sinri betur, áður en þeir
mengast andlegu skoðanaleysi.
Mengun andans er miklu lengra
komin; miklu hættulegri mann-
inum — en mengun loftsins.
Kannski er þess ekki langt að bfða
að sjáist vart til lofts í andlegum
heimi lýðræðisins.
Kenningar ilsigsmanna menga
andlegar menntir fslenzkar. Bók-
menntir, kennslu, fjölmiðlun.
Aberandi í bókmenntum, orðsins
list, undirstöðu þjóðlegs og and-
legs Iffs; ekki sfzt á íslandi, af
lffsnauðsynlegum og sögulegum
ástæðum. Andmælendum lýðræð-
is, í lífi og list, er öðrum ljósara
hvar undirstaðan liggur. Þvf
leggja þeir kapp á að kennifjötra
listamenn orðsins. Þeim hefur
orðið merkilega ágengt, enda
, ágengir f meiralagi; margir höf-
undar látið herfjötrast, helzt þeir
sem ástunda frægðariðnað.
Andstæðingar lýðræðis hafa
þvílfk lyklavöld í þjóðfélaginu að
allar dyr standa opnar, þeim sem
ánetjast. Fjölmiðlar lýðræðisins
fagna þeim öðrum fremur, skóla-
kerfi þess útdeilir þeim ríkulegri
umf jöllun en öðrum í kennslu og í
skólabókum, þeir eru næsta sjálf-
kjörnir f allar safnbækur og úr-
völ, úthlutunarsjóðir standa þeim
opnir, sem væru þeirra eigin vas-
ar; fram til þessa. Önnur skáld
sitja flest f skammakrókum,
skrfða inn í skel sfna og þora vart
að æmta né skræmta, af ótta við
nfðsku ilsigsmanna andans og fót-
benda þeirra. Að lyktum gæti svo
farið að þjóðin lifði í þeirri van-
sælu trú að ilsigs-skáld væru
hennar einu, sönnu listamenn í
orðsins ríki. Brjóstvitið hefur þó
ekki brugðizt henni — enn.
Lýsandi dæmi um veikleika lýð-
ræðissinna fyrir andlegum lið-
pennum ilsigsmanna gat að lita í
næstliðinni viku í einu málgagni
lýðræðissinna — Vísi. Þar var
kunngjört með pompi og prakt að
Sigurður Pálsson og Pétur
Gunnarsson, nýútnefnd séní
niðurrifsmanna lýðræðis, myndu
taka að sér að skrifa um menn-
ingarmál I helgarblöð Vísis. Eftir-
leikurinn lét ekki á sér standa.
Annar þessara gistiprófessora
blaðsins, Pétur Gunnarsson, not-
færði sér óðara gestrisni þess; í
samræmi við kenningu um nyt-
semi sakleysis.
Hann reiðir hátt til höggs fyrstu
helgidagsritsmfð sína, stöðvar
hjartsláttinn og stendur á öndinni
eins og hetjum er eiginlegt; lætur
svo höggið rfða á óviðbúnum rit-
stjórum blaðsins. Um leið reynir
hann að afhausa f sama höggi,
þjóðina, biskupinn, forsetann; og
slá hattinn af höfði Indriða G.
Þorsteinssonar, fyrrum fram-
kvæmdastjóra þjóðhátiðar, nær
honum treystist hann ekki.
Naumast þarf að taka fram að
nefndir hausar sitja enn á herð-
um sínum og hatturinn Indriða á
höfði; sjá er þeygi uppnæmur
fyrir vindhöggum.
Pilturinn hefur staðið á öndinni
lengi, allt frá þjóðhátfðarári,
lungun að því komin að bresta,
hneykslunarhella fyrir hlustum:
enn hljóma þjóðhátfðarræður og
ættjarðarsöngvar inni f lágreist-
um kofa heilabúsins og komast
ekki út; hneykslunarhellan lokar
útgönguleiðum. Ærður af lúðra-
sveitum þjóðhátfðar leggur piltur-
inn hatur á land sitt og þjóð; hvað
var þessi arma þjóð arðræningja,
sem ekki hefur steypt yfir sig
hinu sæla stjórnkerfi ráðstjórnar-
arðráns, að halda þjóðhátfð ell-
efuhundruð ára búsetu í landinu,
hverju var hún að fagna —
hlustarverk hans og þjáningar-
bræðra? Annað mál ef þetta hefði
verið Ástralía, hið nýja drauma-
land hinna þjóðlausu.
Hinir þjóðlegu syndaselir geta
aðeirjs beðið biskup landsins að
biðja fyrir þjóðafneitaranum
Pétri og þjáningarbræðrum hans;
að þeim batni þjóðhátfðarverkur-
inn.4Kannski gæti hann f leiðinni
endurskfrt piltinn. Það er hart að
heita Pétur og hafa ekki til þess
unnið. Pétur merkir klettur, sögu-
lega sá klettur sem kirkjan var
reist á; Pétur biblíunnar f raun-
inni fyrsti biskup hennar. Orðið
biskup veldur piltinum hvað
mestri pfnu — höfuðpínu.
Péturspistill er merkilegt sál-
fræðibókardæmi um ofsóknaræði
sem kenningarilsig á heilann
veldur æskumönnum og ætti að
kennast í skólum í stað marzískra
fræða. Pilturinn telur sig ekki sjá
til himins fyrir hatti Indriða G.
Þorsteinssonar, þjóðhátfðarhatt-
‘ inum, börð hans byrgi sýn til fyr-
irheitna landsins. Hann sér ekki
að það er il hins stórfætta alþjóða-
kommúnisma sem byrgir honum
sýn, traðkar á fyrirheiti um frelsi
mannsins; hann sér ekki út fyrir
ilina.
Hann getur ekki glaðzt yfir að
rithöfundur, starfsbróðir, skyldi
ásamt skáldinu Matthfasi
Johannessen hafa verið goðorðs-
maður þjóðhátíðar í þessu landi
skáldskapar, þar sem þó er land-
lægt vanmat að skáld séu aum-
ingjar og þess vegna skáld.
Þeir skólabræður afsönnuðu
þá afdalakenningu með glæsi-
brag, svo það er stærra að vera
rithöfundur og skáld í þessu
landi, eftir þá þjóðhátfð. Pétur er
ekki einn um ógleði — öfundar-
innar. Það virðist þjóðlegt að þola
ekki stórbrotna menn í þessu
landi hárra fjalla. Mörgum þykir
óþolandi það náttúrulögmál and-
legt að fjöllin skapi dalina og
öfugt; talið ber litinn vott um
lýðræði. Hvorki guð þessa lands
né guð andans eru guðir kommún-
ismans — flathyggjuguðir. Lýð-
ræði er ekki leiðin niður á við
heldur upp á við; leiðin til vaxtar
— jafnrétti til ólíks vaxtar.
Kommúnisminn leitast hins vegar
við að jafna allt við jörðu. I and-
legu ríki hans má ekki lofta undir
il.
Indriðaöfundin beinist einnig
að þeim heiðurslaunum sem þjóð-
kjörnir fulltrúar hafa veitt hon-
um. Það heiðurslaunahatur er til
háborinnar skammar, ekki sfzt
tveggjabóka-höfundi eins og Pétri
Gunnarssyni, sem þegið hefur
óvenju snemmbær heiðurslaun
fyrir eina unglingabók; rétt
snotra. Það er bókfest vitneskja í
þjóðarbókhlöðu bókmenntanna,
að Indriði G. Þorsteinsson ber
höfuð og herðar yfir sfna skálda-
kynslóð; hví má hann þá ekki líka
bera hattinn — þjóðhátfðarhatt-
inn?
Það mætti vera Pétri Gunnars-
syni fhugunarefni sem róttækum
höfundi, hví hið fyrirlitlega fs-
lenzka þjóðfélag — í hans augum
— hossar honum sem raun ber
vitni. Hann fékk jafnvel einka-
þátt f ríkisútvarpinu, sem mun
vera einsdæmi fyrir höfund ný-
skriðinn á bókfell, þar sem stjórn-
andi þáttarins nauðgaði tveimur
þjóðkunnum heiðursmönnum til
að hæla honum frammi fyrir al-
þjóð — og sjálfum honum; verði
honum að góðu. Þegar höfundur
þessa pistils var á ilsigskeiði sfnu
og ritaði í anda þess, var þessi
sami stjórnandi kallaður sem
opinbert vitni um að sá höfundur
væri ekki — skáld; ekkert gamal-
mennahól og svo skelfileg virtist
sú ádéila að blessað ríkið sá ekki
fært að veita þeim höfundi
minnsta heiður, fyrr en hann var
kominn á fimmtugsaldur.
Pétur Gunnarsson er þegar
rfkisrekið skáld, andstæðingur
ríkjandi þjóðskipulags og getur
vart beðið eftir að komast f æðsta
heiðurslaunaflokk, hinnar and-
legu fálkaorðu. Indriða G. Þor-
steinssyni hefur veitzt heiður að
verðskulduðu. Pétri vonandi lika.
Heiðurs-róg hinna andlegu ilsigs-
manna verðskuldar Indriði sömu-
leiðis; fyrir að vera andlegur
varðveizlumaður þjóðlegs lýðræð-
is, framkvæmdastjóri þjóðhátíðar
lýðræðis f þessu landi. Enginn
maður leggur meira af mörkum
til menningarmála, andlegra
stjórnmála, með markvissum
skrifum um meinsemdir þjóð-
félags og mannlega reisn, á lýð-
ræðislegum forsendum. Hvorki
þjóðhátíðarhattur né heiðurslaun
er hin raunverulega undirrót
rógsskrifa, hinna andlegu ilsigs-
manna, um Indriða G. Þorsteins-
son, heldur reisulegar greinar
hans um vandamál — þess að lifa
f lýðræði; jafnvel þótt ráðizt sé að
manni f eigin málgagni, sem mað-
ur hefur öðrum fremur meitlað á
menningarandlit.
Það er svo vandamál ritstjóra
Vísis, hvar mörkin skulu sett,
milli veikleika og styrkleika — f
lýðræði.
(25. 2. ‘77)
i.e.s.
Magnús-
ar
Magnús-
sonar
hljóm-
sveitin.
Mamie,
eigin-
kona
hans
er
fyrir
miðju.
Mamie batt enda á framaferil
sinn sem blaðamaður til þess að
gifta sig, eignast börn og vera
húsmóðir, því það var það, sem
hún hafði alltaf viljað."
„Við erum mjög samhent fjöl-
skylda," segir hún. „Dauði
Sigga batt okkur enn nánari
böndum, ef það var þá hægt. En
ég veit ekki hvernig ég hefði
afborið sorgina hefði ég ekki
haft Magnús. Hann er þolin-
móður og góður.
Við eigum enn um sárt að
binda. Við urðum fyrir miklu
áfalli en létum þó aldrei bug-
ast.
Þegar mér líður sérlega illa,
minnir Magnús mig ætfð á, að
ég hef þó guðstrúna mér til
halds og trausts.
Hans trú er að líf Sigga hafi
verið hátíð og þannig eigum við
að muna það, en ekki sökkva
okkur niður í sorgina.
Siggi er svo mikill þáttur i
okkar lífi — hann er það mikil-
vægasta í lífi okkar allra, sem
hefur breytzt. Við rifumst
sjaldan — en nú gerum við það
aldrei."
Þau hjónin ásamt þremur
dætrum sfnum og syni eru
óvenjulega trú hvert öðru, fjöl-
skylda sem er sjálfri sér nóg.
„Ég veit alltaf af því þegar ég
birtist á skerminum, að börnin
mín og vinir þeirra fylgjast
með.“
Börnin mín eru mjög trúuð.
Trú þeirra á Nýja-testamenntið
ristir mjög djúpt, trúin á Jesúm
Krist og fagnaðarboðskapinn.
Þau láta mig finna tiL eigin
smæðar. Ég ætti ekki að drekka
mig fullan né að eyða pening-
um í tóbak en það, sem virki-
lega fær mig til að skammast
mín er vinsemd þeirra og hjálp-
semi við annað fólk.
Foreldrar mínir búa ennþá i
Edinborg. Mamma er óvenju-
lega indæl kona og aðlaðandi,
og á enn i erfiðleikum með
enska tungu.
Hún eyddi heilmiklum tíma í
það að hlýða okkur yfir heima-
verkefnin eða yfirheyra okkur,
eins og við kölluðum það — þá
spurði hún mig út úr. Þetta
kom mér að miklum notum og
ég lærði að hafa gaman af nám-
inu.
Þegar ég var tólf ára, reyndi
ég að læra þýzku upp á eigin
spýtur, þvi mig langaði til að
lesa Fást eftir Göthe.
Þegar við Mamie kynntumst,
vildi hún giftast, eignast börn
og vinna að hugðarefnum sín-
um heima fyrir. Núna er hún
mér stoð og stytta og hún hefur
mikla unun af að fást við rann-
sóknir eða heimildasöfnun.
Hún spyr mig aldrei: Æ, af
hverju ertu svona mikið að
heiman? Hún veit að ég er eins
mikið heima við og ég get
starfsins vegna. Og hún veit að
það þarf mikla vinnu til að sjá
fyrir stórri fjölskyldu."
Magnús og kona hans hittust
i blaðamennskunni fyrir 23 ár-
um. „Hann var alskeggjaður og
leit út eins og sannur víking-
ur,“ segir hún. „Við kynntumst
í september og giftum okkur í
júni næsta ár.
Ég er mjög stolt af honum.
Hann vinnur tiu sinnum meira
en nokkur annar, sem ég þekki.
Hann hefur enga minnimátt-
arkennd og reynir ekki að sýn-
ast. Hann kemur til dyranna
eins og hann er klæddur. Hann
hefur gert mig dásamlega og
algerlega hamingjusama."
(Þýtt úr Daily Mail)