Morgunblaðið - 01.09.1977, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. SEPTEMBER 1977
ATA-þing í Reykjavík - ATA-þing í Reykjavík - ATA-þing í Reykjavík
Atlantshafsbandalagið
hefur aldrei verið styrk-
ara að hugsjón en nú
Hr. forseti:
Þegar rætt er um öryggis-
vánda einstakra ríkja kemur i
ljós, að málin horfa við hverju
þeirra með sínum hætti eftir
hnattstöðu, jafnvel þótt þau séu
saman í bandalagi. Og þegar
litið er héðan frá íslandi til
þeirrar hættu, sem Nato er
búin og fer vaxandi, má ljóst
verða, að hættan af hafi úti er
tæpast minni en hættan úr
Miðevrópu eða hættan af nýj-
ustu kjarnorkuskeytum Sovét-
manna.
Það hefur verið sagt um
mannkynssöguna, að því meira
sem breytist þeim mun meira
verði óbreytt. Öldum saman
hafa yfirráð á höfunum valdið
miklu um framvindu mann-
kynssögunnar. Þótt langt sé um
liðið frá þvi, að Mahan flotafor-
ingi setti fram höfuðkenningu
sina þess efnis, að heimsyfirráð
byggðust á yfirráðum á
höfunum, munu fáir treystast
nú á dögum að halda því fram
fyrirvaralaust, að hún sé fallin
úr gíldi. Að minnsta kosti
virðist, að Sovétmenn telji hana
enn gilda.
Þess er ekki langt a"ð minn-
ast, að Bretland var lengi vel
mesta flotaveldi í heiminum.
Fyrr á þessari öld tóku Bretar
síðan höndum saman við
Bandarikjamenn og saman
fengu sjóherir þeirra breytt
gangi sögunnar og fyrirsjáan-
legum afdrifum margra þeirra
þjóða, er hér eiga fulltrúa. Nú
er það min skoðun að NATO
hafi tekið við yfirráðum á
höfunum af þessum fyrri flota-
veldum, og höfuðmarkmiðum
NATO verði ekki náð, nema
það haldi þessum yfirráðiim
sfnum.
Ég geri mér að sjalfsögðu
grein fyrir því að tækniþróunin
hefur valdið gifurlegum breyt-
ingum og það er langtum marg-
brotnara mál að halda yfir-
burðum á höfum úti nú á
dögum en það var á dögum
Roosevelts og Churchills, hvað
þá á timum Mahans flota-
foringja. Það er liðin tíð, er
vígdrekar sigldu um í fylking-
um, albúnir að leggja til
orrustu við hverja sem þorðu.
Nú sveima kjarnorkukafbátar
hljóðalaust um undirdjúpin,
sumir búnir langdrægum flug-
skeytum, en aðrir, leitarbátar
búnir hinum ótrúlegustu
rafeindatækjum, reyna að
fylgja þeim eftir. Og flugherir
og stöðvar á jörðu niðir eru
orðin langtum þýðingarmeiri
en áður I baráttunni um höfin.
En það er enn um sömu
grundvallaratriði að tefla og
áður. Þjóðirnar i Vesturevrópu
og Norðurameriku verða, hvað
sem kostar, að halda opnum
siglingaleiðunum yfir hafið á
milli. Að öðrum kosti fá þær
ekki haldið uppi sameiginleg-
um vörnum sínum fyrir frelsi
sitt, félagsleg verðmæti og
menningarverðmæti gegn
hugsanlegri ásókn andstæðra
hugmyndafræða og alræðis-
valds frá hinu nýja ofurveldi í
austri.
Sérfræðingar um varnamál
verða að gefa okkur ákveðin
svör um það, hversu NATO geti
snúizt við hættunum, sem að
þvi steðja. En að mínu áliti,
sem leikmanns, og héðan séð,
er ljóst, að NATO verður að
halda sannfa'randi yfirburðum
sfnum á höfunum, svo að
enginn velkist í vafa um, að það
hafi alla burði til þess að verja
og halda opnum siglinga-
leiðunum um Norðuratlants-
hafið, sem er ,,miðhaf“ banda-
lags okkar, eins og Miðjarðar-
hafið var Rómverjum. Ekkert
væri jafnhættulegt styrk
NATO og það, að alvarlegur
vafi léki á þessu. Tækist Sovét-
mönnum, með flota sínum og
flugher, að vekja efasemdir um
þetta mundu þeir hagnast mjög
á þvi vegna þess, að traust
evrópsku NATO-ríkjanna
mundi bila og einangrunar-
stefna kynni að vekjast upp aft-
ur i Norður-Ameriku.
Það ríður á miklu, að við ger-
um okkur ljóst og höfum í huga
meginverkefni NATO-flotanna,
og minnum aðra á það hverjir
ráði í raun og veru á höfunum.
Þetta er bráðnauðsynlegt af
því, að við getum ekki komið í
veg fyrir það, að floti Sovét^
manna, sem fer æ stækkandi,
verði þeim til þó nokkurs fram-
dráttar. Við getum ekki komið i
veg fyrir það, að þeir auglýsi
flota sinn um heiminn. A
hverju ári getur að líta nokkur
skip þeirra hér í Reykjavíkur-
höfn. Þetta eru glæsileg, ný
skip, troðfull af tækjum, og
varla þarf að geta þess, að fram-
koma áhafnanna er ævinlega til
fyrirmyndar. Það er og ekki
lítið afrek, út af fyrir sig, er
stórveldi uppi á meginlandi
tekst að halda flota sínum úti
um öll heimsins höf. Við getum
ekki heldur gert neitt við þvi,
er Sovétmenn senda kaupskip,
rannsóknaskip og fiskiskip um
hnöttinn þveran og endilangan.
Þeir senda flota sinn nærri
hvert, sem þeim sýnist án þess,
að við fáum að gert. Og okkur
er óhætt að trúa því, að Sovét-
mönnum er vel ljóst (að
minnsta kosti er eftirmönnum
Staiíns það vel ljóst), að albú-
inn floti er nokkur tilstyrkur
diplómatískum umleitunum,
Ijær þeim „stálblik", ef svo má
að orði komast.
Ekkert af þvi, sem ég nefndi,
getum við hindrað; allt hefur
það farið fram óhindrað árum
saman. Hins vegar getum við
valið þann kost að gera slíkt hið
sama. En í einu atriði eigum við
um ekkert að velja: við verðum
að halda ótviræðum og sann-
færandi yfirráðum á siglinga-
leiðunum milli ríkjanna í
NATO. Aðeins með því móti á
NATO, sem heild og varnar-
bandalag, framtið fyrir sér.
Hr. forseti:
Nú vildi ég mega ræða nokk-
uð sérstaklega um nyrzta hluta
Atlantshafsins, hafið austan,
norðan og vestan við ísland. Á
þessu hafsvæði hafa orðið ýmis
mikil tíðindi að undanförnu og
kunna fleiri að fylgja eftir og
er ærin ástæða til þess að
NATO-rikin gefi þvi náinn
gaum.
Benedikt Gröndal
þess að kynna ykkur vandamál
og stormasöm stjórnmál okkar
íslendinga, sem höfum nú heið-
urinn af heimsókn ykkar og
dvöl, þótt stutt verði.
Ég er nú búinn að telja upp
nokkur þau helztu vandamál,
sem snúa að þessum hluta
Norðuratlantshafsins. Og þá er
að minnast þess, sem er nokkuð
ískyggilegt, að sovézkir flota-
foringjar telja þetta hafsvæði
að öllum líkindum „sitt haf“,
telja sem sé, að þeir hefðu bet-
ur ef kæmi til átaka. Flotafor-
ingjar Rauða sjóhersins telja
garðinn frá Grænlandi um ts-
land til Skotlands að öllum lík-
indum sína fremstu varnarlínu.
Ég býst fastlega við því, að
margir sérfræðingar, sem
fylgja NATO að málum muni
vefengja þessa skoðun Sovét-
RæðaBenedikts Gröndal á
ATA-þinginu í Reykjavík
í fyrsta lagi vil ég minna á
oliuna, sem fundizt hefur í
miklum mæli i Norðursjónum
og undan Noregsströndum. All-
ar likur benda til þess, að enn
fleiri olíulindir muni finnast
undan Norðurnoregi, oliuleit er
þegar hafin við Grænlands-
strendur, og svo kann að fara,
að olia finnist enn viðar. Þetta
svæði er því orðið langtum þýð-
ingarmeira en áður, og þess
vegna hlýtur að þurfa að stór-
auka öryggiseftirlit þar.
' 1 öðru lagi vil ég minna á 200
mflna efnahagslögsöguna, sem
tekin var upp fyrir skömmu og
þar með fiskveiðiréttindi; svo
og á aðrar, væntanlegar breyt-
ingar á hafrétti. Efnahagslög-
sögur strandríkja okkar koma
víða saman og mjög litið haf-
svæði er eftir utan lögsögu.
Fiskveiðar munu taka miklum
breytingum frá því, sem var, og
margt annað kann af þessu að
leiða.
t þriðja lagi vil ég minna á
Svalbarða. Mikilvægi hans hef-
ur orðið æ augljósara með
hverju ári undan farið. Norð-
menn og Sovétmenn hafa þar
báðir stöðvar samkvæmt göml-
um samningi. En hvernig verð-
ur framvindan á þeim slóðum á
komandi árum? Væri ekki ráð-
legt, að NATO væri þar á varð-
bergi og styddi Norðmenn
dyggilega?
1 fjórða lagi vil ég minna á
Grænland. Grænland er stærsta
eyja — eða minnsta meginland
heims. Lega landsins er geysi-
Iega þýðingarmikil í pólitísku
tiliiti og auðlindir þess eru
ómetanlegar. Ég þykist viss um
það, að vinir okkar Danir, sem
ráða fyrir Grænlandi, muni
sammála um það, að mikil
óvissa ríki um framtið þess.
Að lokum vil ég svo biðja
ykkur að nota tímann vel til
manna. Og sjálfur hef ég vissu-
lega engin skilyrði til þess að
meta slíkar staðhæfingar. En
ég ber það undir ykkur, hvort
ekki muni þörf á þvf, að NATO
gefi þessu náinn gaum, og ég
þykist allviss um það, að dansk-
ir og norskir vinir mínir hér
muni taka undir þá skoðun.
Verkefnin í norðurhöfum og á
hinum miklu siglingaleiðum
yfir Atlantshafið eru að sjálf-
sögðu samtvinnuð að mörgu
leyti og ég held því alls ekki
fram, að yfirmenn flota NATO
hafi vanrækt verkefnin á norð-
urslóðum. En mér fannst ég
verða að minna á hin nyrztu
hafsvæði þar eó svo margir
virðulegir stuðningsmenn
bandalagsins voru saman
komnir hér rétt norður undir
heimskautsbaug.
Aður en ég lýk að tala um
flotamál, sem ég valdi mér að
ræðuefni, langar mig að benda
á eitt atriði svo sem til mótvæg-
is og uppörvunar. Keppnin
milli flotavelda, sem staðið hef-
ur nú um nokkurt skeið og
stendur væntanlega áfram um
óákveðinn tíma, hefur i för með
sér geysiharða framvindu i vis-
indum og tækni. Að því leyti er
hún e.t.v ekki sambærileg
neinu nema keppninni, sem
fram fer um geiminn. Það er
einlæg von min, að tækni- og
vísindaárangurinn, sem þessari
keppni fylgir, muni einnig
koma mannkyninu að góðu
gagni í friðsamlegri baráttu
þess fyrir lifinu á jörðinni og
hann verði enn fremur til þess
að okkur verði miklu meira úr
höfum jarðar en fram að þessu.
Enn kann svo að fara, að borgir
verði byggðar á sjávarbotni,
hafinn verði ,,búskapur“ í sjó,
hafið færi okkur fæðu og orku,
fegurð og frið.
Þegar við ræðum það, hversu
skuli bregðast við hinni sí-
vaxandi hættu, sem steðjar að
Atlantshafsbandalaginu, verð-
um við að minnast þess, að her-
búnaður og tækniundur ein
saman munu aldrei duga til
þess. Við verðum líka að verjast
af hugsjón, verðum að styrkja
varnírnar trú okkar á frelsi og
lýðræði, og síðast, en ekki sizt,
skiptir þá máli hversu við för-
um eftir þessum hugsjónum.
Við megum aldrei vanmeta þýð-
ingu siðræns tilgangs okkar,
enda þótt staðreyndir liðandi
stundar neyði okkur stundum
til þess að taka árangur fram
yfir grundvallarreglur í svip-
inn. En mín skoðun er sú, að
Atlantshafsbandalagið hafi
aldrei verið styrkara að hug-
sjón en einmitt nú, þegar þvi er
ógnað meir en áður. Við verð-
um að sjálfsögðu að snúast við
þessum ógnunum. Og eitt, sem
við verðum að gera nú, þegar
dregur að niunda áratugnum,
er að hefja víðtæka kynningu,
vekja bjartsýni í eigin liði, og
útbreiða þessa grundvallar-
skoðun okkar meðal annarra
þjóða, fyrir austan tjald og um
Þriðja heiminn.
Ég held, að þessi bjartsýni
eigi við rök að styðjast, og skal
ég nefna nokkrar ástæður til
þess:
1 fyrsta lagi hefur ríkt friður
á áhrifasvæði NATO í þrjá ára-
tugi samfleytta. Þetta er sögu-
legt afrek, og skyldi enginn
gleyma því.
1 öðru lagi byggjast umleitan-
ir þær um slökun, „detente", og
afvopnun, sem nú fara fram á
því og engu öðru, að valdajafn-
vægi hefur verið á vesturlönd-
um eftir, að NATO var stofnað.
í þriðja lagi ér óneitanlegt,
að í Evrópukommúnismanum
felst greinileg viðurkenning á
siðrænum styrk og hernaðar-
mætti NATO, og það veldur
Sovétmönnum hinni mestu
gremju.
I fjórða og sfðasta lagi hefur
málum undið þannig fram i
nokkrum hinum syðri NATO-
ríkjum, að einræðisstjórnir
féllu og lýðræði komst á aftur.
Nú búa allar NATO-þjóðirnar
við lýðræðisstjórnir. Þessi
atburðarás er með þvf ánægju-
legasta og þýðingarmesta, sem
um getur f sögu bandalagsins.
Oft hefur sett að okkur ugg um
það, að lýðræði væri á undan-
haldi. En lýðræðið er ekki leng-
ur á undanhaldi; það hefur
reynzt traustara en maVgur
hugði. Og nú hafa nýjar vonir
vaknað um það, að lýðræði
muni breiðast út og eflast er
fram Ifða stundir. Ef við förum
að þjóðum Þriðja heimsins með
skynsemd og skilningi er von
til þess — þrátt fyrir allt —, að
kjarni frelsis og lýðræðis berist
út um heim allan á komandi
tfmum.
Með þessum bjartsýnisorðum
lýk ég ræðu minni og óska jafn-
framt ATA og aðildarfélögum
þess gæfu og gengis í mikils-
verðum störfum sinum.
(Ræðan var samin á ensku og
er birt hér í þýðingu Mbl.).