Morgunblaðið - 11.04.1978, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. APRÍL 1978
15
dansspor á miðju gólfi í kæti sinni, —
nokkuð, sem aldrei mundi hvarfia að
honum undir venjulegum kringumstæð-
um. Ef við höldum okkur við þennan
feimna mann, sem er algengt fyrirbæri,
þá gæti mörgum dottið í hug að blessað
stráið hafi gott af því að sleppa fram af
sér beizlinu, svona einu sinni og létta af
sér þyngslunum, — rasa út. Eftir
skemmtunina hefur hann ekki losnað við
nokkurn skapaðan hlut. Hann er jafn
feiminn og áður af því að það, sem
feimninni veldur, er enn fyrir hendi, og
í ofanálag kvelst hann ofboðslega við
tilhugsunina um að hann hafi gert sig að
fífli. Þetta með feimnina er bara eitt
dæmi, en sama gildir auðvitað um hvers
konar leiðindi og geðræn vandamál, sem
menn eiga við að stríða. Allir eiga við
einhvers konar vandamál að stríða en
áfengið getur aldrei leyst þau. Það getur
verið skaðlítið þeim sem ekki hafa sýkzt
af því, og þeir eru sem betur fer
langflestir, en talið er að 10% taki
áfengissýki á meðan hin 90% haida
áfram að vera hófdrykkjufólk. Kannanir
hafa leitt í ljós, að auk þess að hrjá
sjúklinginn sjálfan snertir sjúkleiki hans
beint þrjá aðra einstaklinga að meðaltali,
þannig að það er ekki um litla hagsmuni
að tefla þegar leitað er leiða til úrbóta.
— Hvernig er hægt að
lækna áfengissýki?
— Það er ekki hægt að lækna hana —
þetta er ólæknandi sjúkdómur. Hins
vegar er með réttum aðferðum hægt að
halda henni niðri, þannig að hún valdi
ekki þjáningum og haldi ekki áfram að
skemma út frá sér. Það er eins með
áfengissýki og sykursýki — og reyndar
fjölmarga aðra sjúkdóma — það er ekki
hægt að ráða niðurlögum hennar þegar
einstaklingurinn hefur sýkzt á annað
borð, en með réttri meðhöndlun er hægt
að hjálpa honum þannig að sjúkdómurinn
liggi í láginni. Það er með áfengið eins
og ofnæmi. Sumir hafa ofnæmi fyrir
pensillíni og verða fárveikir ef þeim er
gefið þ'að. Þegar í ljós kemur að
viðkomandi er með þetta ofnæmi dytti
engum í hug að gefa honum pensillín, og
allra sízt dytti honum sjálfum í hug að
taka það. Aðrir hafa ofnæmi fyrir
jaðarberjum — fá útbrot af þeim. Það
getur vel verið að þeim þyki jarðarber
mjög góð á bragðið, en kláðinn og
óþægindin sem útbrotin orsaka eru
þyngri á metunum, þannig að þeir láta
jarðarberin eiga sig.
— Hvað veldur því að
sumir taka áfengissýki en
aðrir ekki?
— Það er enn ekki vitað með vissu, en
ýmislegt bendir þó til að móttækileikinn
fyrir sjúkdómnum sé arfgengur. Það
getur til dæmis ekki verið tilviljun, að
a.m.k. annað foreldri um 50% þeirra
sjúklinga, sem koma til meðhöndlunar,
eru áfengissjúklingar. Niðurstöður ým-
issa tilrauna styðja þessa erfðakenningu,
til dæmis tvíburarannsóknin, sem svo er
nefnd. Rannsóknin beindist að afdrifum
tvíbura, sem yfirgáfu áfengissjúka for-
eldra skömmu eftir fæðingu, og ólust
síðan upp sinn í hvoru lagi á heimilum
þar sem áfengisvandamál voru ekki fyrir
hendi. Hlutfallslega varð sýking þeirra
einstaklinga, sem könnunin beindist að,
svo almenn að hún benti mjög eindregið
til þess að um erfðir væri að ræða.
Sú staðreynd, að hér er um að ræða
sjúkdóm, en ekki einhverja meðfædda
„karakter“-galla, aumingjaskap eða eitt-
hvað í þá átt, gerir það að sjálfsögðu að
verkum, að það verður að meðhöndla
þetta sem sjúkdóm, en ekki sem skap-
gerðarbrest eða skort á siðferði, eins og
víða hefur verið reynt.
Slík einkenni og
hegðunarvandamál eru ekki annað en
afleiðing af sjúkdómnum. Þeir, sem taka
áfengissýki eru alveg jafnvel af guði
gerðir og þeir, sem ekki sýkjast. Þeir eru
ekki síður greindir, þeir eru engu síður
nákvæmir og reglusamir í eðli sínu og
þeir hafa sama góða hjartalagið og allar
mannlegar verur. Þetta fólk á það skilið
að því sé hjálpað til að finna leiðina að
jákvæðu og eðlilegu líferni, að það sé
aðstoðað til að losa sig við sjúkdómsein-
kenni, sem hafa áhrif á allt þess líf og
atferli.
— Hvað um trúarlega
afstöðu í þessu sambandi?
— Ég er þeirrar skoðunar að til þess
að sigrazt á áfengissýki þurfi hver
einstaklingur að gera sér grein fyrir því
að til er æðra vald en hann sjálfur. Hvort
hann kallar það guð eða eitthvað annað
skiptir ekki máli. Guðsmyndin, sem við
gerúm okkur, er svo mismunandi, en
þetta æðra afl býr í hverri hugsandi veru.
Okkur hefur verið gefinn sá hæfileiki að
velja og hafna, og það er svo undir okkur
sjálfum komið hvernig við notum þennan
hæfileika.
Hugsunin, sem gerir okkur kleift að
velja og hafna, er afl sem við getum notað
annaðhvort til þess að búa i haginn fyrir
okkur sjálf og þá, sem eru í kringum
okkur, eða til þess að skemma fyrir
sjálfum okkur og öðrum. Þessi hlið er ein
þeirra, sem við tökum til meðferðar með
sjúklingnum.
Það er út af fyrir sig merkilegt
íhugunarefni að í skólum eru kenndar
allar mögulegar námsgreinar, sem út af
fyrir sig eru gagnlegar og nauðsynlegar,
en sú námsgrein sem í raun og veru ætti
að hafa algjöran forgang í öllum skólum
er ekki kennd, nema þá, sem sérstakt fag
í háskóla. Ég á hér við manneskjuna
sjálfa, umhverfið sem hún lifir í og
viðbrögð hennar gagnvart þessu umhverfi
— sem sé lífið sjálft. Það þarf engan
sálfræðing til að bera skyn á slikt, en
þegar maður fæst við það ár og síð að
meðhöndla fólk, sem komið er út í
öngstræti tilverunnar, fyrst og fremst af
því að það gerir sér ekki grein fyrir lífinu
og tilverunni á sæmilega raunsæjan hátt
og veit nánast ekkert um sjálft sig, og
horfir svo á hvaða stakkaskiptum það
tekur með grundvallarfræðslu, þá er ekki
að furða þótt sú hugsun leiti á hvort
fræðslukerfið hafi ekki vanrækt gjörsam-
lega þann þátt, sem í raun og veru ætti
að hafa algjöran forgang. Til að styðja
þessa kenningu ætti að nægja að benda
á að til þess að geta nýtt sem bezt aðra
fræðslu er nauðsynlegt að einstaklingur-
inn geri sér grein fyrir stöðu sinni í því
umhverfi, sem hann lifir í, en sé ekki eins
og ráðvillt og óttaslegið aðskotadýr í
frumskógi.
— Hvað tekur við þegar
sjúklingurinn er búinn að
jafna sig eftir áfengisvím-
una og þegar hann er
búinn að meðtaka þá
fræðslu sem hann fær á
Freeport?
— Sjúkravistin á Freeport er í sjálfu
sér engin lausn — hún er aðeins fyrsta
skrefið. íslendingarnir, sem koma vestur,
eru yfirleitt hjá okkur í hálfan mánuð, en
fara að því búnu í framhaldsmeðferð á
dvalarheimili, sem heitir Veritas Villa.
Nunnuregla á þennan stað og rekur hann,
en starfsfólkið hefur allt átt við áfengis-
sýki að stríða og starfið er í nánum
tenglsum við AA-samtökin. Þarna fer
fram sálfræðileg og félagsleg ráðgjöf —
bæði einstaklingsbundin og í hópum.
Lögð er áherzla á að sjúklingurinn haldi
áfram að reyna að komast til botns í
vandamálum sínum, gera sér grein fyrir
hver þau séu og af hverju þau stafi, með
það fyrir augum að ráðast til atlögu gegn
þeim og leysa þau á raunhæfan og
fullnægjandi hátt. Fyrsta skrefið til að
leysa vandamálið er vitaskuld að gera sér
grein fyrir eðli þess. Það yrði alltof langt
mál að fara frekar út í þessa sálma hér,
enda eru vandamálin jafnmargvísleg og
einstaklingarnir, sem eru að kljást við
þau.
Framhaldsmeðferðin í Veritas Villa
hefur verið mjög nauðsynleg fyrir
íslendingana af því að hér hafa ekki verið
fyrir hendi aðstæður til að annast hana,
en það stendur til bóta. Það þarf
sérþjálfað fólk til að annast slíka
meðferð, bæði sprenglærða fræðinga og
AA-fólk, og á næstunni verður það eitt
helzta verkefni þeirra aðila, sem láta sig
þessi mál skipta hér á Islandi, að gera
slíka framhaldsmeðferð mögulega hér á
landi
— Hvert er hlutverk
AA-samtakanna í þessu
sambandi?
— Ég legg á það megin áherzlu að
AA-samtökin eru að mínu viti algjörlega
ómissandi — það er fengin reynsla fyrir
því að framhaldsmeðferð verður að
tengjast þeim. Þarna er um að ræða fólk,
sem þekkir málið af eigin raun, hefur
margháttaða reynslu og er fúst til að
leggja fram krafta sína til að sinna að
úrbótum. Læknar og . opinberir aðilar
verða að sjálfsögðu að vera með í
skipulagningu slíkrar starfsemi. Hjá því
verður ekki komizt, eins og raunar liggur
í hlutarins eðli. Hér þarf að koma til
samvinna fjölmargra aðila og með slíkri
samvinnu er hægt að ná ótrúlegum
árangri. Aðaltriðið er að allir þeir, sem
vilja vinna að þessum málum, losi sig við
fordóma, meting og ríg, og gangi að
verkinu með opnum huga. Um leið og
einhver fyndi aðferð, sem væri árangurs-
ríkari en það kerfi, sem við störfum eftir,
væri sjálfsagt mál að nota hana á
Freeport.
— En fyrst þetta er
engan veginn óleysanlegt
vandamál og búið er að
finna árangursríkar að-
ferðir til að ráða bót á
áfengissýki, hvernig send-
ur þá á því að læknum og
öðrum sérfróðum og
ábyrgum aðilum hefur
ekki orðið meira ágengt en
raun ber vitni?
— Astæðan er fyrst og fremst sú, áð
það er ekki fyrr en á allra síðustu árum,
að menn eru farnir að líta á þetta sem
sjúkdóma. Fordómar, kerlingabækur og
hálfsannleikur hafá vaðið uppi, og það er
ekki hægt að kenna læknum um, því að
þeir hafa ekki búið yfir meiri vitneskju
um þetta en aðrir. Þegar ég nam mina
læknisfræði í háskóla var ekkert kennt
um áfengi eða áhrif þess á líkamann. Nú
orðið er farið að kenna þetta i sumum
háskólum, og þá sem valgrein á þriðja eða
fjórða ári i læknanámi.
— Hvar hefur þú þá
lært þín fræði?
— Þetta hefur verið sjálfsnám að
miklu leyti, auk þess sem ég hef nú orði
mikla reynslu eftir að hafa starfað að
þessu eingöngu í 15 ár. Upphafið var það
að sem geðlæknir fékk ég til meðferðar
allmarga, sem haldnir voru áfengissýki,
og gat ekki sætt mig að að geta ekki gert
neitt til að hjálpa þeim til frambúðar.
Þegar þetta var hafði ég unnið sem
geðlæknir í tvo áratugi, og var starfandi
við nokkur sjúkrahús að staðaldri. I engu
þeirra voru sjúkrarúm, sem ætluð voru
fólki, sem átti við ofdrykkjuvandamál að
stríða. Með miklum látum tókst mér á
endanum að fá því til leiðar komið að ein
sjúkrastofa með fjórum rúmum var ætluð
slíkum sjúklingum. Þannig leiddi eitt af
öðru unz ég festi kaup á Freeport-sjúkra-
húsinu og fór að reka það sjálfur sem
stofnun eingöngu fyrir áfengissjúklinga.
Þegar ég hóf rekstur sjúkrahússins árið
1963 var það eina stofnunin í öllum
Bandaríkjunum, sem grundvallaði starf-
semina á fræðslu, en síðan hafa nokkur
sjúkrahús farið að haga meðferð áfengis-
sjúklinga á svipaðan hátt. Sem betur fer
er skilningur að aukast á því að til þess
að hægt sé að ráðast til atlögu við
sjúkdóminn verður að leita orsakanna og
í langflestum tilvikum eru þær djúpstæð-
ar.
Það er enginn vandi að láta renna af
fólki, og jafnvel að halda því frá áfengi
tímunum saman en með því er enginn
verulegur sigur unninn. Til þess að ná
árangri, sem einhver framtíð er í, þarf
miklu meira, og þar er það sem
framhaldsmeðferðin kemur inn í mynd-
ina. Það er engin lausn að hætta að
drekka en halda samt áfram að dragnast
með allar sálarflækjurnar og óleystu
vandamálin. Það þarf að rækta og hlúa
að því fræi sem búið er að sá svo að
einstaklingUrinn geti lifað jákvæðu og
ánægjulegu lífi. Þess vegna er það skoðun
mín að framhaldmeðferð sé úrslitaatriði.
Taktu til dæmis mann, sem er búinn að
þrjóta allar brýr að baki sér, en hættir
síðan að drekka. Hann er búinn að drekka
sig út úr vinnu, fjölskyldu og kunningja-
hópi, og er að öllum líkindum orðinn
eignalaus. Þegar hann kemur af sjúkra-
húsinu er hann hættur að neyta áfengis,
af því að nú veit hann, að ef hann gerir
það verður hann veikur, alveg eins og sá
sem borðar eitthvað sem hann hefur
ofnæmi fyrir. Hann byrjar á þvi að verða
sér úti um vinnu og samastað. Hann þarf
á öllu sínu að halda til að standa sig í
vinnunni, og á meðan hann er þar leiðis.t
honum ekki. En þegar hann kemur heim
er ekkert sem bíður hans annað en
mannlaus íbúð. Er hægt að ætlast til þess
að maðurinn haldi sig innan þessara
fjögurra veggja öll kvöld og allar helgar?
Að sjálfsögðu nægir það honum ekki.
Hann þráir félagsskap og samfélag við
fólk, sem hann á eitthvað sameiginlegt
með. Hann hefur líka þörf fyrir að ræða
sín mál við annað fólk. Fyrir þá, sem eru
í þessari aðstöðu eru AA-samtökin
ómetanlegur vettvangur, en þeir hafa líka
þörf f.vrir það að ráðfæra sig við
sérfræðinga, að minnsta kosti á meðan
þeir eru að aðlaga sig breyttum aðstæð-
um.
Framhald á bls. 39.
9 9 Enginn vandi að láta renna af fólki og halda því frá áfengi
tímunum saman en með því er enginn verulegur sigur unninn. 9 9