Morgunblaðið - 12.02.1978, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. FEBRUAR 1978
25
romc
Italie: spectaculaire initiative
■' ■ • ■■ É a a aMMt ■ I
d'un chet svndicaliste communisje
dcpo..
iTll

MAGNÚS KJARTÁNSSON:^;;
ARTANSSON:'
I í < [ •y^s.ío^yv
HVAÐ ER VERÐBÓLGA? /
n

«en*ju / •fev , U<fG
.V“u,V'"™l..:pi! S5ni
eftir ELÍNU PÁLMADÓTTUR
Stundíð iþróttir.
syngíð og dansffl!
EflíS hreysti ykkar
og IHsgleSi!
ForSist vanheilsu.
þjáningar og lyf!
Þannig ávarpaði Helgi frændi
minn Hálfdánarson eitt sinn unga
Þingeyinga i auglýsingu frá Húsa-
vikurapóteki. þegar hann réð þar
húsum Hvatningunni hefði sjálfsagt
allt eins verið beint til íslendinga
allra, ef það hefði ekki verið Árbók
Þingeyinga. sem falaðist eftir aug-
lýsingu, og apótekarinn starfað þar i
sveit
Ekki virðist þjóðin hafa tekið mark
á slikri speki Enda nú komið i Ijós i
könnun, sem Ólafur Ólafsson land-
læknir og Almar Grimsson. deildar-
stjóri i lyfjadeild heilbrigðis- og
tryggingaráðuneytis, gerðu. að Is-
lendingar nota meira af vissum ró-
andi lyfjum en nokkur önnur Norð-
urlandaþjóð Þetta mikla lyfjaát hef-
ur undanfarið verið óspart nýtt i
umræðum um öl og áfengi og hvers
kyns spjall Svona rétt eins og litíls-
vert og marklitið hjal. Ætli svo sé?
Nýlega kom fyrir min augu is-
lenzkt fagtimarit. ætlað þeim sem
með lyf fara Þar rak ég augun i
skýrslu íslenzkra visindamanna og
myndir, er sýndu magn það af lyfj-
um, sem tveir látnir einstaklingar
höfðu fengið til inntöku á einu ári,
og tíundað hvert gramm af hverju
Af listanum má sjá að mest eru þetta
róandi lyf, svefnlyf og svokölluð
geðdeyfðarlyf. En í upphafi máls er
þess farið á leit við blaðamenn.
fréttamenn eða aðra, að þeir taki
ekki upp efni greinarstúfsins i blöð-
um, útvarpi, sjónvarpi eða á opin-
berum vettvangi. Og þvi mun ég að
sjálfsögðu ekki rekja það
Fyrir tilviljun er mér kunnugt um.
að miklu meira er til af slikum
skýrslum, teknum af réttum aðilum
við mannslát, og þar skráð og
myndað magn lyfja er einstaklingur-
inn hefur fengið yfir árið Þannig
sést í sjónhendingu hve magnið fer
hratt vaxandi með ári hverju Slik
aðgreining er raunar einföld, þar
sem nafn og ártal er jafnan skráð á
glasið Fávis leikmaður, sem sér
þessar glasahrúgur á myndum, hlýt-
ur að dást að þvi að einn skrokkur
skuli geta tekið við öllu þessu magni
á ekki lengri tíma og unnið úr þvi.
Ekki er hægt annað en fyllast
lotningu fyrir kórónu sköpunarverks-
ins, manninum, að hann skuli endur
fyrir löngu hannaður til að geta tekið
við þviliku magni af margvislegum
svefnlyfjum og örvandi lyfjum á
sama tima Er það ekki blátt áfram
stórkostlegt, að einn skrökkur skuli
þola slika hrossameðferð? Jafnvel
bill með sina 1 5 þúsund vélarhluta.
flesta úr stáli. getur ekki tekið við
hverju sem er og í hvaða magni sem
er Erum við þó nokkuð roggin yfir
þvi hve bilar eru gerðir af miklu
hugviti Maðurinn er raunar alveg
einstök vera Það eru engin ný sanrv
indi Haft er eftir Antnymousi sál-
uga, að . maðurinn sé" eina skepnan
sem etur þegar hún er ekki svöng.
drekkur þegar hún er ekki þyrst og
stundar ástarleiki á öllum árstim-
um" Hvað um það Hönnun manns-
íns i upphafi hefur verið gerð af
ómældri forsjálni, úr þvi séð var fyrir
að stöku skrokkur kynni á áttunda
áratug 20 aldar norður á islandi að
þurfa að melta þvilikt magn af ró-
andi ol örvandi lyfjum Sofa af
svefnlyfjum og vakna með aðstoð
hressingarlyfja ár eftir ár
Þetta getur mannslikaminn sýni-
lega leyst af hendi Annars hlytu
fagmenn á heilsufar mannsins og
þar til skipaðir löglegir verðir og
dómarar að hafa fyrir löngu sett þar
hemil á Þvi allt slikt er að sjálfsögðu
i höndum skjallega hæfs réttinda-
fólks Hve lengi ætli sé annars hægt
að auka magnið? Dostoyevski gamli
sagði einhvers staðar. að maður
væri ákaflega meðfærilegur Hann
væri vera. sem gæti aðlagast bók-
staflega öllu! Ætli það eigi við hér?
Raunar er kannski ekki heiglum
hent að hemla. — jafnvel þótt
ástæða væri til Við íslendingar,
þessi alkunna bruðlþjóð á öll lífsins
gæði, erum aðgangshörð Við ger-
um kröfur um að fá riflega skammta
af öllu. sem við þurfum eða teljúm
okkur þurfa á að halda Upp rifjast
sagan um ferð mina til læknis sakir
bólgu og óþæginda i úlnlið, sem
hann kvað liklega stafa af atvinnu-
sjúkdómi vélritara. sinaskeiðabólgu
Við hen i væri Ihið að gera
— Ég get auðvitað gefið þér
gigtarmeðal, bætti hann svo við af
góðmennsku sinni En fékk heldur
óverðskuldað þakklæti:
— Heldurðu þá að þetta sé gigt.
úr þvi þú ætlar að setja mig á þessi
sterku gigtarmeðul? var spurt Nei,
það taldi hann ekki Þetta værí vist
sinaskeiðabólga Slikt kostaboð þáði
sjúklingurinn ekki Ákvað heldur að
leggja ekki sterk gigtarmeðul á sinar
taugar og skrokk, en freista þess að
halda sinaskeiðabólgunni niðri með
gamaldags húsráðum á borð við
tjöruhampumbúðir um nætur Er
söguna bar á góma i viðurvist mann-
eskju með nokkra reynslu af heilsu-
gæslu, rak sú upp rokna hlátuog
sagði — Lækntrinn hefur auðvitað
haldið að þá værir ein af þessum
kerlingum, sem ekki fer ánægð frá
honum nema fá einhver meðul til að
taka!
Það hljóta að vera nokkur rök i
málinu, að gera kúnnann ánægðan
Gefa á garðann meðan viðtakandt
hefur lyst Um þetta gildir sjálfsagt
það sama og um fleet annað: Hver
maður sinn smekk og sinar þarfir
Eða fiskur eins er annars nautasteik
Nú vona ég að enginn skilji orð
min svo. að ég amist við blessuðum
lyfjanum Það væri fávisi mikil, eftir
að hafa fylgst með hinum gifurlegu
framförum i læknavlsindum undan-
farna áratugi. byggðar á nýjum lyfj-
um, allt frá því sýklalyfin komu á
markað á heimsstyrjaldarárunum
Framhald á bls. 47.
merkir að sjálfsögðu, að höfuð-
markmiði flokksins eigi að ná
með hrikalegum stéttaátökum en
þau eru kjarninn í öllum marx-
isma, svo að ekki sé nú talað um
„visindalegum sósíalisma“. Þann-
ig má segja án útúrsnúnings, að
ef höfð er hliðsjón af málflutn-
ingi Magnúsar Kjartanssonar I
Þjóðviljagrein hans nú fyrir
skemmstu og athyglisverðum og
áreiðanlega réttum athugunum
hans á raunverulegum orsökum
verðbólgunnar hér á landi, þ.e. að
hún sé afleiðing af stéttaátökum,
þá er ekki út í bláinn að fullyrða,
að verðbólguna megi rekja til
upphafs síns, þ.e. til stofnunar
þeirrar sósialístisku hreyfingar,
sem hér á landi hefur ávallt lagt
áherzlu á stéttaátök og Alþýðu-
bandalag Magnúsar Kjartansson-
ar er nú helzti fulltrúi fyrir.
A þetta er ástæða að benda,
enda þótt það sé ekki gert til
ávirðingar eða i aðdróttunar-
skyni, hvorki við Magnús Kjart-
ansson né flokk hans, heldur
einungis til að minna menn á, hve
nauðsynlegt er að lítil þjóð eins
og íslendingar geti fundið sam-
eiginlegan farveg. Ef það tækist,
gætum við með sameiginlegu
átaki múlbundið þau raunveru-
legu myrkravöld, sem hér hafa
ráðið ríkjum undanfarna áratugi,
verðbólguna, a.m.k. þannig, að við
væri unandi. Það er helzta mark-
mið stjórnvalda, eins og kunnugt
er.
Hitt skulum við aftur játa, að
verðbólgan hefur hjálpað mörg-
um Islendingum, einkum ungu
fólki, til að koma upp þaki yfir
höfuðið og létt undir með því að
greiða ýmiss konar eignir, sem
þykja nauðsynlegar nú, en áður
lúxus. Það er athyglisvert, að í
einræðislöndum þar sem stjórn-
völd ákveða kaupgjald og verðlag
eins og í kommúnistaríkjunum,
Spáni og Portúgal fyrr á tíð
o.s.frv. á almenningur lítið sem
ekkert en yfirstéttin ein hefur
spókað sig í skjóli valdhafanna með
öll þau forréttindi og friðindi,
sem slíku einræðisskipulagi fylgja.
íslendingar hafa þannig notað
verðbólguna sem hvítan galdur,
þ.e. notað hana I baráttu við ör-
birgð, til að komast úr köldum torf-
kofum inn í mannsæmandi íbúðir.
En á undanförnum árum hefur
verðbólgan orðið svo mikil, að
hún er orðinn svartur galdur, sem
enginn ræður við, og nú blasir sú
hætta við, að hún taki af okkur öll
ráð og stöðvi atvinnulífið með
þeim verstu afleiðingum sem til
eru, þ.e. atvinnuleysi. Vonandi
berum við gæfu til að sameinast
um að vinna bug á vágestinum,
svo að hann hafi ekki allt ráð
okkar í hendi sér. Ef það tekst
eigum við að geta haldið áfram að
lifa í stéttlausu, bjargálna þjóðfé-
lagi, sem hlúir betur að þegnum
sfnum en flest önnur þjóðfélög,
sem við þekkjum til. I Svfþjóð
tala verkalýðsfélög um 2% launa-
hækkun á sama tíma og menn fá
hér 60—76% launahækkun og sér
hver maður í hendi sér, að slíkt
leiðir einungis til hruns og ófyr-
irsjáanlegrar örbirgðar, ef ekkert
er að gert. Hitt er svo annað mál,
að verðbólga undir 10% er viðráð-
anleg og getur jafnvel hjálpað
mönnum að koma þaki yfir höfuð
sér og verða ekki háðir alls kyns
húsnæðisbraski. Mikil verðbólga
hefur aftur á móti i för með sér
siðspillingu: af henni Ieiðir óhjá-
kvæmilega að hver og einn reynir
að koma ár sinni fyrir borð, brask-
arar blómstra og kröfur manna og
lífsgæðakapphlaup freista jafnvel
til fjársvika, sem annars hefðu
ekki orðið.
Hinn snauðasti
varð
hinn ríkasti
Magnús Kjartansson nefnir
athyglisvert dæmi um það, hvern-
ig verðbólgan getur farið með þá,
sem ætla að tryggja framtíð sína
og sjá ekki aðra leið en reyna með
einhverjum hætti að vernda það
litla, sem þeir eiga. Hann segir
m.a. þessa sögu af föður sínum:
„Verðbólgan er ekki aðeins til
marks um stéttaátök, hún hefur
orðið sjálf gróðamyndunaraðferð-
in I íslenzku þjóðfélagi. Faðir
minn sagði mér einu sinni fróð-
lega sögu um þessa þróun. Þegar
hann var um tvftugt austur f
Árnessýslu kom til hans erind-
reki, sem seldi lfftryggingar og
lagði að honum að vera fyrir-
hyggjusamur og hugsa til elliár-
anna. Þessar röksemdir voru
áhrifaríkar, því að þjóðfélagið var
fullt af blásnauðum og réttlaus-
um gamalmennum, sem mörg
hver voru mun verr leikin en arð-
bær búpeningur. Faðir minn
gerði samning við erindrekann
um það, að hann fengi sextugur
greidda upphæð, sem virtist mjög
álitleg, þegar samningurinn var
gerður. Tekjur föður míns voru
litlar um þær mundir og hann
sagði mér, að hann hefði marg-
sinnis orðið að neita sér um að
kaupa föt, þrátt fyrir brýna nauð-
syn til þess að geta staðið í skilum
við lfftryggingarfélagið. Þegar
hann fékk líftrygginguna greidda
sextugur nægði hún nákvæmlega
fyrir einum fötum.“
Þá bendir Magnús réttilega á,
að verðbólgan hafi ekki leikið
neina jafn grátl og sparifjáreig-
endur. Hann segir, að enda þótt
stjórnvöld hafi reynt að tryggja
sparifé hafi það „að undanförnu
sffellt minnkað sem hlutfall af
þjóðartekjum, allir sem haft hafa
aðstöðu til hafa reynt að varðveita
fé sitt f eignum af steinsteyputagi
til þess að tryggja verðgildið.
Stjórnvöld hafa gert sér þetta
ljóst að undanförnu og reynt að
draga til sín sparifé með síhækk-
andi vaxtagreiðslum, með útgáfu
á rfkisskuldabréfum og sérstök-
um sparifjárbókum, sem tryggja
hámarksvexti með tilteknum
bindingarákvæðum um spariféð.
Er nú svo komið, að opinberir
vextir á Islandi eru orðnir fimm-
falt hærri en hlutfall það, sem hét
okurvextir i íslenzkum lögum fyr-
ir tiltölulega fáum árum. Samt fer
því fjarri, að þessi ávöxtunarað-
ferð jafngildi steinsteypuaðferð-
inni. Þeir sem sífellt þurfa á lán-
um að halda, eins og t.a.m. at-
vinnurekendur, kvarta mjög und-
an því, að véxtirnir séu þungur
baggi, sem atvinnurekendur fái
ekki undir risið, nema velta þeim
út í verðlagið og magna þannig
verðbólguna. Allt er þetta rétt, en
það á ekki við um vexti frekar en
annað. Öll aðföng atvinnufyrir-
tækja hækka jafnt og þétt, stund-
um stórlega og ófyrirsjáanlega og
hækkununum er auðvitað velt út i
verðlagið. Laun hækka árlega um
tugi prösenta að krónutölu en
ekki að verðgildi — og taka vext-
ina eina út úr og ætlast til að
sparifé sé verr tryggt en önnur
aðföng í atvinnurekstri stenzt
ekki. Afleiðingar slíkrar stefnu
yrðu þær einar, að frjáls spari-
fjármyndun hverfi, enginn vildi
eiga ^é heldur allir skulda pen-
inga.“
Adrepa
Fyrr var vitnað til þeirra orða
Magnúsar Kjartanssonar, að það
sé í tlð núverandi stjórnar, sem
„vió erum að ná Evrópumeti og
verðum vafalaust fljótlega heims-
methafar, ef áfram verður haldið
á sömu braut“, eins og hann
kemst að orði um verðbólguþró-
unina nú. Enda þótt Magnús sýni
óvenjulegan skilning á þróun
verðbólgumála og stéttaátaka hér
á landi í þessari grein sinni og
raunar svo, að við lestur hennar
dettur manni helzt i hug að
reynsluþekking hans hafi orðið til
þess, að hann sjái nú sósialisma
sinn i allt öðru ljósi en áður, enda
er empirisk reynsla í algjörri and-
stæðu við fullyrðingar marxism-
ans, eins og kunnugt er (og verða
víst flestir kennarar í heimspeki
og þjóðfélagsvisindum varir við
það, þegar þeir tala við óreynda
marxistíska nemendur sína), þá
er það ámælisvert, að Magnús
Kjartansson skuli komast að orði
um „Evrðpumetið" eins og hann
gerir. Þegar vinstri stjórn sú, sem
hann átti aðild að, hrökklaðist
frá völdum, var verðbólgan á ís-
landi um 54% og var a.m.k.
Evrópumet, vantaði lítið upp á
heimsmet, en var á miðju s.l. ári
komin niður i 26%. Nú er hún að
vísu aftur á leiðinni yfir 30% af
ástæðum, sem Magnús Kjartans-
son sjálfur hefur fjallað um I
fyrrnefndri grein, enda stenzt
ekkert efnahagskerfi 60—80%
kauphækkun á 12 mánuðum, það
vita allir. Morgunblaðið hefur
margvarað við þeirri þróun í
kaupgjaldsmálum, sem hér hefur
átt sér stað á undanförnum
mánuðum við litlar vinsældir,
eins og oft hefur fram komið,
jafnvel verið brigzlað um fjand-
skap við launþega — og jafnvel
allan almenning í landinu! Auk
þess hefur kaupmáttur launa
stórlega aukizt á síðari hluta
þessa kjörtímabils eins og kunn-
ugt er, en það er að sjálfsögðu
meginatriði.
Það er rétt, að verðbólgunni
verður ekki útrýmt með einu
pennastriki. En þegar Magnús
Kjartansson segir undir lok grein-
ar sinnar, að „verðbólgan er til
marks um stéttaandstæður i þjóð-
félaginu, og því verður ekki unn-
inn.bugur á verðbólgu nema með
þvi að brúa andstæðurnar og
vinna að því að uppræta þær á
margvislegan hátt“, þá vill Morg-
unblaðið taka undir þessi orð for-
ystumanns Alþýðubandalagsins
og vonast til þess, að hann og
flokkur hans taki vel þeim tillög-
um til úrbóta á ófremdarástandi,
sem er afleiðing tilbúinna stétta-
átaka. Við hljótum að.geta sam-
einazt um að halda i horfinu, áður
en við hefjum nýja sókn í efna-
hagsmálum, landi og lýð til bless-
unar í náinni framtið. Hitt er svo
annað mál, að erfitt getur reynzt
að ná sambandi við Alþýðubanda-
lagið, eins og þar er ástatt innan-
borðs: í nýlegri grein í síðdegis-
blaði kallaði Magnús Kjartansson
formenn allra stjórnmálaflokk-
anna „prúðu leikarana" — og
undanskildi ekki Lúðvik Jóseps-
son. Það er íhugunarefni, a.m.k.
fyrir Lúðvík — og Alþýðubanda-
■lagið!