Morgunblaðið - 05.04.1977, Page 13

13
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. APRlL 1977
finningalífi, til að geta gert sér
grein fyrir, hvernig hann á að
fara að því að túlka þessar sömu
tilfinningar á leiksviði, þegar
hann hefur ekkert annað til að
byggja á en kröfur í ákveðnu leik-
handriti.
Strangt tekið má segja að leik-
ari sé maður sem getur framreitt
geðbrigði eftir pöntun, hvernig
sem honum líður svo inni sér.
Þetta er i rauninni það, sem öll
leiklistarkennsla hlýtur I innsta
eðli að ganga út á, um leið og
reynt er að sníða vankantana af
hverjum nema. Tökum sem dæmi
niann sem ætlar að læra píanó-
leik. Þegar hann byrjar að spila
kemur i ljós, að litli putti á hægri
hendi lætur miklu síður að stjórn
en hinir. Góðpr kenn^ri lætur
nemandann einbeita sér að þvi að
þjálfa þennan putta, þar til að
hann verður jafnvígur hinum.
Mér hefur því miður fundist í
seinni tið, að kennslunni hætti oft
til að ganga út á það að hrósa
nemandanum fyrir heilu fing-
urna, en láta eins og sá veiki sé
ekki til, því það útheimtir átök og
erfiði. Hér á ég ekki bara við
leiklistarkennslu, heldur alla list-
ræna kennslu. Ég hef aldrei haft
trúa á þeirri tizku að nemendur
eigi aðeins að læra það sem þeir
vilja sjálfir læra. Nemandinn er
venjulega gersamlega ófær um að
gera sér grein fyrir hvað það er
sem hann þarf að bæta og venjan
er, að við felum veikleika okkar
frekar en hitt — hvort sem við
gerum það meðvitað eða óme-
vitað. Árangur í list næst aldrei
nema með ögun og vinnu, þar sem
byrjað er þá þvi að leita uppi
veikleikana til að geta bætt úr
þeim.“
ENDATAFL
í leikskrá Endatafls eru brot úr
ritgerð sem Hrafn Gunnlaugsson
lagði fram á fyrsta samlestri leik-
ritsins, ritgerð sem hann nefnir
„Hugleiðing um Endatafl Beck-
etts“. Þar segir m.a.: „Leikrit
Becketts draga fram í sviðsljósið
skelfilegustu efasemdir hverrar
sálar, hugboð sem eru alltaf ná-
læg, en við y tum frá okkur hvers-
daglega; ástin sé ekkert nema
gráthlægileg víma sem hverfi
þegar sizt suyldi, vin____apur
jálfsblekking, hugmyndir okkar
um aðra tómur hugarburður,
o.s.frv...“ Ennfremur segir í
ritgerðinni„DIA Endatafli er ein
von: Dauðinn — að lifinu ljúki, að
meðan Beðið eftir Jooott
tidloa jaenive dauðann. Flækingar
geta ekki einu sinni hengt sig.
ÞÞeeeeeiir biða eftir imynd fréls-
arans — engu.“ Loks segir: „Við
reynum á engan hátt að herma
eftir raunveruleikanum. Áhorf-
andinn á að finna að leikarinn er i
gervi, ýktu, afskræmdu. Gervið á
að undirstrika sálarástandið, hug-
boðið sem leikurinn lýsir. Gervin
mega í senn virka óhugnanleg og
afkáraleg." í framhaldi af þessari
hugleiðingu spurðum við hvernig
hefði gengið að vinna eftir henni
og hvort hann væri sáttur við
útkomuna.
„Á sama hátt og leik it Brechts
eru öðru fremur sviðsetning á
þjóðfélagslegum aðstæðum, eru
leikrit Becketts sviðsetning á
sálarástandi. Það væri jafnfárán-
legt að ætla sér að sviðsetja Beck-
ett út frá þjóðfélagslegri for-
skrift, og ætla sér að sleppa hinu
þjóðfélagslega i uppsetningu á
verkum Brechts.
Endatafl gerist í rauninnni inni
í höfði eins manns (líkama), þar
sem efinn og hræðslan við til-
gangsleysi lífsins leita stöðugt á.
Maðurinn (líkaminn) er kominn
að dauða og lokauppgjörið —
sjálft endataflið hafið.
Hann (líkaminn) segir á einum
stað í textanum við Clov (sálina):
„Manstu, þegar þú fórst fyrst með
mig í snúning? Þú varst vanur að
halda stólnum of hátt. í hverju
spori varstu næstum búinn að
steypa mér úr stólnum. (með
skjálfandi öldungsrödd) Oo,
mikið skemmtum við okkur sam-
an, mikið skemmtum við okkur.
(drungalega) Og siðan fórum við
að standa í stáð.“
Hér dregur Beckett upp mynd
sem lýsir tilfinningu, sem ég held
að flestir kannist við. Þegar
maður er ungur og allt er vafið
regnbogalitum bjartsýninnar,
þegar andinn tekur likamann i
snúning, áður en timburmenn,
stirðleiki og áhugaleysið gera vart
við sig og maður fer að standa i
stað — þá er auðvelt að skemmta
sér.
Það er hægt að tina óteljandi
dæmi úr textanum sem skjóta
fótum undir þann skilning, sem
ég hef lagt í verkið, en ég sé ekki
ástæðu til að tina fleiri til í blaða-
viðtali, um þetta mætti skrifa
langa ritgerð.
Varðandi útfærsluna sjálfa, þá
stefnir maður alltaf innst inni að
einni algildri lausn, uppsetningu
sem ekki er hægt að gera betur.
Maður verður að setja sér slíkt
markmið í huganum. Síðan
kemur raunveruleikinn, og þá
byrjar maður að kljást við raun-
veruleikann og samlaga hug-
myndina honum, og þá breytist
margt i samræmi við þar að-
stæður sem skapast. Ég held aó
aðalatriðið sé að geta sagt daginn
eftir hverja frumsýningu: Ég
gerði það bezta sem ég gat í gær,
en i dag get ég betur, og ef ég gæti
mundi ég halda áfram að breyta
og bæta, trúlega út í það óendan-
lega. Sá leikstjóri sem segir við
sjálfan sig á frumsýningu: Það er
fullkomnað! getur hætt. Hann
hefur ekkert að keppa að lengur."
Nú þekktir þú alla leikarana í
Endatafli persónulega og hafóir
kynnzt þeim sem krakka í gegn-
um starf móður þinnar (móðir
Hrafns er Herdis Þorvaldsdóttir
leikkona). Var ekki erfitt að vera
allt í einu sá sem stjórnar?
„Þegar ég var stráklingur, þá
fór ég oft með móður minni á
æfingar og sat í salnum og horfði
kannski á sömu leiksýninguna
10—12 sinnum. Mér er t.d. mjög
minnisstæð sýningin á Engill
horfðu heim. í þeirri sýningu
fóru Gunnar Eyjólfsson og Guð-
björg Þorbjarnardóttir með tvö
aðalhlutverkin. Á þessum tíma
var ég enn krakki. En ég man að
ég horfði með mikilli hrifningu
og lotningu til þessara tveggja
leikara. Ég held að hrifningin
hafi ekki breytzt, þó að mörg ár
séu liðin, og við orðin samstarfs-
fólk. Heldur hefur lotningin
breytzt i gagnkvæma virðingu.
Maður lærir alltaf í sinni vinnu,
sérstaklega þegar maður er svo
heppinn að hafa í sömu sýning-
unni fjóra af okkar beztu leik-
urum. Ég held að frá upphafi hafi
þessi kynni verkað sem fastur
grunpur að persónulegri ein-
lægm.“
Aðspurður um hvað væri fram-
undan, svaraði Hrafn:
„Þegar maður er hvergi fast-
ráðinn, þá er maður alltaf að berj-
ast fyrir lífi sínu, ef svo má kom-
ast að orði. Sífellt að takast á við
og leita nýrra verkefna. í þessari
viku byrja æfingar á framhalds-
myndaflokki í Sjónvarpi, sem
hlotið hefur nafnið „Undir sama
þaki“. Gerast þessir framhalds-
þættir í blokk í Reykjavik,
Austurbænum, Vesturbænum eða
Breiðholti, hvar sem er í borginni.
Samstarfsmenn minir í þessari
þáttagerð og jafnframt höfundar
handrits, eru þeir Egill Eðvarðs-
son og Björn G. Björnsson, en
Björn gerði einnig tjöldin í Enda-
tafli. Hvað við tekur, þegar þvi er
lokið, verður bara að koma i ljós.
Maður er alltaf að skrifa, en
maður talar helzt ekki um ófætt
barn.“
—ágás.
Sinfóníutónleikar
Fyrsta verkið á efnisskránni
að þessu sinni var sinfónia nr.
25 í g-moll, sem samkvæmt
Köchel er talið hundrað
áttugasta og þriðja verk
Mozarts. Aðalstefið í fyrsta
kaflanum er mjög líkt aðalstefi
1. píanósónötu Beethovens, en
það minnir á þá staðreynd að
Mozart og Beethoven voru í
sinum fyrstu verkum, ekki það
sem kallað er „orginal" eða eins
og það er orðað á íslenzku,
frumlegir. Mozart mun hafa
verið 17 ára þegar hann samdi
þessa sinfóníu og þó það sé l
sjálfu sér furðulegt, að vera þá
þegar búinn að semja 25 slik
verk, er það ekki siður furðu-
legt, eins og raunar gildir um
alla tónlist Mozarts, hve lifandi
MANUELA Wiesler, flautu-
snillingur, hefur sannarlega
ekki setið auðum höndum und-
anfarið og nú á föstudaginn
var, hélt hún, ásamt Halldóri
Haraldssyni, tónleika í Nor-
ræna húsinu. Tónleikarnir hóf-
ust á sónötu eftir Jules Mou-
quet. Kaflar verksins eru þrir
og samdir um þrjá griska texta,
í efnisskrá prentaðir I franskri
þýðingu, sem er dæmalaus
óþarfi, þvi allir skilja grisku!
Yfir verkinu er þokki og var
leikur Manuelu og Halldórs
fallegur og leikandi. Annað
verkið á efnisskránni var ein-
leiks fantasía eftir Kuhlau, sem
þekktur er hérlendis fyrir söng-
lög og pfanósónatinur úr dönsk-
um nótnabókum, en hann var
þýzkur og þekktur áður fyrr
sem tónskáld en er helst getið
nú til dags fyrir að hafa verið
og leikandi hún er. Það skyggði
nokkuð á að leikur hljóm-
sveitarinnar var á köflum
ónákvæmur en tónlist Mozarts
er viðkvæm i flutningi og smá
tóntaksslys því meira áberandi
tónlist hans, en hjá tónskáldum
sem umvefja hugsun sína
þykkum tónbálki. Næstu tvö
verkefnin voru söngverk, sung-
in af Sheila Armstrong. Hún er
góð söngkona, en þessi verk
sem hún söng hafa því miður
ekki heyrst fyrr á tónleikum
hérlndis og var hljómleikagest-
um því almennt ekki jafn mikil
skemmtan og ef hún hefði
sungið frægar eða vinsælar
„knallaríur", Þetta er svo
orðað, vegna þess að á
tónleikunum var verið að leita
vinur Beethovens. Næsta verk
er eftir Pál. P. Pálson, sem
hann nefnir „Mixed Things“.
Verkið er fullt af skemmtileg-
um tiltektum og kliðmjúkt. Þau
verk, sem eftirminnilegust
verða af þessum tónleikum eru
tvö siðustu verkin, sónata eftir
norska tónskáldið Finn Morten-
sen og Sicilienne burlesque eft-
ir Alfred Casella. Sónatan eftir
Mortensen er mjög erfið og
ótrúlega margslungið verk, þar
sem reynt er m.a. að skapa tvf-
raddað tónferli með því að gefa
tónunum mismunandi tónstyrk.
Fyrir smekk undirritaðs var
flutningur Manuelu Wiesler á
þessu verki með því glæsileg-
asta sem heyrst hefur á tónleik-
um hérlendis. Síðasta verkið
var sérlega skemmtilegt og vel
leikið, þó á köflum mætti
greina óróleika í samspili. Þess-
Tónllst
eftir JON
ÁSGEIRSSON
eftir áliti hljómleikagesta með
könnun á óskum þeirra
varðandi val á tónlist. Freist-
andi er að halda því fram, að
val manna hljóti að vera mark-
laust eða ofskorðað við það sem
þeir þekkja og að slík verk sem
á þessum tónleikum voru flutt,
yrðu þar alls ekki á blaði. Þeik
sem sjá um verkefnaval þurfa
að vera mjög vel unnlýstir um
tónlist og kunna þá list að flétta
saman úr þekktu, vinsælu og
Framhald á fcis. 35
ir tónleikar voru frábærir og
mætti vel leggja þessum lista-
mönnum lið til að „spila fyrir
þjóðir" og færa öðrum þjóðum
fleiri afreksfréttir af íslandi en
af íþróttum og fiskveiðum.
Jón Asgeirsson
Flaututónleikar
Austurstraati 22, '.%**■*
2. hæð, stóú