Morgunblaðið - 23.07.1977, Blaðsíða 19

I
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JÚLl 1977
19
Ágreiningur um
umgengnishætti
við Sovétríkin
f NÝÚTKOMNU tölublaSi vikurits-
ins Newsweek birtist viðtal vi8
Giscard d'Estaing Frakklandsfor-
seta. Ummæli forsetans um stefnu
Carters Bandarikjaforseta, einkum
i mannréttindamálum, hafa vakiB
gifurlega athygli og skoSana-
skipti. Ekki er tali8 a8 Giscard og
fylgjendur hans séu i grundvallar-
atriSum annarrar skoSunar en
Carter i mannréttindamálum,
heldur a8 ágreiningurinn sé um
leiSir a8 markinu þ.e. a8 tryggja
mannréttindi hvar sem er i heim-
inum.
í itarlegu viðtali við Arnaud de
Borchgrave, einn af ritstjórum
Newsweek. ræðst Frakklandsforseti
harkalega á stefnu Carters, og held-
ur því fram, að hann hafi brotið
viðteknar venjur i samskiptum aust-
urs og vesturs með tilliti til
..détente" stefnunnar. Hann telur að
leiðtogar vestrænna rikja eigi ekki
að ögra Rússum urn of og setja þá
þannig upp að vegg, þvi að það geti
haft afdrifarikar afleiðingar, bæði
fyrir lýðræðisrikin og alþýðu manna
austan tjalds. Giscard álitur væn-
legra að fara þá leið að gefa Sovét-
ríkjunum tækifæri til að aðlaga sig
smátt og smátt grundvallarreglum
hins frjálsa heims og eyða tortryggni
þeirra í garð vestrænna ríkja, bæði i
hernaðarlegum skilningi og efna-
hagslegum.
Giscard viðurkennir, að nýstárleg
framkvæmd Carters á utanrikis-
stefnu Bandarikjanna flytji með sér
hressandi andblæ. en bendir á að
jafnframt vakni sú spurning hvernig
hægt sé að koma sliku nýmæli á
framfæri án þess að eiga um Iei8 á
hættu að viðbrögð Sovétstjórnarinn-
ar verði neikvæð Borchgrave spyr,
hvort hann álíti tilgang Carters þann
að afla sér vinsælda með þessum
hætti, en Giscard kveðst telja að
Bandarikjaforseti sé einlægur i af-
stöðu sinni. Hér sé um að ræða
bjargfasta sannfæringu manns, sem
geri strangar siðferðiskröfur til sjálfs
sin, en vandamálið sé það að Sovét-
menn skilji ekki það mál, sem hann
tali. Þeir líti svo á að hér sé verið að
höggva að rótum þjóðfélags þeirra
og öllum sé Ijóst að þeir leggi annan
mælikvarða á þjóðfélagsmál og
stjórnarhætti en gert sé i vestrænum
lýðræðisrikjum.
í framhaldi af málflutningi
Giscards er vert að gefa gaum að
ummælum sendiherra Bandarikj-
anna i Moskvu. Malcolm Toon
Hann er einn virtasti fulltrúi þjóðar
sinnar erlendis og nýtur álits sem
kennivald i alþjóðastjórnmálum.
Newsweek leitaði álits hans á nýjum
viðhorfum i samskiptum austurs og
vesturs með tilliti til þróunarinnar i
mannréttindamálum á undanförnum
mánuðum. .
Toon dregur ekki dul á að hin nýja
stefna Carters og stjórnar hans valdi
ýmsum vandkvæðum, um leið og
hann telur þessa stefnu hárrétta
Hann bendir á að hugsunarháttur
Sovétleiðtoganna sé mjög frábrugð-
inn þvi, sém gerist á Vesturlöndum
Þeir séu ekki vanir þvi að talað sé
hreinskilnislega um kjarna einstakra
mála. eins og Carter geri, og dragi
þá ályktun að tilgangur hans sé að
draga úr áhrifum Sovétstjórnarinnar
innanlands og i Austur-Evrópu.
Toon er þeirrar skoðunar að Banda-
rikjastjórn eigi að halda áfram á
sömu leið, gera einarðlega grein
fyrir sjónarmiðum sinum varðandi
mannréttindi i öllum löndum og
gera sér um leið far um að eyða
grunsemdum þeirra um annarlegan
tilgang.
Varðandi þá spurningu hvað við
taki að Brezhnev forseta og flokks-
leiðtoga gengnum, segist Toon ekki
búast við meiriháttar breytingum á
framkvæmd Sovétstefnunnar Ráða-
mönnum þar sé eins og öðrum
Marxistum tamt að taka þannig til
orða að framkvæmdin verði að vera
i samræmi við „hlutlægt mat á að-
stæðum" og núverandi aðstæður
krefjist þess „hlutlæga mats" að
nokkuð verði slakað á spennu i sam-
skiptum þeirra við umheiminn Þá
sé þess að gæta, að austur og vestur
hafi nú umráð yfir svo gifurlegum
vopnabúrum, að heimurinn sé ein-
faldlega of hættulegur staður til að
hægt sé að láta kylfu ráða kasti
Þetta geri Sovétstjórnin sér Ijóst og
skipti i þvi samband! ekki meginmáli
hvaða valdamaður ráði þar mestu.
Þegar litið er á ummæli Carters
forseta i fyrradag, sem fram komu i
frétt hér i blaðinu i gær, verður Ijóst,
að stefna hans er mjög á sama veg
og skoðanir Malcolms Toons Carter
skorar á ráðamenn i Sovétrikjunum
að losa sig við þann ótta að hann sé
að ráðast gegn lifshagsmunum
þeirra, um leið og hann áréttar fyrri
ummæli um að hann sé staðráðinn í
að reyna að komast að samkomulagi
við Sovétrikin án þess að hvika frá
siðferðilegri afstöðu sinni.
The Times i Lundúnum átelur
Giscard d'Estaing fyrir ummæli
hans í garð Carters fyrr i þessari
viku, og segir hann hafi hagað orð-
um sinum eins og hann talaði fyrir
munn allrar Vestur-Evrópu. Segir
The Times, að þegar Giscard tali um
að brot Carters á viðurkenndum að-
ferðum Vesturlanda i samskiptum
við Sovét eigi hann greinilega við
það meðal annars þegar forsetinn
skrifaði Sakharov persónulegt bréf
og tillögurnar um takmörkun vig-
búnaðar, sem Cyrus Vance fór með
til Moskvu Blaðið telur orð Giscards
bera þess merki að vegna ástands-
ins i frönskum stjórnmálum og sókn
vinstri aflanna þar telji hann sig
knúinn til að friða andstæðinga siná,
bæði i hópi vinstrimanna og
Gaullista, sem telji hann taka of
mikið mark á Bandarikjunum I
Frakklandi sé ráðandi einstefna, og
stundum virðist svo sem Frakkar
telji Bandarikjamenn allsendis ófæra
um að gera nokkurn skapaðan hlut á
réttan hátt. The Times rekur síðan
afstöðu franskra rikisstjórna til mál-
efna austurs og vesturs á undan-
förnum árum: Á árunum fyrir 1970
gerði De Gaulle sér oftast dælt við
Svoétmenn og ásakaði Bandarikja-
stjórn um tilraunir til að þjappa
rikjum heims saman i fylkingu gegn
þeim í byrjun sjöunda áratugarins
varaði Pompidou alvarlega við af-
leiðingum „détente", um leið og
franska stjórnin beitti sér fyrir þvi að
mannréttindamál urðu eitt af megin-
málunum i samningaviðræðum sem
voru undanfari Helsinki-sáttmálans
Þegar svo Carter forseti tekur þá
áhættu að Sovétmönnum misliki sú
krafa að mannréttindaákvæðum
sáttmálans verði framfylgt, virðast
Frakkar á þvi að slikt sé hin mesta'
óhæfa og „détente" sé orðið dýrindi,
sem fyrir engan mun megi stofna i
hættu, segir The Times
Á leiðtogafundinum í Lundúnum í maí mættust „stálin stinn", Giscard Frakklandsforseti
og Carter Bandaríkjaforseti.
Frændsemisdekur — óðaverðbólga - atvinnuleysi og
ólýðræðislegir stjórnhættir felldu Bandaranaike
Colombo — 22. júlf — Reuter
ÓÐAVERÐBÓLGA og sívax-
andi atvinnuleysi á Ceylon —
eða Sri Lanka eins og landið
heitir nú — voru helztu bar-
áttumál kosninganna, sem
leiddu til þess að frú Siramavo
Bandaranaike forstætisráð-
herra og flokkur hennar biðu
ósigur, sem vart á sér fordæmi.
Auk þessara grundvallarmála
má telja vist, að fjölskyldumál
forsætisráðherrans hafi einnig
átt rikan þátt í úrslitunum.
Hún hefur orðið uppvis að þvi
að hygla ættmennum sínum og
hefur með því bakað sér al-
mennar óvinsældir. 1 raun
réttri rann kjörtímabil hennar
úr árið 1972, en þá fékk hún
samþykkta nýja stjórnarskrá,
sem mjög hefur verið umdeild,
og hélt því fram, að kjörtíma-
bilið hæfist við gildistöku
stjórnarskrárinnar en ekki frá
og með síðustu kostningum.
Bandaranaike hefur verið
gagnrýnd harðlega fyrir ólýð-
ræðislega stjórnarhætti, og
segja nú sumir, að ferill hennar
og úrslit þessara kosninga séu
nánast spegilmynd af örlögum
Indiru Gandhi, starfssystur
hennar á Indlandi, nú i vor.
Eins og Indira á Bandaranaike
meira að segja son, Anura, sem
mjög hefur komið við sögu i
kosningabaráttunni og eru ýms-
ar ráðstafanir hennar til hans
raktar. Anura er leiðtogi æsku-
iýðsfylkingar Frelsisflokks Sri
Lanka og opinberlega skipaður
ráðgjafi móður sinnar i málefn-
um æskunnar. Elzta dóttir
Bandaranaike, Sunethra, hefur
gegnt þeirri lykistöðu að annast
samræmingu mála þeirra, sem
koma til kasta forsætisráð-
herraembættisins, um leið og
Colombó — 22. júll — Reuter
t stefnuskrá sigurvegara
kosninganna f Sri Lanka, Sam-
einaða þjóðarflokksins, segir
að innan vébanda hans séu
jafnaðarmenn, en and-
stæðingarnir hafa löngum
haldið þvf fram, að flokkurinn
væri hagsmunaklíka landeig-
enda og auðmanna, sem séu úr
tengslum við vinnandi alþýðu
landsins. Frá þvf að Jav-
wardene tók við forystu flokks-
ins fyrir fjórum árum hefur
stefnan færzt mjög f frjálslynd-
isátt. t kosningabaráttunni var
eitt af slagorðunum að flokkur-
inn væri „flokkur fátæka
mannsins", um leið og þvf var
lofað að koma efnahags-
málunum á réttan kjöl, taka
dómsmálin af valdsviði stjórn-
málamanna og tryggja sjálf-
stæði fjölmiðla og þau grund-
vallarréttindi borgaranna sem
sjálfsögð þykja f lýðræðisþjóð-
hún hefur verið varnarmála-
ráðherra. Önnur dóttir,
Chandrika, er formaður rikis-
stofnunar, sem hefur umsjón
með land- og fasteignum eyjar-
skeggja, og stjórnar þannig hin-
um þjóðnýttu te- og gúmmíekr-
um, sem eru undirstaða efna-
hagslifsins.
félögum. Reyndar lýsti Jay-
wardene þvf yfir fyrir
kosningarnar, að hann hygðist
koma á stjórnkerfi, sem ætti
sér hliðstæðu í Bandarfkjunum
og Bretlandi.
Eitt af stefnumálum hins
nýja forsætisráðherra er sú
breyting á stjórnarskránni, að
stofnað verði forsetaembætti
og fari forsetinn með æðsta
framkvæmdavald, eins og tfðk-
ast til dæmis f Bandarfkjunum
og Frakklandi. Til breytinga á
stjórnarskránni þarf samþykki
tveggja þriðju hluta þing-
manna, þannig að Jaywardene
ætti ekki að verða skotaskuld
úr þvf að hrinda þessu máli f
framkvæmd. llann hefur lýst
þvf yfir, að sjálfur hafi hann
hug á að verða fyrsti forseti
landsins.
Frá þvf að Jaywardene tók
við forystu Sameinaða þjóðar-
flokksins hefur hann áunnið
Frú Bandaranaíke er 61 árs
að aldri og komst fyrst til valda
eftir að eiginmaður hennar,
Solomon Bandaranaike þáver-
andi forsætisráðherra, var ráð-
inn af dögum árið 1959. Arið
1965 féll hún f kosningum en
flaug aftur í forsætisráðherra-
stólinn eftir mikinn kosninga-
sér mikla lýðhylli og virðingu,
eins og sjá má af því að
flokkurinn hefur fengið 134
sæti á þingi, en hafði aðeins 17
áður.
Jayewardene er óumdeildur
leiðtogi flokksins og and-
stæðingum hans stendur
stuggur af honum, þvi að hann
þykir harður i horn að taka.
Hann hefur áður átt sæti f
rfkisstjórn og var um tfma fjár-
málaráðherra.
Jayewardene hefur lýst þvf
yfir, að hann muni leggja
megináherzlu á að bæta at-
vinnuástand f landinu og lækka
verðlag á nauðsynjavöru. Sam-
einaði þjóðarflokkurinn ætlar
ekki að gera meiriháttar breyt-
ingar á utanrfkismálum, en
Jayewardene hefur lýst þvf yf-
ir, að stjórn hans muni leggja
minni áherzlu á samstarf hlut-
leysisrfkja en fráfarandi
stjórn.
sigur árið 1970. Síðan má segja,
að efnahagslíf landsins hafi far-
ið úr böndunum, og um þessar
mundir er atvinnuleysi orðið
svo alvarlegt, að yfir 20%
vinnufærra manna hafa ekkert
við að vera.
Fyrir tveimur árum losaði
Bandaranaike sig við helzta
samstarfsflokk sinn, Samaja, og
snemma á þessu ári gekk flokk-
ur hennar, úr vistinni, þannig
að Bandaranaike var nauðugur
einn kostur að boða til nýrra
kosninga. Þetta var í fyrsta
sinn, sem flokkur hennar gekk
til kosninga án tilstyrks ann-
arra flokka frá þvi að hún kom
fram á stjórnmálasviðið.
Sjálf hélt, Bandaranaike sæti
sinu en fyrrum samstarfsflokk-
ar hennar fengu engan full-
trúa. Sameiningarflokkur
Tamil, sem krefst sjálfstæðis
þessa nyrzta hluta 'eyjarinnar,
hafði hlotið 15 sæti þegar úrslit
lágu fyrir um afdrif 110 þing-
sæta. Lokaniðurstöður kosning-
anna geta raskað nokkuð hlut-
föllunum, en telja má vist að
valdahlutföllin verði nokkurn
veginn hin sömu og nú blasa
við.
Úrslit kosninganna á Sri
Lanka eru áframhaldandi
þeirrar þróunar sem orðið hef-
ur i stjórnmálum i suðurálmu
Asíu á þessu ári, og nægir i þvi
sambandi að vísa a fall Indiru
Gandhi og ástandið i Pakistan.
„Frelsari þjódarinnar”