Morgunblaðið - 25.04.1978, Blaðsíða 29

MORGU.NBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. APRÍL 1978
29
Kröflusvæðið flóknara en
önnur þekkt jarðhitasvæði
Sagt frá skýrslu iðnaðarráðherra um Kröfluvirkjun
IÐNAÐARRÁÐHERRA lagði
fram á Alþingi í gær skýrslu
um Kröfluvirkjun, sem m.a. cr
svar við beiðni nokkurra þing-
manna um að ráðherra gæfi
skýrslu um virkjunina. Skýrsl-
an er yfirgripsmikil greinar-
gerð um alla meiriháttar
ákvarðanatöku og framkvæmd-
ir við Kröfluvirkjun, allt frá
því er rannsóknir hófust þar og
fram að þeim tíma að reynslu-
rekstur hófst í febrúar síðast-
liðnum. Greinargerðin er 221
blaðsíða, sem skiptist í 5 kafla>
1. Rannsóknir til undirbúnings
virkjunarframkvæmda við
Kröflu, 2. Ákvörðun um jarð-
gufuvirkjun í Námafjalli eða
við Kröflu, 3. Virkjunarfram-
kvæmdirnar við Kröflu, 4.
Áhrif eldsumbrota og annarra
náttúruhamfara á framkvæmd-
ir við Kröflu og 5. Byggingar-
kostnaður Kröfluvirkjunar.
í formála að skýrslunni segir:
„Skýrsla þessi, sem hér er lögð
fram á Alþingi, er ekki aðeins
hugsuð sem svar við fyrirspurn
á þingskjali 81, heldur einnig og
þó miklu fremur sem greinar-
gerð, eins yfirgripsmikil og talið
var fært, um alla meiriháttar
ákvarðanatöku og framkvæmdir
við Kröfluvirkjun, allt frá því er
rannsóknir hófust þar og fram
að þeim tíma er reynslurekstur
hófst í febrúar s.l.
Samningu skýrsla þessarar
hefur verið háttað á þann veg,
að Júlíus Sólnes prófessor hefur
dregið saman efni frá Orku-
stofnun, Kröflunefnd, ráðuneyti
og öðrum þeim aðilum, sem
staðið hafa að ákvarðanatöku og
framkvæmdum.
Á það ber að leggja áherzlu,
að sjónarmið þau, er koma fram
hjá þeim, er lagt hafa til efni í
skýrsluna, eru ekki alltaf þau
sömu og skoðanir og afstaða
ráðuneytisins til hinna ýmsu
þátta. Rétt hefur þó verið talið
að þessi sjónarmið, t.d. Orku-
stofnunar og Kröflunefndar,
fengju að standa, þótt víða hafi
orðið að stytta innlegg þessara •
aðila, ella hefði skýrslan orðið
óhæfilega löng.
í svari við umræddri fyrir-
spurn ætti að vera óþarft að
geta ástæðu þess, að Alþingi
samþykkti vorið 1974 lögin um
Kröfluvirkjun, en hún var öðru
fremur sú, að alvarlegur orku-
skortur var yfirvofandi á Norð-
urlandi. Norðurlínan hefur nú
bægt þessum skorti frá í bili, en
kaflanum fyrir Hvalfjörð, sem
var hinn veiki hlekkur línunnar,
var hraðað, og lokið á árinu
1977, en á fjárlögum og lánsfjár-
áætlun hafði verið gert ráð fyrir
að ljúka þessum kafla á þessu
ári. Engu að síður er nauðsyn-
legt, að Kröfluvirkjun verði
tekin í notkun til frambúðar hið
fyrsta. Nefna má til þess m.a.
tvær ástæður. Önnur er sú, að
öryggi orkuflutnings eftir svo
langri línu sem Norðurlínu, er
auðvitað ekki það sama eins og
að hafa virkjun nær markaði á
sjálfu svæðinu, og það er
eðlilegt að Norðlendingar æski
meira öryggis heldur en fæst
með svo löngum línum. Hin
ástæðan er sú, að ef Krafla
kemst ekki fljótlega í notkun, þá
er búizt við rafmagnsskorti,
aflskorti, í landinu veturinn
1979 - 1980.
Á árinu 1974 ríkti mikil
bjartsýni á að hægt væri að
reisa jarðgufuaflstöð, er gæfi
verulega lægra orkuverð en
vatnsaflsstöðvar gefa og einnig
að byggingartími slíkra stöðva
væri mun styttri."
Síðan er í formálanum vísað
til töflu, sem Orkustofnun birti
í skýrslu árið 1973, en Oar kom
fram, að orkuverðæið lækkaði
mjög með stærð stöðvar og var
áætlað með 55 MW stöð 35 aurar
á kwh. Á sama tíma áætlaði
Landsvirkjun að orkuverð frá
Sigölduvirkjun yrði ríflega
helmingi hærra. Þótti stjórn-
völdum því eftir. miklu að
slægjast hér.
„Tveim dögum eftir að núver-
andi ríkisstjórn tók við,“ segir í
formála að skýrslunni, „hélt
iðnaðarráðherra fund með Páli
Lúðvíkssyni verkfræðingi, þá-
verandi formanni Kröflunefnd-
ar, og Braga Þorsteinssyni
verkfræðingi, varaformanni.
Þar kom m.a. fram samkvæmt
upplýsingum Orkustofnunar, að
álitið var að 15 borholur nægðu
fyrir 55 MW virkjun „... og er
þá miðað við meðalorkugjöf þá,
er holur í Námaskarði hafa
gefið." Ennfremur kom fram, að
Orkustofnun hafði ákveðið að
land. Það gefur því auga leið að
við fyrstu meiriháttar fram-
kvæmdina á háhitasvæði rækj-
ust menn á ýmislegt, sem ekki
var auðvelt að sjá fyrir. í
fréttabréfi Verkfræðingafélags-
ins er nýlega vikið að þessu. Þar
er bent á að virkjunin við Kröflu
sé öðrum þræði tilraun í mark-
tækri stærð, sem nauðsynleg sé
til öflunar þekkingar, er fors-
enda sé fyrir nýtingu orku
háhitasvæðanna. Hluta
kostnaðar Kröfluvirkjunar ætti
í raun og veru að afskrifa strax
sem kostnað við öflun þekking-
ar, er nýtast mun við aðrar
framkvæmdir á háhitasvæðum.
Gosórói og jarðhræringar,
sem verið hafa í námunda við
virkjunarstaðinn við Kröflu og
miklu víðar á landssvæði því,
sem jarðfræðingar nefna
Kröflusvæðið, allt frá því rétt
fyrir jól 1975, hafa að sjálfsögðu
haft talsverð áhrif á fram-
kvæmdir. Nokkrum sinnum hef-
ur orðið að meta hvort stöðva
ætti framkvæmdir og hvenær
haldið skyldi áfram. Hefur það
mál jafnan verið borið undir
liggja frammi í iðnaðarráðu-
neytinu. Fjöldi þessara skjala og
stærð var miklu meiri en svo að
hægt væri að prenta þau með
skýrslunni."
I skýrslunni kemur fram að
mikill fjöldi mælinga og marg-
þættar athugnar á holum á
Kröflusvæðinu spanna yfir
mörg fræðisvið, jarðfræði, jarð-
efnafræði, jarðeðlisfræði, og
hafa leitt til þess að sett var
fram harðhitalegt líkan svæðis-
ins í janúar 1977. Aukning
þekkingar á svæðinu á árinu
1977 hefur styrkt megindrætti
líkansins. Vinnsluboranir
sýndu, að svæðið er flóknara að
innri gerð en önnur þekkt
jarðhitasvæði í heiminum.
Líkanið gerir þessa flóknu mynd
mun skýrari, en fyrir hendi eru
tvö jarðhitakerfi, hið efra ofan
við 900 til 1100 metra dýpi 220°
C heitt. Neðra kerfið er líklega
í suðu og hitastig þess með því
hæsta, sem mælzt hefur á
jarðhitasvæðum. Vegna hins
háa hita er komið út fyrir
þekkingarmörk jarðefnalegra
eiginleika jarðhitavökvans.
bora tvær 1000 metra djúpar
rannsóknarholur í stað einnar
2000. í ljósi síðari þekkingar er
sýnilegt að 1000 m holur sýndu
ekki Oann vanda, sem hin 2
jarðhitakerfi Kröflusvæðis
höfðu í för með sér við öflun
gufu. Augljóst er að ákvarðanir
dregnar af 1000 metra djúpum
holum og reynslu af álíka
djúpum holum við Námaskarð
voru óraunhæfar miðað við
eiginleika Kröflúsvæðisins.
Þá segir í skýrslunni: .„Á því
er vart lengur neinn vafi, að
jarðgufan á háhitasvæðum
landsins getur í framtíðinni
orðið einn mikilvægasti orku-
gjafi okkar. Fram að þessu
höfum við ekki hafizt handa við
nýtingu þessarar orku í nokkr-
um mæli. Þetta er nýtt svið og
það virðist miklu vandasamara
tæknilega að beizla orku háhita-
svæðanna en lághitans, þar sem
við höfum öðlazt mjög góða
reynslu með hitaveitum víða um
Orkustofnun, sem ráðunaut
iðnáðarráðuneytisins, og hefur í
öll skiptin verið farið eftir
tillögum, sem Orkustofnun
gerði.
I 5. lið fyrirspurnarinnar er
spurt um nýtingu mannvirkja,
véla og tækja Kröfluvirkjunar
að hluta eða í heild ýmist á
virkjunarstaðnum sjálfum eða
annars staðar. í ljósi fenginnár
reynslukeyrslu virkjunarinnar
er grundvöllur fallinn niður
fyrir spurningunni. Mikiivæg-
asta verkefnið er að finna
hagkvæmustu vinnsluaðferðir
við gufuöflun, sem leysa þau
tæknilegu vandamál, sem komið
hafa fram. Við síðari athugun
hefur komið fram, að aðrar
þjóðir hafa lent í hliðstæðum
erfiðleikum sem tæknimenn
Orkustofnunar og Kröflunefnd-
ar eru nú að kynna sér.
Að lokum skal þess getið að
fylgiskjöl þau, sem vitnað er í og
skráð eru aftan við hvern kafla,
Aður óþekktar útfellingar af
járn-og kísilefnasamböndum
virðast hafa stíflað góðar gufu-
holur á skömmum tíma. I efra
kerfinu er eingöngu 220°C heitt
vatn. Þegar þetta vatn byrjar að
sjóða, hvort heldur er í bergi eða
holum, eiga sér stað kalkútfell-
ingar, sem gera nýtingu þess
erfiða.
Afl hinna einstöku vinnslu-
hola er mjög mismunandi. Hol-
ur, sem taka einvörðungu vatn
úr efra kerfinu eru afllitlar og
hafa lágan lokunarþrýsting.
Gufuhlutfall er hátt í borholum,
sem taka vökva úr neðra kerfi.
Sumar þessar holur eru mjög
aflmiklar í upphafi, en rennsli
úr þeim hefur dvínað eða hætt
vegna útfellinga og skemmda á
fóðurrörum.
I skýrslu iðnaðarráðherra um
Kröfluvirkjun er skýrt frá
niðurstöðum og ráðleggingum
James T. Kuwada, sérfræðings
frá Rogers Engineering. Helztu
niðurstöður hans voru:
1. Hin nýskipaða nefnd, sem
hefur verið falið að stjórn'a
gufuöflunarmálum á Kröflu-
svæðinu þarf að hafa forystu
um aðgerðir og leiðir til þess að
koma vérkinu áleiðis, en mjög
hefur verið þörf slíkrar forystu.
Eftir að hafa rætt við hr.
Einarsson, Ragnars og Elíasson
hvern fyrir sig og í hóp, er ég
hrifinn af skilningi þeirra á
vandamálunum og hvernig þeir
hyggjast meta þau og leysa-.
2. Kalkútfellingar í borholum
eru áhrifaþáttur og kann að
vera aðalorsök þeirrar afl-
minnkunar, sem vart hefur
orðið við í holum.
3. Slíkar kalkútfellingar er
ekki hægt að koma í veg fyrir
með þekktum aðferðum. Hægt
er að hafa stjórn á myndun og
staðsetningu slíkra útfellinga,
ef framleiðsla borholanna er
takmörkuð við aðeins eitt fram-
leiðslusvæði (vatnskerfi).
4. Áætlunin um að einangra
efra vatnskerfið í holu 9 og
síðan dýpka hana var mjög
réttmæt. Þessi hola dýpkuð mun
geta sýnt hina réttu aðferð við
að fullgera og nýta borholu, sem
tekur vatn úr neðra kerfinu.
5. Stíflaða holu eins og holu
nr. 10 ætti að hreinsa til þess að
sannreyna að hægt sé að endur-
heimta afl holunnar.
6. Allar borholurnar hafa
verið boraðar án þess að hafa
stjórn á lóðlínu holanna. Sumar
skemmdir, sem hafa komið fram
á fóðurrörum má rekja til þess
að holurnar hafa verið bognar.
Allar holur ætti að bora með
vitneskju og stjórn á fráviki frá
lóðlínu.
7. Skemmdir á efri hluta
fóðringa í holum eru grunsam-
lega tíðar, sbr. í holum 3, 4, 5 og
7. Kanna ber fyrstu 100 metra
vinnslufóðringa með tilliti til
þess, hvort spænzt hafi úr
veggjum fóðurröranna við það
að borstengurnar hafi nuddazt
við veggi holunnar af ofan-
greindum ástæðum.
8. Eftir að fóðringar hafa
verið steyptar fastar í holum,
hefur þéttleiki steypunnar ekki
verið athugaður í neinum af
holunum. Léleg steypa bak við
fóðurrör getur orsakað mikla
hitaþenslu í fóðurrörinu, þegar
holunni er hleypt í blástur. Ef
fóðurrörið brotnar á slikum
veikum stað getur orðið um að
ræða meiriháttar gufugos, ef
steypingin í holunni er slæm.
Því agtti að gera stöðugar
mælingar á steypuþéttleikanum,
einkum ef vafi leikur á um gæði
steypingarinnar.
Alls voru punktar Kuwada 10
og voru hinir tveir síðastnefndu
um gasmælitæki og suðu á
vinnslufóðringarrörum.
Síðan segir í skýrslunni að í
júlí og fram í nóvember 1977
hafi holur 9, 7, 10 og 11 verið
hreinsaðar og lagaðar. Hola 9
hefur „síðan blásið af fullum
krafti og virðist ekkert lát á
henni né óstöðugleiki," segir í
skýrslunni. Hola 7 reyndist vera
alvarlega skemmd í vinnslu-
fóðringunni, sem stafar af mis-
góðri steypu. Jafnframt voru í
henni alvarlegar kalkútfelling-
ar. Hola 10 var mjög stífluð af
kalkútfellingum, en þegar hún
fór að blása eftir hreinsun var
óvenjumikið gasmagn í holunni
eða um 15% í samanburði við
Framhald á bls. 30