Morgunblaðið - 23.07.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JULl 1977
„Kommúnistaflokkarnir í Norðurálfu eru að verða óháðari Kremlverjum en
áður, en þeir eru varla lýðræðissinnaðir, enda styðja þeir stjórnkerfi og
i hagkerfi, sem fer ekki saman við lýðræði."
JfSBí
eftir HANNES GISSURARSON
UMRÆÐURNAR
UM „EVRÓPU-
KOMM(JNISMANN“
Umræður hafa orðið allmiklar í
lilöðum og timaritum á Íslandi um
..fvrópukommúnismann“, sem svo er
kaliaður (en á fslen/ku má kalla hann
; „norðurálfustefnu" kommúnista eða
sameiítnarsinna) og er — að minnsta
kosti i orði kveðnu — stefna þriggja
f kommúmstaflokka í Norðurálfu
sunnanverðri. hins ítalska, franska og
spamska: Þeir taka afstöðu gegn kúg-
unaraðgerðum Kremverja og forræði
kommúnistaflokks Ráðstjórnarríkj-
anna. sætta sig við Atlanzhafsbanda-
lagið og Efnahagsbandalagið og telja
sumir (til dæmis ítalinn Berlinguer)
Atlan/hafsbandalagið betri kostinn af
tveimur vondum. þar sem hinn sé
Varsjárbandalagið, óska samvinnu við
lýðræðisflokka, en hafna byltingar-
kenningunni gömlu og viðurkenna
leikreglur þingræðis og lýðræðis. Árni
Bergmann blaðamaður hefur ritað
langa ferðasögu sína frá Ítaliu og
iijalti Kristgeirsson og Kjartan Ölafs-
son ritstjóri greinar um þessa norður-
álfustefnu samherjanna i suðri i
Þjóðviljann og Ólafur Björnsson
prófessor grein í Stefni, málgagni
ungra sjálfsta'ðismanna. Morgunblaðið
hefur birt ritstjórnargreinar um
norðurálfustefnuna og einnig fyrirlest-
ur, sem Kissinger, fyrrverandi utan-
ríkisráðherra Bandarikjanna, hefur
I'haldið um hana.
Margar ásta'ður eru til þess, að þessi
norðurálfustefna kommúnista er at-
hyglisverð. ítalski kommúnistaflokkur-
inn hefur niikið fylgi, sem hefur sífellt
aukizt siðustu áiin, og líkur hafa verið
leiddar að því, að Jtandalag
kommúnista og sósíalista sigri í þing-
j kosningum á næsta ári í Ftakklandi.
’ En hafa þessir flokkar i raun og veru
breytt afstöðu sinni til Ráðstjórnar-
rikjanna? Er lokatakmark þeirra enn
„alræði öreiganna" og valdbundin
eðlisbreyting á hagkerfinu og stjórn-
• kerfinu? Er norðurálfustefnan einung-
ís hentistefna, annað áralag á atkvæða-
veiðum, eða ný afstaða til nýrra
aðsta-ðna? Er þeim treystandi til að
sitja í ríkisstjórnum á Vesturlöndum?
Þessum spurningum aúla ég að gera
tilraun til að svara i þessari grein og
laugardaginn næsta ætla ég að fara
fáeinum orðum um afstöðu Alþýðu-
bandalagsins til norðurálfustefnunnar,
enda hefur það umtalsvert fylgi eins og
ítölsku og frönsku kommúnista-
flokkarnir. Fróðlegt er og vorður að
fylgjast með viðbrögðum íslenzkra
Í| sameignarsinna við þessari stefnu.
AFSTAÐA
VESTRÆNNA
KOMMÚNISTA-
FLOKKA TIL RÁÐ-
STJÓRNARRÍKJANNA
Norðurálfustefna sameignarsinna er
alls ekki kenning, sem orðíð hefur
I skyndilega til með einstaklingum eins
og Berlinguér, Marchais og Carrillo,
foringjunt ítölsku, frönsku og spa'nsku
flokkanna. Öðru nær. Hún er einn
Iliðurinn í reikningsskilum þeirra við
fortíðina, hún er nafn, sem gefið er
einum hlekknum í langri keðju
sögunnar. Spámaður kommúnista, Karl
Marx, sagði, að arfur liðinna kynslóða .
hvíldi sem farg á heila lifenda. Og
vandi kommúnista á Vesturlöndum eft-
ir áföllin sálfræðilegu fyrir tuttugu ár-
um og einu betur — bæði hina frægu
ræðu Krúsjeffs á 20. þingi kommún-
istaflokks Ráðstjórnarrikjanna og
þjóðaruppreisnina í Ungverjalandi —
hefur verið að endurmeta staðreyndir
vestrænna stjórnmála. Krúsjeff kom
upp um mörg (en ekki öll) þau glæpa-
verk, sem framin höfðu verið f Ráð-
stjórnarríkjunum og kommúnistar á
Vesturlöndum varið. sumir af ein-
feldtu, aðrir vegna óheilinda. Þeir
stóðu eftir allslausir, gerðir ósanninda-
II menn af samherjum sínum. Heims-
mynd þeirra molnaði niður. ög skarp-
skyggnir menn í þeirra hóp (því að
þeir eru til) hafa skilið það, að stjórn-
kerft Ráðstjórnarrikjanna er alls ekki
eftirsóknarvert í neinum skiiningi.
|| Kommúnistar á Vesturlöndum hafa
ekkt lengur áhuga á því að greiða
skuldir siðfeéðilegs þrotabús
kommúnistastjórnanna í austri.
Menn taka afstöðu sina til einhverra
aðstæðna. Og hverjar eru hinar nýju
aðstæður í Norðurálfu? Mergurinn
málsins er sá, að tilraunin, sem gerð
var til að reisa lýðræðisrfki i vestan-
verðri Norðurálfu á rústum síðari
heimsstyrjaldarinnar, tókst (með
aðstoð Bandarikjamanna). Farsældar-
ríkin voru stofnuð, hagkerfi og stjórn-
kerfi einstaklingsfrelsis hefur staðizt
allar raunir, þótt ekki sé það gallalaust,
og sigrar lýðræðissinna á Spáni, í
Portúgal og Grikklandi eru til vitnis
um sókn vesturlandaþjóðanna til frels-
is. Ekki má heldur gleyma því, að þrátt
fyrir allt hefur lýðræði verið á Italíu
siðustu þrjátíu árin eftir tveggja ára-
tuga fasistastjórn og það er verk kristi-
legra lýðræðissinna. En tilraunín, sem
gcrð var i Ráðstjórnarrikjunum og álf-
unni austanverðri, mistókst. Til
þessara óumdeilanlegu staðreynda
hafa kommúnistar orðið að taka af-
stöðu. Byltingu geta þeir ekki gert á
Vesturlöndum, en hafa góða von um
einhver völd innan lýðræðisrikjanna,
og til þess verða þeir að starfa innan
kerfisins.
Að því hlaut að koma, að
kommúnistaflokkarnir klofnuðu, því
að hugsjónin heldur mönnum ekki
saman til lengdar, nema hún sé sigur-
sæl, þeir .aka upp þrætubók þjóðernis-
stefnunnar, eins og Mílövan Djilas
sagði fyrir um í bók sinni, Rfkinu ófull-
komna. árið 1968. Títö sýndi það á
árunum 1948—1950 að valdhafi i
kommúnistaríki gat risið gegn Kreml-
verjum, Kinverjar hafa gert það og
Rúmeníumenn og með því að
kommúnistaflokkarnir á Vestur-
löndum hafa lítið annað að sækja til
Moskvu en vítmmir og skammir, taka
þeir upp Norðurálfustefnu. Þeir hafa
ekki áhuga á því lengur að þjóna hags-
munum stórveldis eins og Ráðstjórnar-
rikjanna, sem er einungis arftaki
Keisararússlands og tataraveldis
miðalda. Þegar hugsjónaljóminn fór af
Ráðstjórnarríkjunum og einungis var
litið á þau sent stórveldi nteð tiltekna
hagsmuni, fór líka grýlusvipurinn af
Atlanzhafsbandalaginu i hugum
kom múnista.
TALAÐ
TUNGUM?
Segja má að vestrænir kommúnistar
séu seinir á sér, staðreyndirnar hafi
hlaupið þá af sér, þvi að þjóðarupp-
reisn Ungverja var gerð 1956 og innrás
Varjsárbandalagsins í Tékkóslóvakíu
1968, en nú er árið 1977. Ég held, að
þeir séu að visu að verða óháðari
Kremlverjum í utanríkismálum en
áður, norðurálfustefnan er i rauninni
sjálfsögð og því þakkarlaus, en ástæða
er til þess að athuga gaumgæfilega
þessa nýju stefnu. Margs er að gæta:
Þó að vestrænir kommúnistar séu að
verða óháðari Kremlverjum en áður
eru þeir ekki óvinsamlegir þeim. Þeir
eru enn andvfgir varnar- og efnahags-
sámvinnu norðurálfuþjóðanna, þó að
þeír sætti sig við hana. Efalaust er,
eins og Henry Kissinger bendir á í
fyrirlestri sínum, að brestur kemur í
Enrico Berlinguer
leiðtogi ítalskra kommúnista.
varnarvegg Atlanzhafsbandalagsins, ef
þessir andstæðingar þess komast í
ríkisstjórnir stórra aðildarríkja. Og
prófessorinn Lucio Lombardo Radice,
sem á sæti í miðstjórn italska
kommúnistaflokksins, sagði í fróðlegu
viðtali ( sem birt er í maíhefti
Encounter þessa árs), að ítalskir
kommúnistar myndu fylgja Kremlverj-
um, ef til vopnaviðskipta kæmi með
þeim og vesturlandaþjóðunum. Það
breytir ekki heldur öllu fyrir lýðræðis-
sinna, hvort kommúnistar eru óháðir
Kremlverjum eða ekki: Sjálfstæðir
skoðaðnakúgarar eru skoðanakúgarar.
Kommúnistastjórnirnar í Júgóslavíu
og Rúmeniu eru óháðar Kremlverjum,
en þær eru ekki lýðræðisstjórnir,
stjórnarfarið í lögreglurikjum þeirra
ekki til fyrirmyndar.
Minna verður á það, að franski
kommúnistaflokkurinn hefur til
skamms tima verið framvörður
lenínskrar stefnu í álfunni vestan-
verðri og rekið alla endurskoðunar-
sinna umsvifalaust úr flokknum. Hann
hefur að visu hætt að nota í áróðri
sínum orðin „alræði öreiganna" (en
þau merkja: alræði þeirra, sem telja
sig borna til að hafa vit fyrir öreigun-
um), en fátt er til marks um, að orða-
skiptunum hafi fylgt sinnaskipti. Hann
studdi i einu og öllu tilraunir
kommúnistans Cunhals i Portúgal til
þess að taka völdin eftir byltingu
hersins 1974, samstarfsmönnum
sínum, sósfalistum Mitterands, til
mikillar hrellingar. Frönsku og itölsku
flokkarnir eru báðir í orði kveðnu
fylgjandi þingræði, fjölflokkakerfi og
lýðræðislegum leikreglum, en þeir fást
þö ekki til þess að segja skilið við
kenningar Leníns um það, sem
kommúnistum beri að gera: stofna
harðsnúinn hóp samsærismanna sem
taki völdin með skyndiáhlaupi í
fyllingu tímans. Lenin kenndi það líka,
að allar leiðir væru leyfilegar að marki
byltingarinnar, og í anda hans var
málsvörn vestrænna kommúnista fyrir
fjöldamorðum Stalíns: Sannleikurinn
var torfærari en lygin. Radice segir í
viðtalinu í Encounter, að hann og
flokksmenn hans hefðu nú sagt sömu
ósannindin um Ráðstjórnarríkin „í
þágu kommúnismans", ef aðstæður
hefðu verið hinar sömu og þá.
Virðingarleysi kommúnista fyrir
sannleikanum hefur ekki breytzt.
Franskir og ítalskir kommúnistar telja
eínnig fjölflokkakerfi vera i Austur-
Þýzkalandi — handan Berlínarmúrs-
ins. Og ítalskir kommunistar hafa not-
að áhrif sin, sem eru miklu meiri en
frönsku samherjanna, til takmarkana á
málfrelsi í fjölmiðlum. Þeir klipptu til
dæmis „öhentugar" athugasemdir úr
viðtali við gerzka andófsmanninn
Andrei Sinjajevský i ítalska sjón-
varpinu gegn áköfum mótmælum hans,
og sagði Sinjajevsky af þessu tilefni, að
kommúnistar væru farnir að nota völd-
in, áður en þeir hefðu fengið þau.
Óflutt er af einhverjum ástæðum sjón-
varpsviðtal við andófsmanninn
Sakharoff, sem tekið var fyrir löngu.
Kommúnistarnir hafa og krafizt þess,
að sjónvarpsfréttasendingum frjáls-
lyndra manna á vegum mílanóblaðsins
Giornale Nuovo verði hætt, og fleiri
ógnvænlega atburði má taka til dæmis
um yfirgang þeirra.
Prófessorinn Radice svaraði því ekki
í Encounterviðtalinu, sem skiptir
mestu máli: Geta kommúnistar leyft
það, ef þeir hafa verið í stjórn, að
„sósfalismi" þeirra sé að engu gerður,
ef og þegar þeir missa kjörfylgi? Hann
sagði einungis, að „sósíalisminn" væri
svo miklu fulikomnari en „kapítalism-
inn“, að óhugsandi væri að hafna
honum, kæmist hann á. En kalla þeir á
Kremlverja ef kjósendur eru ekki sam-
mála þeim?
AÐGÁT
SKAL HÖFÐ
Til þess eru veigameiri ástæður en
getgátur og sögusagnir um ftalska og
franska kommúnista, að taka verður
norðurálfustefnu kommúnista af tor-
tryggni: Aðgát skal höfð í nærveru
allra kommúnista. Hvers eðlis er breyt-
ingin á afstöðu þeirra til stjórnkerfis
og hagkerfis Ráðstjórnarríkjanna?
Þeir telja að unnt sé að halda öllum
„ávinningum borgaralegs lýðræðis"
eins og almennum mannréttindum, þó
að sósíalisma (það er: eignarhaldi
ríkisins á öllum eða velflestum at-
vinnutækjum) verði komið á. Þeir
kenna mistökum einstaklinga um það,
sem gerzt hefur i austri og halda, að
vandinn sé sá, hvort einstökum andófs-
mönnum sé leyft að tala eða ekki En
meinið er ekki að finna í einstökum
ákvörðunum valdhafanna. heldur i
kerfinu sjálfu. Rætur kúgunarinnar
eru í kenningu kommúnista og kerfi:
Ef einstaklingarnir hefðu frelsi til orðs
og æðis, hryndi sósfalisminn i austri. jj|
Sannleikurinn er sá, að kúgun er óhjá-
kvæmileg í miðstjórnarkerfi eins og jj
þvi, sem kommúnistar vilja koma á, og
á það bendir Ólafur Björnsson
prófessor í ágætri stefnisgrein sinni. I ■
slíku kerfi eru einstaklingamir |j
beygðir undir ok eins tilgangs — til-
gangs áætlunargerðarmannanna i mið-
stjórn — en með því að menn hafa
mismunandi tilgang með lffinu, sinum
augum Iitur hver á silfrið, eiga mið-
stjórnarmennirnir einungis tveggja
kosta völ: að kúga þá, sem hafa annan
tilgang, undir sinn tilgang eða að virða
rétt þeirra til þess að hafa þennan
annan tilgang. En ef þeir taka seinni
kostinn, hafa þeir í raun og veru hafn-
að kenningu sinni sem óframkvæman-
legri. Það hafa engír kommúnistar
gert, og þess vegna lét Radice þvi
ósvarað, hvað kommúnistar myndu
gera, ef reynt væri að gera sósíalisma
þeirra að engu (á lýðræðislegan hátt).
Kommúnismi er óframkvæmanlegur
án kúgunar, vegna þess að einstakling-
arnir eru ekki sniðnir eftir kenningu
kommúnista: Þeir eru mismunandi. Og
kommúnistar verða ekki lýðræðis-
sinnar, fyrr en þeir hafa hafnað öllum
miðstjórnarkenningum i efnahags- og
stjórnmálum, eínnig aðferð Leníns og
hætt að telja októberbyltinguna 1917
sögulega „framför" — en „evrópu-
kommúpistarnir" telja hana það. Bilið
á milli þeirra og lýðræðissinna er
öbrúandi, ef þeir gefast ekki upp á þvi
að stofna þúsundáraríkið stéttlausa og
ganga til samstarfs við lýðræðissinna
um að betrumbæta það riki, sem er af
þessum heimi. En ef þeir gera það, eru
þeir ekki lengur kommúnistar (hvort
sem þeir nefna sig það eða ekki).
Vandinn er sá, hvora Ieiðina vest-
rænir kommúnistar munu velja: leið
Djilasar eða Títós. Mílóvan Djilas er
mannúðarsinni og hafnar öllum
staðleysum („útópíum"), Jósef Titó
alræðissinni sem hefur stofnað lög-
regluriki, þótt stjórnarfar sé reyndar
miklu mildara en í Ráðstjórnar-
rikjunum. En um þetta val er of
snemmt að segja nokkuð. Ef kreppa
veróur á Vesturlöndum, geta þeir orðið
að vinstrifasistum. (Á útlendum tung-
um heita fasistar „nasjónalsósialistar",
og „þjóðlegir sósialistar" eins og
evrópukommúnistarnir nefna sig eru
vandgreindir frá þeim, ef þeir halda
fast við alræði miðstjórnarinnar og eru
auk þess þjóðernissinnar. En ef far-
sældarríkjum Vesturlanda tekst að
standa af sér alla storma geta þeir
orðið að lýðræðislegum sósialistum,
sem krefjast umbóta, en ekki byltinga.
Skynsamlegasta vinnuregla lýðræðis-
sinna í viðskiptum við kommúnista er
held ég, að vona hið bezta, en búast við
hinu versta. Þess vegna mega
kommúnistar ekki komast í rfkisstjórn-
ir í stórum aðildarríkjum Atlanzhafs-
bandalagsins Og eina áminningu að
lokum: Valdataka kommúnista er alls
ekki óhjákvæmileg, því að hún er
undir lýðræöissinnuðum kjósendum
komin. Menning Vesturlanda, lýðræði
og markaðskerfi, stjórnkerfi og hag-
kerfi frelsis og farsældar hefur sýnt
yfirburði sína yfir kerfi kommúnista,
styrkur kommúnista er einungis
fólginn í veikleika okkar. andvara-
leysinu. Við þurfum einungis að óttast
eitt — óttann sjálfan.
NORÐURÁLFUSTEFNAN