Morgunblaðið - 23.07.1977, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JULI 1977

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
R itstjórna rf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
hf. Arvakur. Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ámi GarSar Kristinsson.
ASelstraati 6. slmi 10100.
ASelstrnti 6, slmi 22480
Atta krónu hækkun
benzinlítrans hefur,
sem vænta mátti, vakið al-
mannaumtal og nokkra
óánægju. Nauðsynlegt er
því að kanna til hlítar for-
sendur og tilgang þessarar
hækkunar.
Markaðir tekjustofnar
Vegasjóðs eru þrír sam-
kvæmt Vegaáætlun
Alþingis fyrir yfirstand-
andi ár. I fyrsta lagi er
benzíngjald, sem er inn-
flutningsskattur á þessa
vörutegund, og gefa á
Vegasjóði um 2410 m.kr.
tekjur á árinu, samkvæmt
áætluninni. í öðru lagi er
þungaskattur, sem er um-
ferðargjald, og gefa á
Vegasjóði 780 m.kr. tekjur.
Loks er svokallað gúmú
gjald, sem er innflutnings-
skattur, og gefa á Vega-
sjóði rúmlega 80 m.kr.
tekjur. Sú hækkun benzín-
skatts, sem nú er orðin, er
innan þess tekjuramma,
sem Alþingi setti Vegasjóði
með afgreiðslu Vegaáætl-
unar fyrir yfirstandandi
ár.
Hækkun sú, sem orðin er
á verði benzíns, skiptist
sem hér segir: 1.07 króna
er vegna hækkunar inn-
kaupsverðs erlendis, 1.98
krönur renna til oliufélag-
anna og skrifast m.a. á
reikning kaupgjalds- og
verðlagsþróunar í landinu,
3.32 krónur í vega- eða
benzíngjald, 1.33 krónur er
söluskattur, og 0.64 krónur
í toll og landsútsvar.
Ekki þarf að orðlengja
um ásigkomulag íslenzka
vegakerfisins. Landsmenn
allir gera sífellt hærri kröf-
ur um vegaframkvæmdir,
bæði viðhald vega og ný-
framkvæmdir, ekki sízt um
varanlegt slitlag á þá vegi,
sem bera þurfa mestan um-
ferðarþunga. Þingmenn
allra kjördæma taka þátt í
þessum kröfudansi, þegar
Vegaáætlun er til umræðu
á Alþingi. Sá tekjurammi
Vegasjóðs, sem nú hefur
leitt til ákvörðunar um nýt-
ingu heimildar til að
hækka benzíngjald til sam-
ræmis við byggingarvísi-
tölu, ber þessari kröfugerð
ljóst vitni.
Þessi krafa er út af fyrir
sig skiljanleg, með hliðsjón
af ásigkomulagi íslenzka
þjóðvegakerfis. * . Erfitt
efnahagsástand og nauð-
syn aðhalds í ríkisútgjöld-
um hefur hinsvegar verið
hemill á framkvæmdir á
þessum vettvangi sem öðr-
um. Krafan um vegafram-
kvæmdir styðst m.a. við þá
staðreynd, að varanlegar
vegaframkvæmdir eru
þjóðhagslega arðbærar og
skila sér fljótt aftur í
lengri endingu ökutækja,
minni viðhaldskostnaði
þeirra og minni benzín-
eyðslu. Það er því út af
fyrir sig eðlilegt að skatt-
leggja „umferðina“ með
þeim hætti sem gert er til
að standa undir kostnaði
við vegagerð. Hitt er um-
deilanlegra, að tekjur ríkis-
sjóðs af „umferðinni“ hafa
hvergi nærri allar runnið
til vegagerðar, þrátt fyrir
augljósa þörf í vegagerð.
í ljósi framangreinds
verða mótmæli miðstjórn-
ar ASl á verðhækkun
benzíns, meðal annars til
að ná tekjuáætlun Alþingis
í Vegaáætlun af benzín-
gjaldi á árinu 1977, heldur
veigalítil. Mönnum er og í
fersku minni, er núverandi
forseti ASl, Björn Jónsson,
gegndi embætti samgöngu-
ráðherra, og var ekki síður
ötull við að afla Vegasjóði
tekna með hækkun á
benzíni, en hann er nú að
mótmæla slíkri ráðstöfun.
Þess var heldur ekki vart
að tekjuáætlun Vegasjóðs
fyrir árið 1977 mætti sér-
stakri mótspyrnu á
Alþingi, hvað þetta atriði
varðar, þegar hún var til
umræðu og afgreiðlsu þar.
Miklu fremur kvörtuðu
þingmenn úr öllum flokk-
um yfir því, að ekki væri
nægilegt fé til vegafram-
kvæmda.
Það er rétt og verður
ekki nógsamlega undir-
strikað, að þeim mun
stærri hlut, sem samneyzl-
an, þ.e. útgjöld ríkis og
sveitarfélaga, tekur til sín
af heildartekjum þjóðar-
innar, þeim mun minna
verður eftir til einka-
neyzlu, þ.e. því, sem heimil-
in og einstaklingarnir hafa
til frjálsrar ráðstöfunar.
Það er jafnframt rétt, að
við ríkjandi aðstæður í
efnahagslífi þjóðarinnar er
fátt nauðsynlegra en að
halda ríkisútgjöldum inn-
an hóflegra marka, til að
auka ekki á þenslu í þjóð-
félaginu. Frá þessu sjónar-
miði eru hverskonar
skattahækkanir umdeilan-
legar og umræðu verðar.
Það verður því að teljast
eðlilegt, að umrædd
benzínhækkun valdi um-
ræðu í þjóðfélaginu og
mæti nokkrum mótbyr.
En þegar á allt er litið:
tekjuþörf Vegasjóðs, tekju-
ramma Vegaáætlunar
(samþykktan af Alþingi)
og heimildarákvæði um
hækkun benzíngjalds til
samræmis við byggingar-
visitölu, kemur þessi hækk-
un naumast á óvart. Hún
er nánast afleiðing fyrir-
liggjandi forsenda, þ. á m. í
samþykktum tekjuáætlun-
um og heimildum Alþingis.
Hitt stingur meir í augu að
sjá fyrrverandi samgöngu-
ráðherra mótmæla tekju-
öflun til vegamála, sem er
af sama toga og hann
teygði sjálfur í sinni ráð-
herratíð.
En þó hækkun benzín-
gjalds komi að vísu seint í
hendur Vegagerðar ríkis-
ins, á yfirstandandi fram-
kvæmdaári, gefur hún al-
menningi þó tilefni til, að
standa á hóflegum kröfum
um varanlega vegagerð,
ekki sízt á þeim hlutum
þjóðvegakerfisins, sem
bera mestan umferðar-
þunga. Þannig verður arð-
semi gjaldhækkunarinnar
og bezt tryggð.
Benzínskattur
og vegagerð
eftir ELÍNU PÁLMADÓTTUR
— ÞESSU eru allar þjóðir að leita
eftir. Hér er það — á íslandi!
Þessa upphrópun heyrði ég nýlega
frá erlendum þátttakanda I alþjóð-
legu umhverfismálaráðstefnunni I
Reykjavik. Hvað ætli hafi vakið
slik viðbrögð þessa útlenda gests.
sem starfað hefur lengi við al
þjóðastofnanir Sameinuðu þ j ó ð
anna, velt fyrir sér vandamálum
heimsins og farið viða um? Var
m.a. i fyrra á ráðstefnunni Habitat
I Vancouver, þar sem fjallað var
um hýbýli manna og lifshætti um
víða veröld. Jú. þessi kona hafði á
göngu úti i borginni séð unglinga
að ræktunarstörfum og fengið þær
upplýsingar, að hér ynnu allir
unglingar margháttuð störf á
sumrin, eftir að skólum lyki —
burt séð frá efnahag foreldranna
— og að þeir blönduðust þann
tima hvarvetna inn I atvinnulifið.
íslenzkum unglingum þætti meira
að segja heldur minnkun að þvi að
gera ekkert, vera það sem kallað
væri dekurbörn. Að hér i Reykja
vik, þar sem yfir 10 þúsund ungl-
ingar koma út á vinnumarkaðinn
út skólunum I einu og erfitt er
orðið að veita þeim öllum vinnu.
reyni borgaryfirvöld að bæta út og
skapa þeim verkefni við raunveru-
leg störf. sem þarf að vinna, ekki
bara leiki. Fyrr en varði hafði safn-
azt saman litill hópur ungra þétt-
takenda i ráðstefnunni. sem vildi
fræðast meira um það hvernig
þetta væri í framkvæmd. svo þeir
mættu kynna það, öðrum til eftir-
breytni.
Glöggt er gests augað. Ég er
ekki viss um að við höfum áttað
okkur á þvi að þetta er islenzkt
fyrirbrigði og sprottið úr islenzkri
hefð, sem aðrar þjóðir öfunda okk-
ur af og vildu gjarnan hafa. Þessa
hefð hefur okkur enn tekizt að
halda í. þrátt fyrir myndun borgar
og þéttbýlis. En erfiðleikarnir á að
hafa nægt starfsrými fyrir ungling
ana að sumrinu, þegar þeir koma
allir i einu á vinnumarkaðinn, fara
að sjálfsögðu vaxandi. Þvi stór
munur er á gagnlegri vinnu og
leikjum eða föndri, sem aðrar
þjóðir bjóða gjarnan upp á i skóla-
leyfum fyrir unglingana. Þvi meg-
um við ekki undir neinum
kringumstæðum fórna þeirri
reynslu sem við fáum úti i þjóðlif-
inu á uppvaxtarárunum, með þvi
að fara að elta aðra. sem ekki geta
komið þessu við og lengja skólaár-
ið
Við, sem erum i föstum störfum
og áttum þess kost að kynnast á
skólaárunum fólkinu i landinu i
dagsins önn með þvi að taka raun-
verulegan þátt i störfunum. Höf-
um vafalaust fyrir löngu áttað
okkur á hve dýrmætt veganesti
það er. Ég held til dæmis að allt.
sem ég starfaði við á sumrin á
skólaárunum, hafi komið mér að
beinu gagni siðar á æfinni.
Ómetanlegt var að kynnast sveita-
störfum frá þvi snemma á vorin og
fram yfir réttir á býli langt frammi
i dal og fá að vera við sauðburð á
vorin, smalamennsku i heiðinni.
heyskap og annað sem til fellur á
sveitabæ. Siðan að upplifa á
menntaskólaárunum.sem starfs-
maður á rannsóknastofu i sildar-
verksmiðju, andrúmsloftið yfir
sildveiðitimann í þorpi, sem lifði
og hrærðist i sild. Sá sem það
hefur gert. skilur ekki bara með
heilanum heldur finnur á skrokk
sinum spenninginn, þegar fréttir
berast af afla. bátarnir eru að fé
hann og koma inn. Og hann hefur
tilfinningu fyrir þvi, þegar afla-
brestur verður eða svo illa vorar
að ekki sprettur á túnum og siðan
leggst hann i rigningar. svo varla
næst inn strá. Maður hefur þá út
ævina áhuga á þvi hvernig fólkinu
vegnar og fylgist með fréttum af
veðri og aflabrögðum, jafnvel sitj-
andi við ritvél inni á skrifstofu. Og
manni verða töm orðatiltæki, sem
notuð eru i sveit og i sjávarpláss-
um.
Ef til vill er þetta siðasta gagn-
legra þeim, sem á eftir að verða
blaðamaður, en mörgum öðrum,
enda fer ekki leynt ef bögulega er
sagt frá. Vitleysan fer út i meira
en 40 þúsund eintökum. þegar um
Morgunblaðið er að ræða. Ég man
sem dæmi. að eitt sinn fyrir löngu
var hér um tima ungur piltur. Eitt
hans fyrsta verk sem fréttamaður
var að fara um borð i nýjan bát.
Hann lýsti því svo yfir, að báturinn
væri búinn öllum nýjustu siglinga-
tækjum. svo sem lúkar. . . Þetta
vakti mikla kátínu. Kannski mér
leyfist að bæta við eigin gaman-
sögu. Það bar til tiðinda hér á
árunum, að sild barst til Reykja-
vikur og söltun hófst vestur i bæ.
Kallað var á blaðamenn. Er ég
kom niður á blað úr þeirri ferð,
hringdi sá sem boðað hafði og
vildi fá að heyra fréttina lesna.
Seinna sagði hann mér, að sér
hefði ekkert litizt á. þegar þessi
stelpa kom tiplandi á fíaum hæl-
um inn i gegnum blóðvatnið á
gólfinu i söltunarsalnum og þvi
verið tortrygginn á hvað hún
mundi skrifa i stærsta blað þjóðar-
innar. Hann hringdi auðvitað ekki
i neinn af strákunum á hinum
blöðunum — en trúði mér nú fyrir
þvi, að stelpan hefði reynzt sú
eina. sem skrifaði um sild eins og
sild. Hvernig átti hann lika að vita
að hún hafði verið mörg ár á
Hjalteyri við að biða eftir sild.
hlusta á bátana og tala um sild,
eins og allir aðrir? Háu hælarnir
megnuðu ekkert gegn þeirri
reynslu.
Að sjálfsögðu hefur þess gætt i
sívaxandi mæli með aukinni borg-
arbyggð. að vinnumarkaðurinn i
sveit og við sjávarsiðuna getur
ekki tekið við öllum þeim stóru
hópum skólafólks, sem bætast á
vinnumarkaðinn á vorin. Þessa
tók auðvitað fyrst að gæta i
Reykjavik, þar sem fjöldinn er
mestur, og i yngri árgöngum nem-
endanna. Við þvi var brugðist á
þann hátt, að sveitarfélagið reyndi
að veita börnum og unglingum
viðfangsefni og vinnu að sumrinu,
sem aðrir bæir hafa svo tekið upp.
eftir þvi sem þörfin barst að þeirra
bæjardyrum. Þetta var ekki hugs-
að þannig, að það ætti að keppa
við önnur störf, sem unglingar
gætu fengið, eins og þau eru unn-
in i landinu. heldur til að taka við
þeim sem verða afgangs, þegar sú
þörf er mettuð, sem verður mest i
ákveðnum aldurshópum. En jafn-
framt er leitazt við að hafa þarna
störf. sem raunverulega er gagn-
legt að vinna fyrir borgina, og
hafa jafnframt það gildi að færa
unglinginn nær landi sinu og um-
hverfi. Ekki eru að visu allir á eitt
sáttir um hvernig tekst til við að
halda unga fólkinu að vinnu. Sjálf-
sagt fer það mest eftir þvi hvernig
hann er i stakk búinn til að með-
taka. Og auðvitað hættir þessu
fólki, eins og öðru, til að setjast
niður og masa, ef færi gefst.
Stjórnun, dugnaður og viðhorf til
vinnu eru vitanlega misjöfn meðal
unglinga eins og annarra. Ætli
þarna speglist ekki bara viðhorfin
i þjóðfélaginu okkar almennt til
vinnu — góð og slæm.
Hér i Reykjavik hefur stærsti
þáttur þessa verkefnis verið gróð-
ursetning og ræktun, auk starfa
við að þrifa. Enda þarft verk. svo
sem allir mega sjá. Þetta er mikið
átak, sem unglingar borgarinnar
mega vera stoltir af að hafa tekið
þátt i, er þeir lita yfir störf sin úr
sumarleyfunum. Þeir geta t.d. litið
á ræktun i Heiðmörk og Öskjuhlið.
grasfletina um alla borg. sem þeir
hafa þrifið og slegið, og Hólms-
heiðina upp af Rauðavatni. þar
sem vinná þeirra á undanförnum
tveimur érum hefur snúið eyði-
leggingu og uppfoki við. svo land
er nú farið að gróa upp, enda
friðað fyrir fjárbeit á meðan.
Hafa borgarbúar raunar séð
þessi handverk þeirra á síðast-
nefnda staðnum, þar sem krakk-
arnir stungu niður börðin i sneið-
um. svo ekki myndist holrúm bak-
við. og röðuðu þeim á fláann af
þvilikri alúð að unun var að sjá?
Handsáðu svo í bletti eða báru á.
eftir þvi sem við átti. til að breyta
ekki eðlilegum íslenzkum holta-
gróðri. Heiðin verður þessum
unglingum til sóma.
Ég efast um að betri aðferðir
séu til til að koma börnum og
unglingum i snertingu við þetta
viðkvæma land okkar. þar sem
allur gróður baslast við að lifa við
erfið skilyrði og tekur áratugi að
gróa yfir spjöll á landi, ef vindar
og vatn koma þá ekki i veg fyrir að
það grói nokkurn tima. Ég býst við
að skynugir krakkar, sem beinlinis
sjá þetta og upplifa, gangi öðru
visi um gróður og land eftir það og
skilji upp frá þessu mikilvægi þess
að ganga vel um og hlúa að gróðri.
Að sjálfsögðu fá ekki allir krakkar,
sem koma nálægt ræktun, græna
putta. sem kallað er. Eða þau læri
að ganga hreinlega um af þvi einu
að þrifa land og fjöru og sjá með
eigin augum hverju sóðarnir valda
i umhverfinu. Sumir verða ávallt
sóðar og draslarar og þjösnast
gegn um lifið. Það er vist nokkuð
landlægt á okkar landi, þar sem
þess er sérstaklega getið i bókum
ef einhver er snyrtimenni. Undan-
tekningartilfellið vekur athygli.
Móttækilegir krakkar fá þó
tækifæri til að skynja gróður og
land og meta sjálf hvað þau vilja
leggja til i góðri umgengni út æv-
ina. Tækifærin eru allmikil. Yngri
krakkarnir, 8—12 ára. geta feng-
ið garðholu til að læra undir leið
sögn að rækta eigið grænmeti og
hlú að garðinum sínum i skóla-
görðum í Reykjavík. f vinnuskól-
anum fást 14—15 ára unglingar
við að rækta og þrifa, um 1140
eru þar i ár. Þeim sem verða 16
ára á árinu eða eru eldri hefur
undanfarin ár gengið illa að fá
vinnu og hefur þvi verið bætt við
vinnu við gróðursetningu fyrir
þau. Við það eru 835 i sumar.
Vitanlega er þetta verkefni ekki
fullkomið fremur en annað i okkar
þjóðfélagi. Það vakti samt aðdáun
erlends fólks. þótti til fyrirmyndar
öðrum þjóðum. Ég verð að játa. að
ég var býsna stolt af þvi að heyra
hrósið. Og kannski mega fleiri
finna af þessu til obbolitils stolts
— jafnvel þó við vitum auðvitað
að við erum einstök þjóð.